Не е секогаш лесно да се биде само пејач. Дури и за повеќето од нас музичарите е многу комплицирано. Веќе неколку години, издржувајќи се на грбот на мојата партнерка, повторно можам да си го дозволам луксузот да станам вистински уметник со полно работно време : како обичен изведувач. Бев во моите помлади години ; периодично – година со и месеци без, бескрајни периоди на суша, долгови и пари во фиоки… Со банката што ти ја цица крвта со запрепастувачки казни (сите паразити избираат да живеат по можност на болни тела). И анксиозноста, секој пат кога ќе ја ставите вашата кредитна картичка во машината за пари. Да се биде пејач е комплицирано[1].
Неодамна, успеав да го соберам потребниот број часови чисто уметничка работа – колосална бројка за повеќето музичари. И оттогаш, секој месец, Pôle Emploi Spectacles ми исплаќа надомест за невработеност од 1 290 евра – дневница од 43 евра. Не е многу. Не е многу да се живее во Париз. Не е многу да се живее во Париз со деца. Тоа е речиси невозможно, но не се жалам. Системот е уникатен и доволно убав за да се воздржам од жалење.
Веќе 25 години сум дел од бендот Менделсон. Бенд кој е релативно прославен и пофален од некои просветлени критичари – и целосно игнориран од друг, веројатно многу поинаку просветлен. Групата е жестоко поддржана од неколку „happy few“, неколку стотици луѓе расфрлани низ цела Франција, кои ја следат групата и нејзините авантури со постојаност што понекогаш ме вознемирува. Менделсон има многу малку радио емитување. Менделсон не свири многу концерти. На Менделсон му е тешко да најде датуми за концерти. Зошто е тоа така? Премногу студенило на програмите? Премалку јавност? Преголеми трошоци за нашите мали плати? Веројатно најмногу ме загрижува ова прашање и најмалку можам да одговорам – како што давеникот последен наоѓа решение за неговото давење. И тогаш веројатно повеќето од хипотезите што би можел да ги изнесам ќе покажат огромна несебичност и лична претенциозност : ако некој ми верува, целиот свет би бил погрешен, а јас, сам против сите, би бил во право. Факт е дека Менделсон е бенд кој го прави она што ние го нарекуваме рок, вистински рок кој понекогаш прави многу врева, но кој пее на француски и чии текстови – барем во нашите очи – се од огромно значење. Некој вид на контрадикторност во термините… кога повеќето од огромните поп-музички хитови на нашата генерација – оние што ги полнат концертните сали, ги монополизираат радио брановите и списанијата – имаат многу повеќе врска со детските песни – да се биде учтив – отколку со авангарден рок : „Ја прашав месечината“, „Те носам на ветрот“, „Велам љубов, и ја сеам на мојата планета“ ; вокабулар што би можел да излезе од розова библиотека. Овие пејачки се веројатно многу фини, но нивните текстови се толку… Како да се каже елегантно? Така… толку љубезни, тоа се тие, тие се светлосни години понапред од она што ние и неколку други лудаци се обидувавме да го направиме. Франција можеби секогаш ќе биде земјата на yéyés – сиромашни текстови, либерални насмевки во секоја смисла на зборот и огромна кампања за публицитет. За пејач со сомнеж како мене, за текстописец кој понекогаш поминува неколку години на еден единствен текст, живеењето и преживувањето во земја што го закопа Џони Халидеј како национално богатство, е постојан апсурд.
Кога ќе размислите за тоа, сцената на француската песна е навистина одделен свет. Колку и да се чини дека понекогаш, во театарот, во киното, во литературата, може да се прикаже големо барање, да се предложат тешки, гризечки, кисели дела, дури и сосема депресивни, и да се најде нејзината јавност, бројна и доволна (режисерот Жулиен Госелин, режисерот Бруно Димон, покојниот Џозеф Понтус, автор на À la ligne… ), колку и во песната, се чини дека сме вечно осудени на рефрен, на глупавата песна, на рефренот за feel good за супермаркет… осуден да го продолжи наследството на Морис Шевалие, Prosper (Yop la boum!). Пред сè, не вознемирувај, не преземај водство, не се подвиткувај. Веројатно затоа оние кои се занимаваат со програмата на француските места не сакаат да го вметнат во програмата Менделсон – меѓу другото. Стравуваат за својата публика. Кутриот, можеше да се натера да почувствува нешто за време на шоуто. Мудриот човек одговорен за програмата претпоставува дека публиката сака само да го мрда задникот и да си ги „исчисти главите“.
Накратко, кога издаваме албум на секои три или четири години, исклучително е што во Франција наоѓаме петнаесетина дати за јавно да го отпееме овој албум. И ни требаат најмалку четириесет и три датуми секоја година – а не петнаесет на секои четири години – за да ги исполнуваме условите за обновување на овој познат прекин. Кога Менделсон ја има ретката шанса да настапува, јас добивам нето плата од 100 евра, што е малку повеќе од минималната синдикална плата, која е околу 80 евра нето. „Колку пари ќе заработите за концертот?“ ме прашува мојот дванаесетгодишен син. Се обидувам да му дадам едноставен одговор, но тоа е потешко прашање отколку што изгледа. Песната испеана на концерт генерира неколку центи хонорари платени следната година од Sacem и други дистрибутивни организации (Spedidam, Adami). Ако чесно ја правам пресметката, од една страна да го отстранам од мојата нето плата дневниот надоместок за невработеност што не го добивам заедно со деновите од работа, а од друга страна на тоа да ги додадам и неколкуте евра собрани хонорари… Да речеме дека на најдобро, заработувам околу 60 евра нето по концерт.
Типичен ден на „работа“ – и работата овде ја ставам во наводници од некаква скромност кон луѓето што работат на монтажна лента, во кланица или во национално образование – ден на работа, затоа, за нас е тоа : ние, групата, шестмина во овој случај, влегуваме во камион изнајмен ден претходно. Ајде да возиме неколку стотини километри, да го растовариме и попладнето да го поставиме материјалот во театар, да пробаме, да го чекаме концертот, да играме час и половина пред неколку десетици луѓе, да го оставиме материјалот, да спиеме на лице место, да заминете следниот ден на неколку стотини километри назад, растоварајте го материјалот кај едни, кај други и вратете го камионот кај изнајмувачот. За околу 60 евра. Не се жалам, тоа е живот кој не би го заменил за друг. Но, вистина е дека понекогаш, на четириесет и девет години, се сомневам дека да се биде француски пејач е навистина работа на иднината, кариера што треба да се советува. Да се биде периодичен уметник е комплицирано.
Сепак, Менделсон е бенд кој имал шанса. Тој успеа да опстане против сито и решето во изминатите дваесет и пет години. Менделсон има издавачка куќа која ги прави нивните албуми, дистрибутер кој ги става во продавници, публицист кој го информира светот за нивното постоење, па дури и менаџер на турнеја кој напорно работи да ги убеди оние кои ја прават програмата дека вреди да се изгубат пари за да го понуди Менделсон на нивните публика. Неодамна, многу реномирана локација, која ќе биде домаќин на групата на концерт оваа зима, ни го испрати својот оперативен буџет. Се надеваат дека ќе продадат 150 места. Откако ќе се отвори салата, ќе се постават барот и билетарата, ќе се постави безбедноста и ќе се земат предвид сите други трошоци, вклучително и трошоците за домаќинство на бендот (околу 2 500 евра, што ги вклучува платите на музичарите, изнајмувањето на камионот, трошоците за бензин, платата на менаџерот, исто така околу минималната плата итн.), штом се земе предвид, буџетот на салата – ако ги продаде 150 билети – ќе биде најмалку 3 000 евра минус. 3 000 евра дупка во сметките. Штом ќе излезам на сцена, губам пари. Секој пат чинам барем 3 000 евра. На заедницата.
На крајот на краиштата, чест на една земја е да се организира за да прави дупки – за јавната болница, за државното училиште, за јавниот сервис воопшто и исто така и за културата, уште една еминентно јавна служба. Но, за да се знае колку чини вистински концерт на Менделсон, тоа е начин да не се прекрие лицето на многу кревката економија на одредени концертни сали на добра волја, на вистинските тешкотии на многу од овие здруженија, на кои се насочени сите најнови влади, а кои понекогаш имаат реален (финансиски) ризик да нè пречекаат. Би мразел да бидам еден од оние уметници качени на нивните поетски облаци кои би се оправдале да не гледаат во подот. Се разбира, од друга страна, понудата на концерт со загуба е дел од мисијата на повеќето места, особено на субвенционираните – а субвенциите треба да поддржуваат квалитетна културна политика. А ние, Менделсон, наводно сме „квалитетен културен производ“. Но, мора да бидете сигурни во неговата уметничка важност за да му пријдете на микрофонот под овие услови. Јас сум пејач. Извесен просветлена критика е категорична : јас сум „квалитетен“. Јас сум одлив на општеството. Тешко е да не се чувствувате виновни. Да се биде „квалитетен“ без „квантитет“, и тоа е комплицирано.
Јас не се жалам. Напротив. Но, грешам. Поплаките се во тренд. Во последните две години од пандемијата, на радио, имав шанса да слушнам сиромашни уметници како се жалат на трагичната судбина со која се соочуваат : лишени од нивната драга јавност. И да се прогласат за жртви. И цимолете. И кажете си еден на друг. Со солза во очите. И се снимаа како си разкажуваат со солзи од нивните париски мансарди. Од нивните градини во Солоњ. Радио програма им даваше збор секое утро ; во живо, дојдоа да ја кажат својата несреќа. И да зборуваме за нивната храброст. Особено за нивната храброст. Да не се откажувам! Оваа силна волја и покрај сè ќе продолжи… убаво беше да се плаче. Всушност, премногу плачев, го исклучив радиото. Овие луѓе очигледно ја работат истата работа како и јас, но како да ја работат од друга планета – планета каде резервата или пристојноста не се измислени. Но, јас не судам. Не можам да судам.
Да се биде уметник, се разбира, е комплицирано.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
[1] Во почит на Оливија Розентал и на прогонувачкиот рефрен на „On n’est pas là pour disparaître“, Éditions Verticales, Париз, 2007 година.
