Првиот круг од претседателските избори продолжува со големиот пресврт во политичкиот простор кој започна во 2017 година. Видовме појава на три големи простори со прилично споредлива големина, чија оригиналност лежи во фактот дека тие се вклопуваат само многу несовршено – да се користи еуфемизам – во старата лева/десна поделба. Ова е особено случај со коалицијата собрана околу Емануел Макрон, која ги спојува гласачите кои, во 2012 година, сè уште беа поделени помеѓу Франсоа Оланд и Никола Саркози. Но, тоа е случај и со коалицијата на кандидатката Марин Ле Пен, која претставува „идентитетски блок“, чии гласачи не се идентификуваат ниту на лево, ниту на десно и, освен тоа, не им придаваат голема вредност на овие поими како такви. Само коалицијата на Жан-Лук Меленшон се чини дека конечно е сè уште делумно дел од старите политички поделби, што долго време го структуираа францускиот политички живот.
За да ги разбереме овие трансформации, развивме метод кој е поткрепен од теоретското убедување дека позициите на поединците за големите поделби кои ги делат нашите општества, претставуваат најструктурирачки фактор на нивните политички преференции. Овие позиции формираат системи на мислење кои се стабилни и обележани со силна инерција: избирачот нема да го промени своето мислење за исламот, феминизмот, екологијата, прераспределбата на богатството итн. за време на самата предизборна кампања. Затоа, идентификувањето на овие системи на мислење овозможува да се разбере како електоратот е структуриран и да се оди подалеку од површни објаснувања – во однос на имиџот на кандидатите, или квалитетот на нивната кампања – за подобро да се идентификуваат, во овој случај, идеолошките и политичките корени на сегашната трипартитност.
Истражувањата, што ги спроведовме во последниве месеци, покажуваат дека денес постојат три главни поделби во политичкиот простор на Франција. Првата се однесува на културните и идентитетските прашања. Таа ги дели гласачите по прашањата на миграцијата, местото на исламот и, во помала мера, општествените прашања и еколошките проблеми. Втората има врска со односот кон „системот“. Се спротивставува на барањето за радикална трансформација за барањето за стабилност, па дури и за одбрана на статус кво. Ова е, ако некој претпочита, оската на спротивставувањето „народот против елитата“. Конечно, третата голема поделба се однесува на економските прашања: таа е спротивна на барањето за социјални политики и редистрибуција со либерална позиција поволна за пазарот и во голема мера пркоси на „помошта“ и јавните трошоци. Од позициите што ги зазедоа поединците за овие три големи поделби, но и според радикалноста на ова позиционирање, електоратот го поделивме на шеснаесет групи кои ги нарековме „кластери“. Тие одговараат на шеснаесетте идеолошки чувствителности кои можат да се идентификуваат денес во француското општество[1]: мултикултуралистите, социјалдемократите, прогресивците, солидарните, центристите, бунтовниците, аполитичните, социјал-републиканците, еклектичните, конзервативците, либералите, рефракторните, евроскептиците, социјал-патриотите, противниците на социјалната држава, идентитарците.
Коалицијата собрана околу Макрон, е главно обединета од поделбата организирана околу опозицијата помеѓу луѓето и елитата. Оваа двојност всушност се спротивставува на барањето за „радикална“ трансформација со барањето за „умереност“ кое оди рака под рака со целокупното придржување кон системот каков што е. Уште во 2017 година, Макрон успеа да го собере, врз основа на оваа поделба, она што остана од либералното крило на Социјалистичката партија на Франција (СП) и централно-десничарска линија со Ален Жипе, чија десна рака Едуар Филип откри дека е токму идеалниот премиер. Спојот на овој електорат е исто така социолошки: да го опише, анкетарот и политиколог Жером Сен-Мари со право зборуваше за „елитниот блок“.[2] Така, постои преголема застапеност на дипломирани студенти и менаџери кои живеат во големите метрополи. Но, спојот е и политички: оваа изборна коалиција ја споделува и силната поддршка за Европската унија. Макрон успеа да го обедини блокот „Да“ на референдумот во 2005 година за Европскиот уставен договор. Оваа „умерена“, „разумна“ и проевропска струја има свој центар на гравитација во кластерот на центристите, група обезбедена од Макрон уште во 2017 година (80 отсто од гласовите). Два наши кластери се карактеристични за обединувањето на овој елитен блок околу Макрон: социјалдемократите и либералите. Шематски, во 2000-тите, првиот ја сочинуваше базата на електоратот на СП и втората на електоратот на УМП. Едниот ја претставува умерената лева интелигенција, а другиот умерената десна интелигенција. Едниот е претплатен на „Ле Монд“, а другиот на „Ле Фигаро“. Едниот гласаше со големо мнозинство за Оланд во 2012 година, а другиот подеднакво со големо мнозинство за Саркози. Овие две групи, кои никогаш не гласаа заедно, им се придружија на центристите за да ја сочинуваат оваа елитна коалиција која денес ја формира основата на т.н. „макронизам“. Последните избори го завршија обединувањето на овој елитен блок, со вклучување на групи кои досега одржуваа одредена верност кон десницата во Франција. Пред пет години, либералите сепак гласаа со големо мнозинство за Франсоа Фијон. Оваа година, тие го избраа Макрон во првиот круг. Републиканската партија (ЛР), оваа година ја доживеа истата судбина како СП, ама пред пет години. Така, за на крајот од првиот петгодишен мандат на Макрон, да не остане речиси ништо од политичкиот „стар свет“.
На планот на економските и идентитетските поделби, социјалдемократите и либералите се позиционирани на спротивните страни. Некои се за редистрибуција на богатството и повеќе јавни услуги, а други бараат помалку даноци и уште помалку државни службеници. Некои се културни прогресивци, а други се конзервативци кои често активно ја поддржуваат „Демонстрацијата за сите“. Сепак, во моментот на гласањето, овие поделби се потиснати во позадина, во еден вид на взаемна согласност. Движењето „Жолти елеци“, пред сè, го забрза поместувањето на либералната десница во корист на самиот Макрон, додека здравствената криза го заврши спојувањето, барем привремено, на овој елитен социолошко-политички блок во Франција. Умерените од двете страни – прогресивците, социјалдемократите, центристите, либералите, но и конзервативците – го отфрлаат, пред сè, „популизмот“ и „дегажманот“ олицетворено со мобилизација на заобиколни патишта.
Кризата со Ковид-19 репродуцираше слична шема со активирање и на расцепот и, така, и на екстремната поделба меѓу широките народни маси и француската елита. Макрон умешно си поигра со контекстот на опозицијата помеѓу „разумните луѓе“ кои им веруваат на вакцините и „неодговорните заговорници“ кои се спротивставуваат на здравствените мерки и вакцинацијата. „Зафркни ги невакцинираните“ беше сигналот за нив. Логично, најобразованите и најбогатите кластери, веднаш и со големо мнозинство, ги поддржаа активностите на владата кога работничките и нискообразованите кластери се поделија, а некои од нив огорчено учествуваа и во демонстрациите против секакви сертификати за вакцина како пропусници за движење. Радикализацијата на поделеноста помеѓу работничките и ниско образованите слоеви и елитните слоеви, исто така, доведе до голем протестен лак, кој главно обединува шест од нашите шеснаесет кластери: мултикултуралистите, солидарните, бунтовниците, рефракторните, евроскептиците и социјал-патриотите. Тие имаат заедничко да бидат работнички или средни класи со ниско економско наследство, масовно да ги поддржуваат Жолтите елеци во 2019 година, да апстинираат повеќе од другите и да се фокусираат главно на две кандидатури: онаа на Меленшон и онаа на кандидатката Марин Ле Пен. Тие се, исто така, најотпорни на либерализмот и воопшто на „системот“ олицетворен од елитите на кои не им веруваат.
Овој новонастанат „анти-макронски“ фронт е социолошки сличен на блокот „Не“ на референдумот во 2005 година: преголема застапеност на работниците и чиновниците, граѓаните кои живеат во руралните области, гласачите на Националниот фронт и дури и на т.н. „радикална левица“. Сепак, вака како што е сега, невозможно е да се обедини и формализира оваа група изборно, бидејќи е длабоко поделена по прашањето на идентитетот.
Ако кандидатката Ле Пен успеа да се спротивстави на офанзивата на Ерик Земур, тоа е пред сè благодарение на цврстината на нејзината „историска“ изборна база составена од најпопуларните кластери на нашата сегментација: рефракторните, евроскептиците и социјал-патриотите. За поделбата околу идентитетот, тие се гласачи кои се за цврсти граници, и многу анти-мигрантски и непријателски настроени кон исламот како таков. Овие гласачи, исто така, покажуваат крајна недоверба кон „системот“ чии сите атрибути, во нивните очи, овој Макрон ги поседува: те да ти бил дипломец од Националната висока школа за администрација, па поранешен инвестициски банкар, па уште и либерален, па дури и проевропски ориентиран… Зборовите за „луѓе кои не се ништо“ беа особено дисквалификувачки. Тоа е електорат кој постепено се оддалечи од француската левица која повеќе не ја сфаќа како заштитничка и чии мултикултуралистички вредности апсолутно не ги споделува како такви.
Со рефокусирање на нејзиниот имиџ и искористување на радикализмот на кандидатот Земур, кандидатката Ле Пен, исто така, ги придоби и гласачите кои досега не гласаа за неа. Конзервативците – кои претставуваат десничарски, рурален, кластер од средната класа сочинет претежно од постари луѓе, а што се карактеризира со умерени позиции, отпорни на големи промени – нудат добра илустрација за ова. Кандидатката Ле Пен е на прво место со 37 отсто во овој сегмент на малата конзервативна линија.
Конечно, иако може да се замисли сценарио во италијански стил со постепено исчезнување на француската левица, Меланшон ја одржува на високо ниво, успевајќи да го обедини преку својата кандидатура она што останало од радикалната левица, значителен дел од средната класа како што се универзитетските дипломци од метрополите, работничките предградија, работниците со ниски примања од приватниот и јавниот сектор сè уште синдикално организирани, како и алтернативниот протестен електорат, кој може да се најде, особено, во лакот Лангедок, од Ариеж до Горна Прованса.[3] Универзитетските дипломци, младите, малцинствата од работничките предградија, но и синдикатот и активистите на левицата, беа претерано мобилизирани за време на првиот круг – директно во корист на претседателскиот кандидат Меланшон. Оваа коалиција не е без да се спомене онаа дефинирана од Тера Нова во нејзината позната опсервација, што предизвика контроверзии во пресрет на изборот на Оланд во 2011 година[4].
Ова гласачко собирање, трансверзално од социолошка гледна точка, се зближува главно околу барањето за социјална правда и екологија, како и околу отфрлањето на кандидатурите за идентитет. Истото е поделено за општествените и институционалните прашања. Ако ја набљудуваме динамиката на оваа кампања, ќе видиме дека кандидатот Меланшон успеал да ја обедини својата природна база, а која се потпира на трите кластери на радикалната левица: мултикултуралистите, поддржувачите и бунтовниците. Овие три кластери се прилично добро препознаени во политичката понуда на Меланшон од 2017 година, а веројатно дури и од 2012 година. Тие се и радикално толерантни и антирасистички, пркосејќи му на „системот“, лобијата и институциите, како и длабоко редистрибутивни, посветени на правата на вработените и поголемо оданочување на најбогатите. Другите политички понуди од СП и Европската Екологија-Зелените (ЕЕЛВ), тешко би можеле да се надеваат дека ќе се натпреваруваат со движењето Непотчинетите за овие три одлучувачки поделби. Токму оваа база му овозможи на Меланшон да влезе во кампањата минатата есен со почетен капитал од 12% од анкетираните гласачи (потценети според нас од некои анкетни институти на почетокот на изборната секвенца). Правилно идентификување на овој почетен изборен капитал е многу важно, бидејќи овозможува подобро разбирање на историската криза на социјалдемократијата и неуспехот, барем привремен, на социјалната екологија во нејзината верзија отелотворена од кандидатот Јаник Жадо. Овие кандидатури настојуваа да заземат простор, оној на „поумерена“ и „пореална“ левица, кој во конфигурацијата на овие претседателски избори – беше структурно премал. Бидејќи четири од петте кластери на големото левичарско семејство беа освоени од Меланшон (мултикултурализам, солидарност, револт) или од Макрон (социјалдемократи), кандидатурите на извесната Ен Идалго и спомнатиот Жадо не можеа да добијат добар старт. Не беше толку прашање на имиџ или комуникација, отколку на политички простор. Неизбежната динамика на корисно гласање која секогаш се активира во еден момент од кампањата – го направи останатото. Дури и значителен дел од социјалдемократите (24 отсто) на крајот гласаа за водачот на Непотчинетите. Со мнозински систем на гласање, трипартитноста значи дека еден од трите блокови – повеќе не е застапен во вториот круг. Сепак, кластерите во корист на Меланшон се исто така спротивставени на Макрон за економските поделби и за односот кон системот, како што се спротивставуваат на кандидатката Ле Пен на оската на културата и идентитет. Токму оваа двојна дистанца произведува длабоко отфрлање на предложената понуда која беше забележана еден ден по првиот круг и која доведе голем дел од поддржувачите на Меланшон да ги отфрлат двајцата финалисти на претседателските избори.
Како резултат на тоа, избраниот кандидат треба да биде изгласан од страна на малцинство, па дури и од намален дел од електоратот. Бидејќи во една Франција на три блока, веќе нема еден губитник туку двајца. Така, „двајцата од тројца Французи“ кои Валери Жискар Д’Естен се стремеше да ги собере пред речиси четириесет години,[5] може да бидат само „еден од тројца Французи“. Ова е доволно за да се добијат избори, но дали е доволно за да се воспостави стабилност на режимот?
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] За детална презентација на овие шеснаесет кластери: https://cluster17.com
[2] Jerôme Sainte-Marie, Bloc contre bloc. La dynamique du macronisme, Le Seuil, Paris, 2019.
[3] Jérome Fourquet, « L’archipelélectoral mélenchonniste», Fondation Jean Jaurès, 04/2022.
[4] Bruno Jeanbart, Olivier Ferrand, Gauche, quelle majorité électorale ?, Terra Nova, 05/2011.
[5] Valéry Giscard d’Estaing, Deux Français sur trois, Flammarion, Paris, 1984.
