Кога настанува контрадикција меѓу преземените мерки за борба против пандемијата Ковид 19 и почитувањето на основните слободи? Со здравствената пропусница, можеби се приближуваме до таа точка без враќање. Сега е на секого да го претстави познатиот „QR-код“ што го потврдува нивниот вакцинациски или серолошки статус во многу активности од секојдневниот живот : одење во ресторан или бистро, возење во воз, гледање филм, шопинг во големи трговски центри, посета на сакана личност во болница, одење на концерт или во мала сала за претстава… Оттука, луѓето задолжени за проверка на здравствените исправи (од сопственикот на барот до работникот во кино) можат да го знаат идентитетот, но и датумот на раѓање на сите оние што ќе се појават. Ова може да звучи банално, но во реалноста тоа е уште еден удар во веќе искината мрежа на анонимност. Технолошките уреди на кои се навикнавме без да обрнуваме внимание во последниве години го олеснуваат ова проширување на надзорот. Кој би можел да каже дека податоците што се однесуваат на здравствената пропусница не може да бидат искористени од службите на судската полиција?
Токму ова чувство на слобода, грицкана, дури и врзана, ги обединува, надвор од нивните разлики, стотиците илјади демонстранти, кои од 17 јули 2021 година, оспоруваат продолжување на здравствената пропусница предвидена со законот од 5 август1. Нивниот гнев е вкоренет во спектакуларното негирање од страна на извршната власт. Овој уред е воведен во законот речиси подмолно, преку владиниот амандман претставен на 3 мај 2021 година за време на расправата за предлог-законот „во врска со управувањето со излезот од здравствената криза“, поднесен неколку дена претходно од премиерот Жан Кастекс. Избраната мотивација не недостасува тука : употребата на здравствената пропусница „може да биде дел од пристапот на граѓаните за зајакнување на капацитетите и моќта за дејствување на поединците (зајакнување) во услови на епидемија“2. Но, законот ја ограничува неговата употреба на „големи собири на луѓе3“ и владата тогаш ветува дека „не може да се прошири на секојдневните активности како што се шопинг, одење на работа или да ги наведеме само овие примери на кратко како користење на јавен сервис“4. Ним не им беа потребни два месеци за да негираат…
Поимот за зајакнување сугерира дека овој нов правен и технолошки артефакт ќе ги зајакне граѓаните. Анализата на одговорот на владата на здравствената криза од март 2020 година го покажува токму спротивното: им беа одземени слободите. Уставниот совет, исто така, призна дека здравствената пропусница, како и пред неа, исклучителниот сертификат за патување во сила за време на секое затворање и полициски час што земјата го доживува осумнаесет месеци, ја поткопува слободата. „Мудрите“ луѓе сепак ги сметаа овие напади за оправдани5, и според тоа во согласност со Уставот. Тие се додадени на долгата листа на таканаречени „исклучителни“ мерки, кои веќе дваесет години ги прошируваат полициските овластувања и формираат околу населението теснец за постојан надзор и контрола.
Со здравствената криза, Франција доживеа невиден период, во кој полицијата може да контролира луѓе без никаква причина. Радикалната природа на овој развој не е доволно нагласена. Со цел да се потврди идентитетот на поединецот, полицаец или униформирано лице нормално мора да го пријави нивното сомнително однесување, што сугерира дека сториле прекршок6. Иако законите на Пасква од 1993 година во одредени случаи дозволија на полицијата, со согласност на јавниот обвинител, да спроведе проверки без причина, тие беа ограничени во времето и просторот. Со оглед на оваа законска рамка – сепак многу лесна, и во која секојдневно страдаат странци и млади луѓе од работничките населби – мерките воведени од март 2020 година за време на последователните затвори и полициски час се покажуваат како извонредни и во строга смисла , произволно направени.
Навистина, веднаш штом е забрането да го напуштате вашиот дом, освен за легитимна причина предвидена во многу нејасни текстови, полицијата има право да го контролира секое лице присутно на јавен простор без да истакнува било каков мотив. Тоа избегнува секаква ефективна контрола од судската власт. Со повеќе од 2,2 милиони казни изречени за непочитување на здравствените мерки од март 2020 година до април 2021 година, пошироката јавност можеше да ја сподели со жителите на населбите од работничката класа радоста од проверка на лицето-што доведува до помалку насилство и вулгарност.
Ова проширување на полициските овластувања е дел од правната промена што се случи по нападите од 11 септември 2001 година. После нападите врз World Trade Center и Пентагон во Њујорк и Вашингтон, француската влада одлучи да го измени својот правен апарат за борба против тероризмот, особено со овластување на полицијата да проверува граѓани, да ги претресува нивните торби и возила. „Има непријатни мерки што треба итно да се преземат, објаснува социјалистичкиот сенатор Мишел Драјфус-Шмит по усвојувањето на законот за дневна безбедност, но се надевам дека ќе можеме да се вратиме на републиканската законитост пред крајот на 2003 година“. Повеќето од овие прекршувања на слободите оттогаш се овековечени. „Тоа не ги повредува слободите за борба против тероризмот“, тврдеше тогаш и социјалистичкиот министер за внатрешни работи, г. Даниел Вајан7.
Овој вид оправдување го наоѓаме по нападите од 13 ноември 2015 година во излагањата на другите лидери на Социјалистичката партија. Прибегнувањето кон вонредна состојба што ја одлучи г. Франсоа Оланд уште еднаш и доделува овластувања на полицијата за итни случаи, овозможувајќи им особено да вршат претреси по само едно обично сомневање. Дека пандемијата предизвикува иста реакција кај политичарите посветени на владеењето на правото – ограничување на правата на граѓаните и доделување повеќе овластувања на Министерството за внатрешни работи и неговите агенти – дека терористичките напади сугерираат дека одреден начин на размислување е генерализиран : соочен со какви било закана, државата го идентификува населението како непријателски и сомнителен ентитет.
Карантинот, исто така, им обезбеди на властите терен за експериментирање со технологии за надзор без преседан : во Ница и Париз, полицијата користеше беспилотни летала за да ја следи усогласеноста со карантинот и емитуваше инструкции преку звучници до луѓето, лоцирани во јавен простор. Сосема бескорисен уред : летечкиот робот не можеше да го потврди постоењето на исклучителен сертификат за патување. Затоа, во суштина беше неизбежно да се натераат граѓаните да го почувствуваат сеприсутното присуство на државното око. Здружението „La Quadrature du Net“ и „Ligue des droits de l’homme“ добија известување по скратени постапки од Државниот совет (18 мај 2020 година) дека на полицискиот префект во Париз му е наредено да ги запре овие кражби што ниту еден закон не ги опфаќа. Префектурата не го зела предвид ова и Државниот совет, на 22 декември 2020 година, повторно ја утврди практиката како нелегална. Парламентарното мнозинство конечно воспостави правна рамка за употреба на дронови во законот познат како „за сеопфатна безбедност за зачувување на слободите“ од 25 мај 2021 година. Тука повторно, се поставува логиката : илегален полициски удар кој вклучува технологија за надзор, чија употреба е олеснета во име на здравствениот исклучок, е легализирана постериори – и затоа е овековечена.
Владата игра на ист начин со стандардот. Највпечатливиот пример е првото скришно продолжување на здравствената пропусница. На 19 јули 2021 година, со едноставен декрет од премиерот се проширува неговата задолжителна употреба на места за одмор во кои се сместени најмалку педесет луѓе8. Така, додека законот од 5 август за непропорционално продолжување на здравствената пропуснца сè уште не беше во сила, а претходниот закон од 31 мај го ограничи своето прибегнување кон големи собири (чиј број владата го процени на илјада луѓе), едноставен декрет – без никакво законско овластување – произволно го намали овој праг. Заземен особено од професорот по право Пол Касија9, Државниот совет го потврди декретот, дури и ако нема правна основа, во име на „исклучителни околности“10.
Овие два збора сами го сумираат оправдувањето што го изнесе државата за заобиколување на сопствените правила. Нескротлив надзор, полициско самоволие, правни излези: здравствената криза дозволи сè. Со цел брзо гласање за продолжување на здравствениот пасош, владата сметаше дека е соодветно да ги игнорира критиките што произлегуваат не само од голем број граѓани – паметно прикажани како ретроградни екстремисти од крајната десница – туку и од институциите на Република како бранител на правата. „Овие ограничувачки мерки влијаат на цели области од секојдневниот живот и го попречуваат пристапот до јавниот простор за милиони луѓе“, сепак предупреди г-ѓа Клер Хедон, загрижена за ризикот што го носи „контролирањето на дел од населението од друг дел од населението11“. Од своја страна, географот Себастијан Леру го подвлече „социјалниот недостаток“ наметнат на населението кое има потешкотии да пристапат до вакцината, што ги зајакнува нееднаквостите12.
Иако Уставниот совет не можеше да најде грешка во здравствената пропусница, тој сепак ја осуди симболичната одредба на владиниот проект, имено автоматската изолација – под принуда – на сите луѓе дијагностицирани со Ковид-19. Според законот, ова беше лишување од слобода потенцијално наметнато на десетици илјади луѓе. Како и обично, „мудрите“ ја цензурираа најприсутната одредба за да го одобрат остатокот од текстот. Автоматското лишување од слобода и покрај тоа останува, но на екслузивна штета на странците : новиот закон навистина создава прекршок за кој се предвидува казна затвор од три години и десет години забрана од француска територија за странци во очекување на депортација, кои одбиваат да бидат прегледани… Се чини дека будноста на Уставниот совет, повеќе политичка отколку правна, изгледа дека е променлива.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
- ЗАКОН бр. 2021-1040 од 5 август 2021 година во врска со управувањето со здравствената криза.
- Амандман бр. CL153, поднесен на 3 мај 2021 година.
- Закон бр. 2021-689 од 31 мај 2021 година во врска со управувањето со излезот од здравствената криза.
- Амандман бр. CL153, поднесен на 3 мај 2021 година.
- Одлука бр. 2020-800 DC, Уставен совет, Париз, 11 мај 2020 година (затворање) и одлука бр. 2021-824 DC, 5 август 2021 година (продолжување на здравствениот пасош).
- Член 78-2 од Законот за кривична постапка.
- Цитирано од страна на Franck Johannès, « Les députés se prononcent sur le dispositif antiterroriste du gouvernement », Le Monde, 1 ноември 2001 година.
- Уредба бр. 2021-955 од 19 јули 2021 година за изменување на уредбата бр. 2021-699 од 1 јуни 2021 година, со која се пропишуваат општите мерки неопходни за управување со излезот од здравствената криза.
- « De l’État de droit à l’État de Covid », Le blog de Paul Cassia, 9 август 2021 година, https://blogs.mediapart.fr
- Уредби број 454754, 454792, 454818, Државен совет, Париз, 26 јули 2021 година.