Ја напуштивме Москва пред неколку часа. Покриен со бледо портокалова светлина која произлегува од ноќните светла, автопатот изгледа како бескрајна змија. Одеднаш се појавува сенка на нашата десна страна: воен конвој. Буквата „Z“ прикажана на страната и пред камионите не остава сомнеж за нивната дестинација. Исто е како и нашата: на југ, на украинската граница. До граничниот премин во близина на градот Успенка во раните утрински часови беа потребни повеќе од 16 часа. Двапати ќе треба да презентираме пасош и да одговориме на прашањата. Оние на руската полиција, прво за да ја напуштиме земјата, а потоа и оние на властите на Донецката Народна Република (ДНР), за да влеземе на територијата што ја контролираат уште од 2014 година. Под пролетното сино небо на овој крај на мај. Еве нè во Донбас. Со пропусница издадена од Москва, по долги недели формалности, ќе патуваме таму без официјална придружба.
Од инвазијата на Украина од страна на Русија на 24 февруари 2022 година, позиционата војна меѓу Киев и сепаратистите од нивните ровови се претвори во сеопшта офанзива. Речиси непроменета веќе осум години, линијата на фронтот се пресели кон запад под притисокот на руските и сепаратистичките проруски сили. Во задниот дел, двете самопрогласени републики Донецк и Луганск ја прошируваат контролата врз истоимените украински региони. За разлика од регионите на јужна Украина окупирани и администрирани директно од Русија, безбедноста и управувањето со територијата овде се врши од страна на локалните сепаратистички сили. На блокадите, црното, синото и црвеното триколорно знаме на ДНР е прикажано на униформите на младите момчиња кои, едвај излезени од адолесценцијата и со митралез во рака, зјапаат во секој возач кој доаѓа. Уште неколку километри и ќе влеземе во градот Мариупол, окупиран од руската армија на 16 мај 2022 година. Како пристанишен и индустриски град, тој беше епицентар на конфликтот од март до мај. Насекаде пејзажот го одразува интензитетот на битките што го обезличија: откорнати згради, изгорени трупови, скршени прозорци, напуштени улици и авении.
На периферијата на градот, огромен магацин беше реквизиран за да стане центар за снабдување со руска „хуманитарна помош“ – а по руското гранатирање. На паркингот и под запаленото сонце, стотици луѓе се собираат еден зад друг за да добијат пакети со храна на кои стои слоганот напишан на руски јазик: „ние не ги напуштаме нашите“. На предната страна на хангарот, организаторите на дистрибуцијата го истакнаа симболот на претседателската партија Единствена Русија, начин да се потсетат сите на името на странскиот добродетел кој дојде да им донесе вода и храна. „Тие уништија се! И погледнете што треба да правиме сега! Има луѓе кои се тука со часови, други кои се онесвестуваат поради жештината!“ Една жена протестира додека ја напушта толпата да дојде кај нас. Кои се луѓето кои уништија се? „Сите до еден! Сите се одговорни, тоа се нивните приказни!“. Внимание при позиционирање? „Луѓето тука не се заинтересирани за политика“, вели извесен Виктор Граматиков. „Она што ги интересира е што имаат во чинијата“. Роден во 1941 година, овој локален набљудувач на животот пораснал и студирал во Мариупол, пред да работи во локална радио станица. Сакајќи да ја илустрира сопствената анализа на општите чувства, тој одговара забегано кога го прашуваме за неговото мислење за живеењето под контрола на сепаратистичките власти: „Мариупол останува Мариупол“. Старецот мораше да дојде во куќата на својот син, далеку од центарот, за да избега од насилството на судирите.
Неколку километри северно од Мариупол, градот Волновака, исто така, е дел од териториите анектирани од ДНР. Или „ослободените територии“, како што сакаат да ги претставуваат новите власти. На платото на градското собрание, три знамиња го заменија она на Украина: знамето на ДНР, она на Руската Федерација и „знамето на победата“, ова знаме беше поставено на палатата на Рајхстагот во Берлин во 1945 година, што потоа стана симбол на Големата татковинска војна во Советскиот Сојуз. Облечен во темно зелена воена маскирна униформа, функционерот Константин Зинтченко е задолжен за градот. По потекло од Мангуш, Донбас, бил испратен од страна на донецките власти да дејствува како привремен претседател сè додека не се одржат избори истовремено со референдумот, веројатно за пристапување кон Русија (не е одреден датум).[1] „85 отсто од градот е уништен, нашата работа сега е да ставиме сè во ред, да обезбедиме дистрибуција на вода, да ја вратиме електричната енергија“, објаснува тој. Според официјалниот претставник, општината, исто така, може да смета на помош од сто руски спасувачи, испратени од Министерството за вонредни ситуации на Русија, за расчистување на нагазните мини и рушевините. Низ градот, можеме да ги видиме како ги носат своите сини и портокалови униформи. На централниот плоштад во градот, тие поставија камион опремен со огромен екран на кој се емитуваат цртани филмови за локалните деца. На неколку метри оддалеченост, камениот споменик им оддава почит на загинатите за време на Големата татковинска војна. „Го исчистивме веднаш штом пристигнавме, па дури и го запаливме вечниот пламен таму“, објаснува Зинтченко, посочувајќи на скулптурата во подножјето на која гори оган. Дури и пред враќањето на водата и светлината, симболите биле обновени и ставени во функција.
Улиците на центарот на градот се живи. Среде урнатините кружат луѓе, со автомобил и пешки. „Имаше 22.000 жители пред почетокот на борбите“, вели нашиот соговорник. „Во споредба со 11.000 денес, но постепено луѓето се враќаат“, додава Зинтченко. Меѓу граѓаните кои избегаа од бомбашките напади, некои, непријателски настроени кон формирањето локална проруска влада, нема да се вратат, вклучувајќи и некои државни службеници и избрани функционери. „Дали е тоа навистина важно? Тие беа нацисти!“, одлучува новиот администратор. „Во тек се истраги за идентификување на оние кои останале блиски со украинските националисти. За ова се задолжени тајните служби на Републиката“. Лов на „предавници“ кој се одвива кога, од украинска страна, неколку функционери, вклучувајќи ги и припадниците на разузнавачките служби (СБУ), се предмет на кривична постапка за соработка со рускиот непријател.
Влегуваме во училиште бр. 5, поштедено од борбите. „Дали ќе го искривиш тоа што ќе ти го кажам?“ Веднаш ни се јавува Елена Анатолиевно, заменик директорот на училиштето. Младата жена тврди дека имала лошо искуство од овој тип со француските новинари. „Тие сакаат да го слушнат само она што им одговара, дека сме принудени да живееме овде, под руска окупација, но тоа не е точно! Останав, бидејќи ова е моја земја и се чувствувам Русинка, единственото нешто што го сакаме е мир“. Во речиси напуштените ходници, гледаме само неколку тинејџери и неколку вработени кои носат кутии со помош во храна испратени од руско-ерменското здружение за пријателство.
Назад во Донецк. Додека непрестајното ехо на артилерискиот оган одекнуваше на улиците, урбаниот живот продолжува и покрај ризиците. Луѓето чекаат на автобуските постојки, пријателите се среќаваат на терасата на кафулето, а децата одат на тобоган. Но, во доцните попладневни часови улиците се празни, многу пред да почне полицискиот час во 23 часот. Плакатите ги потсетуваат возачите и пешаците на упатствата што треба да ги следат во случај на бомбардирање: „Повик за помош“, „Не допирајте експлозивни направи“. На почетокот на војната, само одредени периферни области биле цел на борбите. Сега, ниту еден сектор не е поштеден. Училиштата, пазарите, канцелариите, станбените згради ја носат стигмата од гранатирање или ракетен оган. Предупредени од локалните вести на апликацијата Телеграм дека е извршено гранатирање, се селиме на местото на ударите: две крвави тела лежат на подот на училиштето бр. 22, друго во дворот на училиштето бр. 5. Тие се покриени со бел чаршаф, за разлика од телото на тинејџер, легнат на работ на земјена патека во сенката на грмушките, во друг дел од градот. Истиот ден, според властите, имало и петта жртва.[2] Тие известуваат за секојдневно ранување, како и за материјално уништување. „Интензитетот на конфликтот е цикличен“, објаснува извесен Димитри Евгениевич, собирајќи ги парчињата стакло расфрлани во неговиот стан. „Но, Украина стана токсична држава која треба да се демилитаризира, а целта на специјалната операција е да се наметне мир.“ Тоа утро експлозија, во подножјето на неговата зграда, ги разнела сите прозорци на зградата.
На улиците, предните стакла на автомобилите и маиците на минувачите ја носат буквата „Z“, а знамето на Руската Федерација се вее на балконите. И покрај овој очигледен ентузијазам, неколку луѓе нѝ кажаа за нивниот страв да одат на фронтот меѓу мажите. „Многу момчиња се кријат“, вели Наталија М., вработена во универзитетот која сака да остане анонимна. Невозможно е да се знае точно колку војници изгубила ДНР. Според официјалните бројки, скоро 2.650 војници се убиени од почетокот на борбите во 2022 година, висока стапка на жртви во споредба со популацијата од околу 2,2 милиони (пред војната).[3] „Уморни сме од оваа војна“, вели една жена зад касата на продавницата каде што работи во центарот на Донецк. „Војната ја преживуваме веќе осум години, а и јас сум Украинка исто така! Нека биде кажано.“
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] Kommersant, Москва, 05.07.2022.
[2] Денот за кој станува збор е 30.05.2022 година, нашиот извештај се реализира од 28.05. до 09.06. Во овој период, Министерството за вонредни ситуации на Донецката Република објави смрт на триесет и седум цивили и неколку десетици ранети, официјално поради украинските бомбардирања, на целата територија под контрола на сепаратистите.
[3] Според неделниот извештај на омбудсманот на Донецката Народна Република, www.ombudsman-dnr.ru, пристапено на 15.08.2022; Државен завод за статистика на ДНР (Госстат ДНР), 2022, www.gosstat-dnr.ru
