Киношита Таро[1] смета дека имал среќа. Овој молер во четириесеттите години, со кратка коса и цврста градба, го пие своето ладно кафе додека го гледа постојаното доаѓање и заминување на автомобилите во неговото соседство, кое се наоѓа јужно од Токио. Од него произлегува посебно спокојство. Нема индикации дека пред десет години бил член на кланот Инагава-каи Јакуза, еден од најмоќните во Јапонија, со 3.300 членови. Единствена трага која најверојатно ќе го демаскира е мал ампутиран прст – знакот на јакузата – што внимателно го крие во ракавот. Тој сега е самовработен и нема шанси клиентот да го погоди неговото минато.
Според него, годините поминати со неговиот ојабун (шеф на локалниот клан на гангстери, на јапонски) остануваат темна дамка во неговиот живот. Станувајќи јакуза на возраст од 25 години, тој мораше да „работи од утро до вечер“ како возач на шефот, вклучувајќи ја и својата работа во домаќинството – од чистење на станот до перење на облеката на шефот. Покрај тоа, неговиот ојабун, зависник од дрога, го тепал при најмала грешка, притискајќи го да заработи што е можно повеќе пари во трговијата со дрога. Тој донел одлука да го напушти јапонското подземје во 2011 година, иако заработувал дури околу 7.000 евра месечно.
За разлика од многу поранешни членови кои се борат за реинтеграција во јапонското општество, неговата реинтеграција била прилично лесна. Тој, кој веќе работел како молер пред да се приклучи на кланот, едноставно ја продолжил својата стара професија. „Сега имам многу повеќе слобода,“ уверува тој. “И не морам повеќе да се грижам дека ќе го посрамотам моето семејство. Воопшто не жалам за овој избор.“
Падот на јакузата, кој датира од пред една деценија, само го зајакнува неговото убедување. Знак дека на јакузите им дојдоа тешки времиња: секој пат кога ќе види некој другар кој останал во подземјето, другарот му бара мала сума пари, 5.000 или 10.000 јени (38 или 76 евра). “И тоа не е некој на дното на хиерархијата. Напротив, тој е задолжен за нападите на неговиот клан за време на конфликтите“, објаснува Киношита. „Нивниот бизнис повеќе не цвета, и тие се како некои питачи. Дали имам намера повторно да станам јакуза? Никако!“
За разлика од супермоќните организирани модерни урбани банди што западните медиуми често ги опишуваат, јапонското подземје поминува низ егзистенцијална криза. Откако достигна дури 180.000 членови во 1960-тите, на врвот на организацијата, бројот на јакузите падна за 70 отсто помеѓу 2004 и 2020 година.[2] Што е во прашање: легислативата воведена помеѓу 2009 и 2011 година, која има за цел да ги искорени јапонските традиционални гангстери напаѓајќи ги нивните извори на приходи.
Појавувајќи се во периодот Едо (1603-1867), јакузите ја рашириле својата мрежа низ целото јапонско општество, одејќи дотаму што дејствувале како безбедносни агенти во хаосот на повоените години. Некои политички водачи и сопственици на бизниси одржувале двосмислена позиција, повремено соработувајќи со нив за да ги задушат штрајковите или антивладините демонстрации.
Остатоци од оваа приказна, јакузите отсекогаш се спротивставувале на полициската контрола поради нивното длабоко етаблирање во општеството. Покрај нивните класични бизниси како што се трговијата со дрога, организацијата на коцкањето и макроата, тие служеа и сè уште служат како некој швајцарски армиски нож, заштитувајќи ги рестораните од насилни муштерии и помагајќи им на бизнисите да ги наплатат своите побарувања.
Долго време, тие се сметаа за „неопходно зло“ за „брзо да се средат работите“ без прибегнување кон полицијата или правдата, велат заедно добрите познавачи на јапонското подземје. „Тие претставуваат еден вид индустрија во сенка длабоко вкоренета во општеството, која нуди корисни услуги, на границата на законитоста или дури и пошироко“, уверува Хироши Нобору, специјалист за социологија на криминалот.
Оваа карактеристика на јакузата, половина легална половина тајна, дури беше акцентирана и од националното законодавство. Бидејќи слободата на здружување беше загарантирана со Уставот на Јапонија, законот ги казни нелегалните дејства на мафијашките кланови, но не можеше да нареди нивно формално распуштање. Така, објаснува Мизогучи Ацуши, новинар кој го следи Јамагучи-гуми, најголемото семејство на јакузи (3.800 членови) веќе педесет години, „Јапонија има уникатна ситуација во светот каде што информациите за јакузите може да се најдат на веб-страницата на полицијата“, како што е бројот на членови на секој клан и адресата на нивната канцеларија. „Поради оваа недореченост на законите, јакузите можат дури и да го прикажат името на нивната организација на влезот од нивната канцеларија или на нивната визит-карта“, додава тој.
Така, во 1980-тите, шефовите на големите гангстерски семејства отворено владееја како кралеви на економијата на јапонскиот архипелаг, целосно искористувајќи ја финансиската криза од тоа време. Според полициското истражување спроведено во 1989 година, прометот[3] на целиот сектор изнесувал неверојатни 1.300 милијарди јени годишно (дури 10 милијарди евра во сегашна вредност само за една календарска година).
Гневни, властите во земјата тогаш почнаа да ја затегнуваат јамката околу јапонската мафија. Во 1992 година стапи на сила законот против јакузите; потоа, помеѓу 2009 и 2011 година, четириесет и седум департмани на Јапонија воведоа законска уредба „за исклучување на криминалните групи“ (bohai jorei), со која се забранува каков било финансиски однос помеѓу граѓаните и бандите на јапонскиот организиран криминал.
Отсега не се санкционираат само јакузите, туку и сите оние кои често ги посетуваат или ги контактираат. “Влеговме во чуден период”, коментираше Шинода Кеничи, шеф на Јамагучи-гуми.[4] “Како и другите Јапонци, имаме свои семејства, роднини и пријатели. (…) Овие луѓе, кои живеат исто како и другите граѓани, сега се во опасност да бидат казнети на ист начин како и ние. Ова е сосема ненормално”. Единаесет години подоцна, оваа изјава звучи како пророштво.
На пример, Кјусецу, компанија за електронска инсталација во департманот Оита (јужен дел од земјата) – банкротираше во мај 2021 година. Нејзиниот директор, всушност, беше јавно обвинет дека редовно вечерал со водачите на кланот во ресторанот што го имале во градот Фукуока. Локалната полиција го објави името на компанијата, обвинувајќи ја за „интимни односи со мафијашка организација“. По ова, локалната банка ги замрзна сметките и на компанијата и на мафијашката група. Директорот на оваа компанија, потоа, немаше друг избор освен да ја започне постапката за доброволна ликвидација на истата. Иако казните утврдени со уредбата се релативно благи за Јапонија – една година затвор или парична казна до 3.800 евра – ваквата уредба воведе еден вид санитарен кордон околу јакузите во актуелното јапонско општество. Исклучени од мрежите во кои секогаш наоѓале засолниште, сега легендарните јапонски гангстери стануваат очајни.
Во Осака, третиот по големина град во земјата, извесен Танака Кентаро тивко си го пие пивото. Тој предводи околу петнаесет јакузи, а неговата група припаѓа на едно од поголемите семејства. Околу него, неговите „помали браќа“ пијат и јадат со врева и смеење, и со чаша во рака. Со избричена глава и облечен во црно, тој прикажува одредено присуство, она на човек кој се пробил низ многу пречки во животот. Станувајќи јакуза пред речиси четврт век, овој речиси педесетгодишен човек ја набљудува еволуцијата на подземјето во Јапонија, како од внатрешноста на затворските ѕидови – тој поминал вкупно десет години таму – така и од надворешниот свет. Тој претпочита да остане настрана во врска со изворите на приходи на неговата група на локални гангстери.
Среде неговите луѓе, изгледа дека е старомоден. Тој потенцира дека влегол во подземјето за да ги следи идеалите на нинкјо-до, кодексот на однесување на јакузите кој се состои од „помагање на слабите и разбивање на силните“. Така, тој се колне дека нема да биде инволвиран во трговијата со дрога или бизнисот со измами, иако тоа се типични јапонски мафијашки бизниси. Но, сега, не можејќи повеќе да стапи во контакт со обичните граѓани, просторот за маневрирање за да се оствари профит додека се почитува познатиот кодекс, продолжува да се стеснува. „Не можеме повеќе да работиме со нив, дури и ако тоа е за да им се помогне. Веќе не знам што да правам“, вели тој, жалејќи што оваа филозофија на животот станала сега само една „фасада на убави зборови“.
Еден од неговите најмлади соработници рече дека спомнатата уредба драстично го намалила бројот на безбедни случаи, зголемувајќи ја така конкуренцијата помеѓу клановите. „Многумина дури се принудени да имаат легална работа, тие стануваат возачи на камиони, на пример“, објаснува овој 26-годишник. „На тој начин, дури и ако нè контролираат полицајци, нема ризик. Накратко, за да се преживее, мора да се биде интелигентен.“ Што се однесува до неговиот шеф, тој жали за времето претходно, кога полициската контрола можела „полесно да се заобиколи“.
Ова чувство го дели и Такегаки Сатору, поранешен шеф на Гирјукаи, клан кој и припаѓал на големата фамилија Јамагучи-гуми. Тој е особено носталгичен за златните години на јапонската економија од доцните 1980-ти, кога „дури и просечните јакузи имаа 200.000 или 300.000 јени (1.500-2.250 евра во сегашна вредност) во својот паричник“. Ги нема повеќе “добрите стари времиња” кога некои би можеле јавно да се покажуваат “на воланот на убава кола со убава жена покрај нив”. Овие соништа кои зборот јакуза некогаш ги продавал веќе не се можни во денешна Јапонија, па затоа јапонските гангстери се трудат да регрутираат млади луѓе, со забрзувањето на намалувањето на бројот на нивниот кадар. „Тоа е сосема разбирливо, веќе нема смисла да се стане јакуза денес“, вели Такегаки, кој, исто така, жали за губењето на вредностите во јапонското подземје. “Во апсолутната потреба да заработат пари за да преживеат, си дозволуваат сè и сешто. На крајот, се тргна по патот на алчноста“.
Од гледна точка на полицијата, полициските шефови имаат намера да го победат нивниот заколнат непријател. Нивната главна стратегија? Да се убедат членовите да го напуштат својот гангстерски клан, помагајќи им да најдат легална работа која ќе им го осигура идниот живот. Од 2016 година, на пример, полицијата на департманот Фукуока им исплаќа на компаниите кои вработуваат поранешни гангстери до 5.500 евра по таков вработен. Оваа полиција се гордее со фактот што убедила 593 луѓе да го напуштат подземјето, помеѓу 2016 и август 2021 година, од кои 81 нашле работа преку истата.
Мијахара Осаму, шеф на одделот за организиран криминал на локалната полиција, објаснува: „За да се искоренат мафијашките организации, најдобрата тактика е да се намали нивното членство. Заминувањето на еден член вреди колку една долга затворска казна“. Овие операции се одвиваат главно за време на испрашувањата во полициските станици. Полицијата потоа ги притиска да го обноват својот живот, покажувајќи им дека ова гарантира стабилен живот дома и дека подземјето во Јапонија е во опаѓање. Сега е полесно да се убедат бидејќи „често се веќе во сомнеж, не знаејќи колку долго ќе можат да продолжат вака, како гангстери“, уверува Накашита Широ, виш полициски офицер во одделот.
Сепак, во однос на реинтеграцијата, полициската иницијатива не ги даде очекуваните резултати. Помеѓу 2010 и 2018 година, само 3% од 5.453 поранешни гангстери кои се решиле да го напуштат подземјето благодарение на полициската помош, нашле дефинитивна работа.[5] Зошто оваа стапка е толку ниска и каде се другите?
Ген Хидемори, претставник на Какекоми Дера („засолниште за луѓе во тешкотија“), не е изненаден. Инсталиран во својата канцеларија во срцето на Токио, овој добар познавач на ‚црвениот кварт‘ во главниот град, кој поддржува секого на кого му е потребна итна помош – жртви на семејно насилство, поранешни гангстери, хикикомори (оние луѓе затворени или ограничени, од разни причини, само на своите домови, неспособни да имаат социјални односи) – смета дека полицијата не реагира соодветно. „Веќе е многу тешко сега да се најдат јапонски компании кои би прифатиле да ангажираат поранешни гангстери, најчесто без работни биографии. Тие никогаш не живееле како нас и навистина се борат да се прилагодат на културата на работа. Повеќето не се во состојба да се разбудат наутро и не можат да се вклучат во разговор со своите колеги, бидејќи нивната култура и навики се многу поразлични. Најмалку 90 отсто од нив, на крајот, заминуваат по шест месеци“, додава тој.
Често немајќи на кого да му веруваат, многу поранешни гангстери, изолирани, се враќаат кај своите познаници од претходно, со кои барем можат да разговараат за затворот и дрогата. Полициската помош е последното нешто што им треба. „Проблемите кои се појавуваат за време на социјалната реинтеграција, честопати се на границата на законитоста, на пример поврзани со некој долг кон член на нивниот поранешен клан или со употребата на наркотици“, додава Ген. „Полицијата нема намера да интервенира во оваа сива зона. Ако сакаме да им помогнеме, мораме да се грижиме за нив како да сме станале нивни родител.“
Покрај тоа, во текот на петте години по нивното пензионирање, и поранешните гангстери се кривично одговорни според уредбата за исклучување, на ист начин како и оние кои сè уште се активни. Идејата е да се избегне прикривање. Така, банките, агенциите за недвижности, па дури и телефонските оператори, имаат список со детали за имињата на сегашните и поранешните јапонски гангстери кои уште се предмет на спомнатата уредба во период од пет години. Овие правни субјекти избегнуваат да потпишат какви било договори со нив.
“Во ваква ситуација, работата очигледно останува надвор од дофат“, се жали Мизогучи. „Тие преживуваат извршувајќи ситни дела, понекогаш сами или во група. Затворот стана нивна де факто заштитна мрежа. Таму, тие имаат најмалку еден покрив, облека и три оброци на ден.“
Оценувајќи го овој систем како „прекумерен и контрапродуктивен“, социологот Хироши се залага за зајакнување на мерките за поддршка и помош: „Никој не се раѓа како гангстер. Во многу случаи, овие лица доаѓаат од обесправено домаќинство со еден родител. Без потребната поддршка“, инсистира тој, „ќе генерираме одметници кои веќе имаат мрежа и искуство“. Совршено оправдан страв. Од повеќе од 9.000 јапонски гангстери кои се решиле да го напуштат подземјето помеѓу 2011 и 2015 година, дури 2.660 завршиле со обвинение од полицијата. Стапка на обвинување дури 60 пати повисока од просечната стапка кај популацијата.[6]
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] Имињата на сведоците во текстот се променети на нивно барање.
[2] “Organized Crime in Japan in 2020”, report published by the National Police Organized Crime Squad, (in Japanese), npa.go.jp
[3] National Police White Paper, 1989 edition, Tokyo, (in Japanese).
[4] Interview, Sankei Shimbun, Tokyo, 1 October 2011 [link unavailable].
[5] Hirosue Noboru, Why they find it difficult to leave the Japanese underworld – the meltdown of the Japanese underworld (in Japanese), Shinchosha, Tokyo, 2021.
[6] “Report on the State of Organized Crime in 2016”, Tokyo Metropolitan Police Department, 2017.
