На 7 ноември 2021 година, Никарагванците ќе излезат на претседателски избори за кои малкумина се сомневаат дека ќе го вратат Даниел Ортега на власт. Нова победа за латиноамериканската левица? Без сомнение, за некои кои го гледаат водачот на сандинистите како анти-империјалистички револуционер. Незадоволен само со заземање позиција против Вашингтон, Ортега сега покажува и една „повластена опција за сиромашните“, како што нагласи министерот за надворешни работи на Никарагва, Денис Монкада, на 26 септември 2021 година, за време на состанокот за „солидарност“ со неговата земја организиран во предградијата на Њујорк. Тој ја презеде терминологијата поврзана со општествената доктрина на Католичката црква, а користена од тековната теологија на ослободувањето, до вчера моќна во Латинска Америка. Но, други мислат дека претседателот Ортега и неговата сопруга Росарио Муриљо, управуваат со автократски режим, кој, наводно, ја исфрлил демократијата од Никарагва и станал одговорен за репресија и кршење на човековите права. Со други зборови, денешните сандинисти би ги предале своите вчерашни соборци кои помогнаа за победата на Револуцијата кон крајот на 1970-тите.
Тезата што го прави Ортега еден од претставниците на големата латиноамериканска револуционерна традиција, ја нагласува неговата улога како генерален секретар на Националниот ослободителен фронт Сандиниста (ФСЛН) за време на соборувањето на диктаторот Анастасио Сомоза во јули 1979 година. „Националната хунта за обнова“, која потоа ја презеде власта во земјата, ги национализира банките, осигурителните компании, како и рударските и шумарските ресурси. Увозот и извозот на прехранбени производи се под владина контрола, додека Законот за правата и гаранциите усвоен со декрет на 21 август 1979 година ја укинува смртната казна и гарантира индивидуални слободи.
Под водство на тогашниот американски претседател Роналд Реган, САД одговорија со финансирање на локални вооружени групи кои се обидоа да ги соборат сандинистите со ширење терор во земјата: контрашите. Вашингтон дури организира трговија со оружје за Иран и покрај ембаргото врз земјата, за финансирање на својата интервенција но во Никарагва. Помеѓу 1981 и 1990 година, околу 30.000 Никарагвајци беа убиени во конфликтот што ја уништи економијата. Во вакви услови, Ортега ги загуби изборите одржани во 1990 година, кои ја доведоа на власт конзервативната Виолета Чаморо, и кога започна еден период на неолиберални десничарски „реформи“ од шеснаесет години.
Ортега потоа се врати на власт во Никарагва, по претседателските избори во 2006 година. За неговите поддржувачи, ова враќање на функцијата – непрекинато оттогаш – ја потврдува револуционерната определба на сандинистите. Во една неодамнешна статија, аналитичарот Јорлис Габриела Луна го опишува неговиот опсег[1]: деценија на економски раст, што го олесни намалувањето на сиромаштијата за 30%; најниско ниво на убиства во Централна Америка, најнасилниот регион во светот во мирнодопско време; бесплатно основно и средно образование; бесплатно медицинско лекување за најсиромашните; и изградба на основна инфраструктура (патишта, канализација, водоснабдување), а „кое отсекогаш недостасувало во историјата на земјата“. Дали е ова доволно за да се направи револуција, па дури и да се изгради социјализам? Можеби не. Но, ова се – како што посочуваат поддржувачите на Ортега – големи победи во неповолен историски контекст. Победи кои ги легитимираат компромисите што ги овозможија (со приватниот сектор, конзервативците, поранешните контраши или Католичката црква). Затоа, претседателот на Никарагва ќе се разликува по својата прагматичност, чувство за рамнотежа на моќта, со што им понуди на работниците и сиромашните многу повеќе отколку што би се дозволило со револуционерно пуританско однесување.
Односот – кој стана бурен во последниве години – помеѓу Манагва и Вашингтон, поттикнува едно вакво читање на фактите. Во 2018 година, владата објави реформа на социјалното осигурување: зголемување на придонесите и намалување на опфатот. Мерката предизвика илјадници луѓе да искочат на улица: општествено движење што владата жестоко го репресира, дури и ако се откаже од предвидената реформа. Неколку стотици демонстранти беа убиени, повредени или уапсени.
За Ортега, ова ќе биде само уште една епизода на американскиот интервенционизам во регионот: кампања за „промена на режимот“. Затоа, Никарагва би се набљудувала во истиот контекст на обиди за дестабилизација како оние што се правеа во Куба, Венецуела, Хондурас или Боливија.[2] Како и за првите две од овие три земји, САД воведоа санкции против различни никарагвански институции и политички лидери од 2018 година, преку Законот за Никарагва од 6 август 2021 година. Американскиот Конгрес го одобри и Законот РЕНАЦЕР (Зајакнување на придржувањето кон условите за изборна реформа на Никарагва). Законот „предлага нови иницијативи за набљудување, документирање и одговор на корупцијата на владата и семејството на претседателот на Никарагва, Даниел Ортега, како и кршење на човековите права извршени од безбедносните сили на земјата.“[3] Накратко, нова „војна од контрашите“, според поддржувачите на Ортега…
Нема сомнение дека Револуцијата на сандинистите во 1979 година резултираше со невиден социјален, економски и политички подем на земјата. Во ист стил, Ортега спроведе важни програми за помош на населението што ја намалија сиромаштијата и беа во корист на најсиромашните од неговото враќање на функцијата. Како инаку да се објасни социјалната и политичката база која тој ја има и која го поддржува, честопати и активно, оттогаш? Нема сомнение, исто така, дека САД отсекогаш се противеле на секој социјалистички проект во Никарагва и регионот. Всушност, дури и прикриени социјалдемократски тенденции веќе ги исплашија доволно САД за да ги поддржат (или мотивираат) државните удари на екстремната десница, како во Гватемала во 1954 година или во Хондурас во 2009 година.
Но, поновата историја на Никарагва не застанува тука. Уште во 1995 година, неколкумина соборци на Ортега – вклучувајќи го и поранешниот потпретседател Серхио Рамирез и познатите герилци Хуго Торес и Дора Марија Телез (којa беше министер за здравство од 1979 до 1990 година) – раскинаа со ФСЛН и го основаа Движењето за обнова на Сандиниста (МРС). Нивната главна грижа? Автократскиот и десничарскиот пресврт на нивниот поранешен другар и соборец. Во 1998 година, авторитетот на Ортега, исто така, страдаше од јавните изјави на неговата посвоена ќерка, која го обвини за повторени силувања, во период од десет години, и кои, наводно, започнале кога имала дванаесет години (живее во егзил во Костарика од 2013 година).
Во 2006 година, водачот на сандинистите победи на претседателските избори, благодарение на поддршката од Католичката црква и поранешниот конзервативен претседател Арнолдо Алеман (1997-2002). Неколку години подоцна, на 16 јануари 2009 година, Врховниот суд на Никарагва го ослободи од обвиненијата за измама против државата, перење пари и злосторничко здружување, за што беше осуден на дваесет години затвор во 2003 година. За многумина, одлуката на судот произлегува од „договорот“ помеѓу Алеман и Ортега, со што тој го увери Ортега во поддршката на своите пратениците во Националното собрание.
Откако се врати на власт, опсервира американскиот аналитичар Вилијам И. Робинсон, Ортега „ја управува земјата, заедно со работодавачите, организирани во рамките на Високиот совет за приватни претпријатија (КОСЕП), пред овој совет да се растури, а во пресрет на демонстрациите во 2018 година“.[4] Сепак, ова не го спречи претседателот на Никарагва да „изврши повторна национализација на здравствениот и образовниот сектор, зголемување на социјалните буџетски расходи и инвестирање во инфраструктура“, заклучува Робинсон.
Најсериозните обвинувања против Ортега (и неговиот партнер, кој ја дели власта со него) следуваат по протестите во 2018 година. Додека некои аналитичари, како Робинсон, посочуваат дека репресијата ќе натераше повеќе од 100.000 луѓе да ја напуштат земјата од околу 6 милиони жители[5], други, како Стив Елнер, инсистираат на „двојната“ природа на мобилизациите, каде се здружуваат „млади идеалисти кои протестираат мирно“, но, исто така и „насилни демонстранти, понекогаш платени за тоа и одговорни за смртта на најмалку десет полицајци.“[6] Тие не сакале повлекување на реформата (што и се случи), туку соборување на Ортега. Аналитичарот, исто така, потсетува дека САД великодушно финансираат разни опозициски структури во самата Никарагва и дека американските санкции само уште повеќе го влошуваат и онака големото страдање на населението. Но, и да се потсетиме дека американскиот интервенционизам не престана – дури иако, пред 2018 година, Манагва имаше корист од дарежливата помош од САД – сепак, не нè спречува да ја забележиме реалноста на општествениот гнев за време на оваа мобилизација.
Од јуни 2021 година, Ортега и неговите поддржувачи се повикуваат на „Американската империјалистичка закана“, за да се оправда новиот бран репресија врз опозицијата. Владата уапси седум претседателски кандидати, како и десетици противници, новинари, студентски лидери и активисти за човекови права. Меѓу нив се Хуго Торес и Дора Марија Телез, притворени во затворот Ел Чипоте, каде условите на притвор веќе долго време ги алармираат организациите за човекови права. Мотивацијата на владата остава мал сомнеж: да се осигура дека на изборите во ноември повторно ќе победи Ортега. И, погенерално, да се испрати јасна порака: нема да се толерира никакво несогласување – внатрешно или надворешно – со официјалната политика на сандинистите.
На критиката не и требаше долго, за да се појави. И, за разлика од претходните епизоди на зголемени контроверзии за Никарагва, таа исто така произлезе од познатите личности на левицата. Во јули о.г., повеќе од петстотини поранешни членови на организациите за солидарност со Никарагва во САД, кои работеа со (и честопати за) владата на сандинистите во 1980-тите, потпишаа „Отворено писмо до владата на Никарагва“.[7] Потписниците – Ноам Чомски, Алис Вокер, Даниел Елсберг, меѓу другите – ја покажуваат својата поддршка за сандинистичката револуција и го осудуваат американскиот интервенционизам. Но, тие продолжуваат: „Меѓутоа, злосторствата на американската влада – тогаш како и сега – не се причина и не ги оправдуваат злосторствата против човештвото извршени од сегашниот режим на Даниел Ортега и Росарио Муриљо“. Тие завршуваат со три барања: „Ослободете ги 130-те политички затвореници, вклучително и кандидатите [за претседателските избори], членови на опозицијата и бившите водачи на сандинистичката револуција; отповикајте го драконскиот закон за национална безбедност што ги овозможи овие апсења. Договорете се за изборни реформи кои обезбедуваат слободни и транспарентни избори, со учество на кандидатите сега затворени и со меѓународен мониторинг“.
Ако Ортега победи на 7 ноември, некои ќе ја прослават виталноста на анти-империјализмот во Никарагва. Сепак, еден повнимателен поглед на ситуацијата во земјата веќе сугерира дека тие нема да бидат во право.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] Yorlis Gabriela Luna, “The Other Nicaragua”, Council on Hemispheric Affairs, Вашингтон, 2 октомври 2019 година, www.coha.org
[2] Прочитајте: « Cuba, ouragan sur le siècle », Manière de voir, n°155, октомври-ноември 2017 година; Alexander Main, « Où va l’opposition à Nicolás Maduro ? », Le Monde diplomatique, март 2019 година; Maurice Lemoine, « En Amérique latine, l’ère des coups d’État en douce », Le Monde diplomatique, август 2014 година; Renaud Lambert, « En Bolivie, un coup d’État trop facile », Le Monde diplomatique, декември 2019 година.
[3] “Senate approves bipartisan legislation to bolster U.S. engagement in Nicaragua as crisis deepens,” U.S. Senate Communiqué, 6 август 2021 година, www.foreign.senate.gov
[4] William I. Robinson, “Crisis in Nicaragua: Is the Ortega-Murillo Government Leftist (Part I)?”, The North American Congress on Latin America (Nacla), Њујорк, 19 август 2021 година, https://nacla.org
[5] Ibid.
[6] Steve Ellner, “Commentary, The Nicaraguan Crisis and the Challenge to the International Left,” Latin American Perspectives, Vol. 48, No. 6, Thousand Oaks, California, ноември 2021 година.
[7] “Open Letter to the Nicaraguan Government From U.S. Solidarity Workers, 1979-1990,” 4 јули 2021 година, zcomm.org
