Киевскиот принц Јарослав Мудриот (978-1054) не можеше да го замисли братоубиственото лудило на неговите далечни потомци во 2022 година. Денеска е повикан од Русија бидејќи Украина тврди дека нејзината држава Киевски Рус е ексклузивен извор на нивната историска легитимност. Војната на историските наративи ѝ претходеше на онаа на бојното поле…
По распадот на СССР во 1991 година, сепак, немаше ништо фатално во судирот на сеќавањата. Украинската држава дури се обиде да го смири меѓународното недоразбирање со заздравување на некои од раните од минатото. Во 2002 и 2007 година, на меѓувладино ниво беше промовирана руско-украинска историска комисија за да развие учебници кои ја осветлуваат заедничката историја на двете земји. Овие обиди беа неуспешни поради меѓусебната недоверба поттикната од потребата да се наметнат уште нови национални држави.
Во неуспехот на меморијалниот дијалог улога имаа и политичките непредвидени настани. Леонид Кравчук, поранешен офицер за идеологија на Централниот комитет на Комунистичката партија, стана првиот украински претседател за независност, користејќи ја националистичката реторика што ја следеше за време на советската ера. Неговиот наследник Леонид Кучма беше „црвен директор“ избран со гласовите на руските говорници од индустрискиот исток. Соочен со изборниот подем на комунистите во 1999 година, тој го искористи големиот глад од 1933 година, Гладомор, како аргумент за да биде реизбран… со националистичките гласови на западна Украина.
Далеку од обединување на земјата, „националната приказна“ ја дели. По „Портокаловата револуција“ од 2004 година, проевропскиот претседател Виктор Јушченко донесе закон во 2006 година со кој се признава геноцидната природа на Гладоморот. Ова ја шокираше и Русија, која исто така беше погодена од гладот од сталинистичката ера, за разлика од Израел, кој чувствуваше меморијален натпревар. Г. Јушченко, исто така, им оддаде почит на контроверзните фигури на националистичкото движење, вклучувајќи го и Степан Бандера (1909-1959), кој беше издигнат на ранг на херој во 2010 година. Бандера како шефот на ОУН (Организација на украинските националисти), организација инспирирана од фашизмот, беше поттикнувач на Украинската бунтовничка армија (УПА). ОУН обезбеди кадри за „politsaï“ кои ловеле Евреи во име на нацистите. УПА масакрираше 60 000 Полјаци во Волинија во 1943 година[1]. Од друга страна, поразените членови на Партијата на регионите, опишани како проруски, го поставија локалниот идентитет на Донбас како идеологија, нагласувајќи го споменот на „Големата Патриотска војна“ против фашизмот и тврдењето дека го бараат словенскиот и православниот свет. На територијата се судираат два спомени.
Додека Москва се потпираше на оваа поделба во 2014 година за да ги создаде сепаратистичките републики на Донбас, историската политика стана порадикална во лојалистичка Украина. Закон за „декомунизација“ беше донесен во 2015 година, но забраната на комунистичката пропаганда и искоренувањето на српот и чеканот не даде никакви одговори на сегашните прашања : војната во Донбас и контролата на олигарсите врз земјата. За да се соочи со овие проблеми, претседателот Володимир Зеленски, Евреин и руски говорник, избран во 2019 година на платформа за смирување со Русија, се обиде да ги пригуши шовинистичките труби. Сепак, тој имаше мал политички простор помеѓу националистичкиот активизам и руската непопустливост.
Во јули 2021 година, рускиот претседател ја пренесе својата визија за историјата во текст од дваесет и пет страници[2]. „Можам само да му позавидам на претседателот на една таква голема сила кој може да посвети толку многу време на толку детална работа“[3], коментира неговиот украински колега. Г. Путин ги презентира „клучните точки“ на историјата долга „повеќе од илјада години“, артикулирајќи ги познати настани на свој начин.
Неговиот наратив е едноставен и линеарен. „Русите, Украинците и Белорусите се наследници“ на средновековната киевска држава што се протега „од езерото Ладога“ во близина на Финска „до Киев и Чернигов“. Нив ги обединува „ист јазик“ и „православна вера“. Ова единство беше уништено со монголската инвазија која го уништи Киев и ги истера Украинците кон западот. „Беа наметнати полските и римските обичаи“ и „дел од западно-руското православно свештенство се потчини на авторитетот на папата“, создавајќи ја Унијатската грчко-католичка црква, денес со мнозинство во регионот Лавов.
Помеѓу „центарот на обединувањето“ што за него се Москва и западното влијание, борбата продолжува низ вековите. Козачкиот водач Богдан Хмелницки го склучил Периславскиот договор со Царска Русија во 1654 година за да се бори против полскиот јарем. Како резултат на тоа, Козаците „се обединија со главниот дел од рускиот православен народ“ и „левиот брег на Дњепар (…) го доби името Мала Русија“, пишува г. Путин. Во следниот век, главатарот Мазепа застанал на страната на Швеѓаните против царот, но „само мал дел од Козаците го поддржаа бунтот“.
Рускиот претседател всушност ја синтетизира мислата на руските историчари од крајот на 19 век, како Сергеј Соловиов (1820-1879) или Васили Клучевски (1841-1911). Идејата ја проширува со воспоставување на континуитет на козачкиот водач на националистите од дваесеттиот век : „Мазепа, кој ги предаде сите, (…) Бандера, кој соработуваше со нацистите“. Во 2014 година, по истата логика, „западните земји (…) го поддржаа државниот удар извршен од радикални националистички групи“, давајќи и на Украина „постојана ориентација кон одвојување од Русија“.
Преземајќи го рускиот империјален говор, дисертацијата на г. Путин користи две ефективни постапки, но тие се спротивни на кој било историски метод. Од една страна, наместо да го контекстуализира минатото во неговата историчност, тој секогаш нуди ретроспективно читање на фактите. Москва е претставена како наследник на Киев, како принцовите од 10 век да можеле да назначат нивни наследници. Под неговото перо, полско-литванската држава од 16 век го претставува НАТО да ги одвои Украинците од Москва ; козачкиот водач на зона оспорена од неколку сили станува архетип на фашистички водач.
Од друга страна, г. Путин одржува концептуално замаглување помеѓу два збора што се преведени како „руски“ на француски : „rousski“, придавката што означува одредена лингвистичка и културна заедница со потекло од Русија и „rossiïski“, што се однесува на државата, прогласена во форма на империја во Санкт Петербург во 1721 година. Ова му овозможува да го постави „рускиот свет“ (rousski mir) како политички ентитет, додека двата поима се одвоени. Така, Украинецот Андреи Курков е писател кој зборува руски („rousski“) кој неуморно ги осудува политиките на шефот на руската држава („rossiïski“)[4].
Наративот на Путин е прогонуван од стравот од „фрагментација“ што го загрозува политичкото и духовното единство на државата. Затоа тој ја обвинува „советската национална политика [за] овековечување на државно ниво на три различни словенски народи (руски, украински и белоруски) наместо една голема руска нација, со троичен народ составен од великоруси, мали Руси и Белоруси“.
Во својот говор од 21 февруари 2022 година[5], два дена пред да ја нападне Украина, не без причина, тој тврди дека советскиот устав инспириран од Ленин ја олеснил независноста на земјата : тој предвидувал право на одвојување на републиките кои го формирале СССР и бил формално применет во 1991 година[6]. Рускиот лидер, исто така, потсетува на она што историчарот Моше Левин го нарече „последната борба на Ленин“[7], водена против Сталин за институционалната архитектура на Сојузот на Советските Социјалистички Републики. Додека Ленин наметнуваше правна еднаквост на националните републики, Сталин сакаше централизиран систем со само регионални автономии.
Но, она што историчарот му го припишува на Ленин, напротив, му го припишува г. Путин. „Ленинова Украина“ е „модерна Украина (…) целосно создадена од Русија, или поточно, од болшевичка и комунистичка Русија“. Коментаторите, особено Украинците, плачеа : Ленин не можеме да го направиме татко на украинската нација! Сепак, Лениновата трансформација на едноставна „административна единица“ во „национален државен ентитет“, создаде Украинската Советска Социјалистичка Република, која ги постави темелите на одржлива независна украинска држава, толку отпорна на кризи во последните триесет години[8]. Со тврдењето дека сака да „покаже што значи вистинската „декомунизација“ за Украина“, рускиот лидер експлицитно се заканува на самото постоење на украинската држава.
Обвинувајќи ги болшевиците, а особено за „омразените, утописки и погубни фантазии“ на Ленин, г. Путин заборава дека Империјата пукаше насекаде во 1917 година. Руската држава, изградена од царевите, не беше во состојба да ги одржи воените напори. Националните поплаки се зголемуваа, не само во Украина, туку и во Финска, Кавказ и Централна Азија. Пред сè, беше изразен социјален протест од работниците кои страдаат од економската криза и војниците кои повеќе не сакаа да гинат за „голема Русија“. Љубител на историјата, г. Путин ризикуваше, игнорирајќи одредени аспекти во моментот кога ја нападна Украина.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
[1] Grzegorz Rossoliński-Liebe, Stepan Bandera: The Life and Afterlife of a Ukrainian Nationalist. Fascism, Genocide, and Cult, Штудгарт, Ibidem-Verlag, 2014 година.
[2] « De l’unité historique des Russes et des Ukrainiens », 16 јули 2021 година, превод на француски достапен на www.france.mid.ru
[3] « Zelensky a commenté l’article de Poutine » (на руски), Ukrainskaïa Pravda, 13 јули 2021 година
[4] Andreï Kourkov, « Nous, intellectuels ukrainiens, sommes unis », Le Monde, 4 март 2022 година.
[5] « Intervention du président russe », 22 февруари 2022 година, www.france.mid.ru
[6] Roman Szporluk, « Lenin, ‘Great Russia’ and Ukraine », Harvard Ukrainian Studies, Кембриџ, vol. 28, n°1/4, 2006 година.
[7] Le dernier combat de Lénine, Париз, Éditions de Minuit, 1967 година.
[8] Mikhail Minakov, « Un siècle de système politique ukrainien » (на руски), Neprikosnovennyï Zapas, n°129, 2020 година.
