Сабота 3 април 2021 година, Лондондери. Името на овој град во Северна Ирска има шест букви кои не сакат да ги изговорат католиците кои живеат таму: првите шест. Би можеле да кажеме дека овде не го сакаат многу Лондон.
Изминатите неколку дена, како што се приближуваше Велигденскиот викенд, знамињата ги красеа куќите на Богсајд, кварт населен со католици. Тробојни, во боите на Републиката или украсени со испишани зборови „Ирска Република“ со златни и бели букви на зелена позадина.
Поставени за да се одбележи Велигденското востание. За време на ова вооружено востание во Даблин на ден Велигден 1916 година, ирските сепаратисти прогласија независност на островот. И покрај нивното безусловно предавање по неколку дена, настанот се смета за денот кога се роди „Слободна Ирска“.
Како што започнуваше пладнето, светло сонце ја замени густата утринска магла. Педесетина луѓе се собираат на аголот Free Derry, кој ја разграничува зоната чијшто жители прогласија автономија помеѓу 1968 и 1972 година. Малата група обединува активисти од Саорад, крајно левичарската републиканска партија што се спротивставува на Договорот на Велики петок (ГФА), кој стави крај на вооружениот конфликт во 1998 година. Основана во 2016 година, Саорад е сојузник со Ирската републиканска асоцијација за благосостојба на затвореници (ИРПВА), која им помага на републиканските затвореници и Новата ирска републиканска армија („Нова ИРА“), кои се противат на предавање на оружјето.
„Ирската републиканска асоцијација за благосостојба на затвореници (ИРПВА), секој месец одржува демонстрации овде на аголот Free Derry за да алармира за состојбата на затворениците“, објаснува двесет и осум годишниот Џо. „Многу луѓе сè уште не се свесни дека околу 30 републиканци се затворени поради своите убедувања“, дополнително ни објаснува дваесет и четири годишниот Деклан. Два транспаренти се распоредени по должината на патот, како мамка за возачите. Повеќето минуваат, рамнодушни. „Дали ќе дојдете на комеморацијата во понеделник?“, конечно не праша дваесет и две годишниот Дани. Дојдете во 14 часот на гробиштата во Креган. “
Понеделник 5 април, Дери. Велигден. Додека одиме од квартот Богсајд до Креган, sидовите се прекриени со графити: „ Британци одете по ѓаволите “, „Ослободете го Пол Мекинтир1“, „Британската неправда не е правда!“. Како што се приближуваме кон гробиштата, постерите што повикуваат на демонстрација секогаш се залепени на бандери, канти за ѓубре или броила за електрична енергија.
Член на националната канцеларија на Саорад, Шон (33 год.), закачи републикански крин на реверот на палтото, а потоа оди по централниот ходник кон гробницата на републиканците каде што се запишани имињата на борците починити за каузата на ИРА. За таа пригода беа поставени микрофон и говорница украсени со зелен, бел и портокалов букет. Пред публика од стотина луѓе и десетина новинари, комеморацијата започнува под град и силен ветер.
Еден млад човек на дваесеттина години ја чита Декларацијата за независност од 1916 година. Томи, четири и седум годишен поранешен политички затвореник, ја чита декларацијата напишана од републиканците во моментов затворени во Велика Британија и Ирска. На крај, Шон одржува говор со кој се потврдува итноста на револуционерната борба предводена од Саорад и потребата да се работи за повторно обединета Социјалистичка република Ирска. Тој зборува за дава надежта за пренесување на „републиканскиот жар“ на идните генерации, репресијата и цензурата што ја претрпеа активистите на Саорад. Тој исто така ја подвлекува солидарноста на неговото движење со Палестина. Ечи ирската химна; толпата се разотидува.
Полициски хеликоптер лета над квартот. „Четири ноќ немири во Вотерсајд и тие вадат хеликоптер за комеморацијата“, се потсмева Томи додека излегува од гробиштата. Последниве неколку дена, лојалистите протестираат. Сè започна на 30 март во Вотерсајд, на другата страна на реката во градот Дери, пред да се прошири во Белфаст, Карикфергус и Њутаунбеј. Основата на незадоволството лежи во Брегзит (прочитајте ја статијата погоре), но искрата се распали после судската одлука: да не се гонат лидерите на Шин Фејн (главната републиканска партија, историски поврзана со ИРА) кои отстапувале од здравствените правила за време на погребот на поранешниот командант на ИРА во јуни 2020 година, додека покраината сè уште беше во карантин. Обично, паравоените водачи и социјалните работници се вклучени во намалување на тензиите. Чувствувајќи се како предадени од Брегзит, овој пат тие одбија да повикаат на смиреност.
Четврток на 8 април, Белфаст, околу 19 часот. Поминаа неколку часа откако полициско комбе се соочи со млади лојалисти во протестантскиот кварт Шанкил. Шишињата и камењата кои ги фрлаат го тераат возилото полека да се враќа назад. Зад полицијата, на крајот од улицата, се наоѓа целта на лојалистите: две железни порти поврзани со бетонски блок. Тие го разделуваат овој кварт од другиот кој е католички. Полицијата обично ги затвора вратите преку ноќ, во околу 22:30 часот, но, поради неодамнешните тензии, тие се веќе затворени. На вратите, јавните власти испишаа пораки за помирување, кои се чини дека не ги убедуваат бунтовниците: „Никогаш нема добра војна или лош мир“, „Колку повеќе се потиме за мир, толку помалку крвариме во војна“ .
За време на расправиите еден ден претходно, лојалистите успеаја да скршат една од вратите и да влезат во католичкиот кварт, што предизвика размена на проектили и молотови коктели меѓу лојалистите и републиканците. По една недела немири на лојалистите против полицијата, повторно се појавија непријателства меѓу заедниците, што не се случило цела деценија. Оваа вечер, младите имаат намера да го повторат нападот.
Распрснати околу толпата, неколку луѓе со качулка разговараат и тивко пијат пиво, додека друг шета наоколу носи британско знаме. По половина час, десетина полициски комбиња пристигнаа како засилување. Излегуваат полицајци со специјална опрема против немири. Се предупредува со звучници. Се одговара со навреди. Полицијата симулира напад за да поврати малку терен. Полицајците ги расчистуваат отпадоците што ги спречуваа комбињата да се движат напред, а потоа повторно влегуваат во возилата. Сликата е позната на сите. Откако младите ќе се приближат премногу до редицата оклопни возила, полицијата ќе излезе, ќе одбрани неколку напади со камења, па ќе се врати во комбињата и продолжува понатаму.
Квартот Спрингфилд, на другата страна од железните порти. За да стигнеме овде, мораше да направиме заобиколен пат низ центарот на градот. Околу триесет членови на Шин Фејн – локални избрани службеници, обични активисти или работници во заедницата – се собрани да спречат какво било јавно нарушување меѓу републиканците, осигурувајќи се дека младите католици нема да се соочат со лојалистите. За нив, ова е доказ за социјалната контрола што ја вршат републиканците во националистичките населби, која недостасува кај унионистите. Тука, ситуацијата е сè уште мирна. Но, малку потаму…
Одиме по улицата покрај еден од многуте „ѕидови на мирот“ во градот: на нив се прикачени железни огради повисоки од оние подигнати меѓу Израел и Палестина. Изградени од британската војска во раните 1970-ти како одговор на немирите, овие sидови што ги изолираат верските заедници сега се целосно интегрирани во локалната политика и управувањето со спроведувањето на законот. По неколку стотици метри толпата се згусна и сообраќајот запре. На предниот дел од линијата, младите републиканци се судираат со полицијата. Од една страна, дваесетина маскирани лица фрлаат шишиња, камења и пукаат со петарди; од друга страна, водениот топ заштитен со две редови оклопни возила ги држи настрана протестантите. Истиот беше донесен за прв пат после шест години.
Конфронтацијата се одвива во монотонија слична на онаа што ја забележавме меѓу лојалистите. Младо момче трча кон комбињата и фрла проектил пред да биде избркан од водениот топ. Автомобил – веројатно украден, судејќи според дупката на задното стакло – се движи напред – назад. Внатре, неколку луѓе со качулка танцуваат на техно музика додека возачот контролирано се лизга пред полицискиот пункт. По некое време пристигнуваат тројца млади луѓе со молотови коктели. Се мачат да ги запалат. Кога конечно ги фрлаат, фитилите не го издржуваат согорувањето: поради недостаток на време или средства, тие беа направени од тоалетна хартија.
Сабота 10 април. Белфаст, 22 часот. Патрик е поранешен затвореник на Ирската националноослободителна армија (ИНЛА), сега активист на Ирската републиканска социјалистичка партија (ИРСП), републиканска марксистичка партија, која е против договорот на Велики петок. Откако излегува од дома, влегува во автомобил каде што го чекаат Ричард, Стивен и Кевин. Го преминуваме Шанкил за да стигнеме до католичкиот кварт Фолс. Патрик тапка на неговиот телефон додека автоматски ја означува рутата што треба да се следи. Тој заборава дека во ова време на ноќта, железните врати што ги одделуваат квартовите на заедниците се затворени. Мораме да свртиме двапати полукружно, а потоа да се откажеме од заобиколување на центарот на градот.
По дваесетина минути, застануваме пред една куќа. Додека другите палат цигара, Патрик тропа на вратата, влегува и излегува неколку минути подоцна со десетици пластични кеси полни со конзерви, житарици и разни видови прехранбени производи. Со пандемијата Ковид-19, собирањето и дистрибуцијата на храна стана широко распространета во републиканските мрежи, како и правењето заштитни визири за медицинскиот персонал. Овие активности се дел од долгата републиканска традиција на вмрежување на националистичката територија преку решавање на обичните проблеми на населението и надоместување за негрижата на државата.
Одиме кон Нова Ложа (New Lodge), популарна и националистичка четврт во Северен Белфаст. Ден претходно избувнаа немири меѓу младите од оваа населба и оние од Тигар Беј. Околу 23:30 часот, ни се придружија и други членови на Ирската републиканска социјалистичка партија (ИРСП). Со маски на вратот навлечени до носот и со качулки, капи или кашкети на главата за да се борат против студот во ноќта, тешко дека можете да видите ништо друго освен нивните очи.
Активистите, десетина, тропаат на вратата од една куќа. Патрик има намера да го реши спорот што се појави ден претходно со човекот кој живее тука. Додека Патрик бркал еден „деликвент“, „проклет стаорец“, осомничен дека е доушник и провокативен полицаец од квартот, овој човек го нарекол „член на ИРА“. За Патрик и неговите другари од Ирската републиканска социјалистичка партија (ИРСП), навредата е сериозна. Тој го споредил Патрик со поранешните припадници на ИРА кои отишле во Шин Фејн, која пак ја обвинуваат дека ја напуштила револуционерната борба и обичниот народ – накратко, дека се предавници на каузата. Затоа е потребно појаснување, како да се измие честа на Патрик, но и да се потсети јавноста за разликата помеѓу Шин Фејн и Ирската републиканска социјалистичка партија (ИРСП). Патрик бара итно извинување. Човекот се согласува. „Ова е она што го правам кога има проблем. Ги следам младите додека се враќаат дома, за да дознаам каде живеат, а потоа се враќам со некои пријатели од Ирската републиканска социјалистичка партија (ИРСП). “, мирно рече Патрик, враќајќи се кон автомобилот.
Случајно доаѓајќи и минувајќи низ улиците, групата патролира низ Нова ложа. Сака да се осигура дека нема собири, зачетоци на немири или, едноставно, „антисоцијално“ однесување, необјаснет назив кој опфаќа дејства како на пример обично дивеење на глас па се до трговија со дрога возејќи родео во украден автомобил .
Во два часот по полноќ завршува потрагата, но не и воените активности на Патрик. Остатокот од својот ден ќе го посвети на обезбедување административна помош на луѓето од квартот, без разлика дали станува збор за барања за социјални станови или за откажување од домови заради нехигиена. Тој исто така ќе интервенира да посредува со паравоените групи кои се закануваат со санкции на младите националисти кои направиле некоја грешка. Најчестата казна во ваков случаj? Kneecapping или пукање со куршум во коленото.
Преведено од: Маја Малиновска
Фусноти:
- Републикански активист обвинет за убиство на новинарката Лира Меки, убиена во април 2019 година.
