Во последниве месеци, инфлацијата стана модерно чудовиште за западните економии. Пандемијата на Ковид-19, проследена со војната во Украина, предизвика зголемување на цените, што се чини дека ги стави настрана другите грижи на централните банкари. Овде планираат да ја втурнат глобалната економија во рецесија – за да ја спречат инфлацијата. На 21.09.2022 година, на конференцијата „Џексон Хоул“, претседателот на Федералните резерви на САД, Џером Пауел, изјавува: „Нѝ треба зголемување на невработеноста – за да се бориме против инфлацијата“.
Соочена со ова „зло“, француската држава усвојува два дијаметрално спротивни ставови за два типа на население. На страната на вработените кои живеат од платата, владата го исклучува воведувањето механизми за автоматско индексирање на платите. „Ние не сме администрирана економија, државата не одлучува за платите!“, се правда францускиот претседател Емануел Макрон за време на интервјуто на ТВ каналот Франс 2 на 26.10.2022 година. Покрај фактот што индексирањето на платите, според него, би ја ставило економијата под политичка контрола, тоа би предизвикало и дополнително зголемување на цените, за возврат наметнувајќи зголемување на платите: „бескрајна инфлаторна спирала во која одбиваме да се врати одговорноста, затоа што би биле губитници по сите основи“, објаснува францускиот министер за економија Бруно Ле Мер.[1]
Меѓутоа, државата ги „администрира“ нивоата на приходи на инвеститорите во редовни интервали. Додека еден од најважните економисти на 20. век, Британецот Џон Мејнард Кејнс, веруваше дека зголемувањето на цените нуди ефикасен начин за „еутанизација на рентиерите“ – економските актери чија паразитска улога тој ја осуди – и да се избрише реалната цена на долгот преку инфлацијата, француското Министерство за финансии им нуди финансиски еквивалент на „фонтаната на младоста“: француски (OATi) или европски (OAT€i) обврзници индексирани со инфлација, производи кои ги имунизираат против каква било амортизација на нивната инвестиција поврзана со растот на цените. Овие хартии од вредност претставуваат речиси една десетина од сите емисии на француското Министерство за финансии, четвртина од вкупните емисии во Велика Британија (22%), 8% во САД – и помалку од 5% во Германија. Централната банка на Франција проценува дека во 2022 година овие OATi ќе доведат до дополнителни трошоци од 3 милијарди евра за француската влада, поради промената на етикетите.[2]
Ретко се случува две спротивставени образложенија да може да се објаснат со исти аргументи. Заканата од јамката на магичниот круг „цена-плата“ – или уште попознато како и „инфлациска спирала“ – која е честа тема во официјалните говори за индексирање на приходот од трудот, исчезнува во говорите за наградувањето на капиталот преку OATi. И индексирањето што треба да го поттикне скокот на цената во првиот случај е вклучено во борбата против пожарот во вториот… Како да објасниме дека основните принципи на логиката до толку се испревртуваат од највисоките нивоа на државата?
Т.н. лизгачката скала на платите – зголемување на платите во согласност со зголемувањето на цените – беше воведена во Франција со закон во 1950 година, по што следуваше друг закон во јули 1952 година, со кој се бара автоматска ревалоризација на загарантираната минимална плата (СМИГ) – ако индексот на цените надмине 5%. Производ на повоениот политички пејзаж, механиката на индексирање подразбира пресметка на индексот на цените кој е независен од политичката моќ и социјалните сили благодарение на Националниот институт за статистика и економски студии (ИНСЕЕ), организација создадена во исто време. Триесет години подоцна, владата на Пјер Мороа ја укина индексацијата, во согласност со желбите на тогашниот министер за економија Жак Делор. Како дел од „свртувањето кон мерките за штедење“ на претседателот Франсоа Митеран, мерката ги остави работниците немоќни да се справат со инфлацијата, која во тоа време надминуваше дури 11%. Овој идеолошки пресврт беше придружен со забрзување на пазарното финансирање на државата (и веќе не преку традиционалните повоени канали, критикувани за нивниот т.н. „диригизам“). Така, новиот товар на грбот на вработените е придружен со напори за привлекување инвеститори, кои се очекува да ги купат државните обврзници за задолжување. Јазот меѓу двете категории на население, исто така погодени од инфлацијата, станува константа на јавните политики, како во Франција, така и на други места.
Но, и покрај тоа што обврзниците индексирани со инфлацијата станаа вообичаена актива за пазарите на капитал, нивното воведување предизвика и војна, внатре во владејачките кругови – и во Париз и во Лондон. Во Велика Британија, на пример, првите емисии на овие хартии од вредност, наскоро неформално познати и како т.н. линкери, се случија на крајот од 1970-тите, кога Маргарет Тачер беше на власт во Даунинг стрит 10, службената резиденција на британскиот премиер. Секретарот во Министерството за финансии во тоа време, Најџел Лосон, потсетува дека премиерот првично бил „против индексирањето, што на некој начин ја потврдило инфлацијата“.[3] Тачер стравуваше дека „финансиската индексација ќе се прошири и на други, многу помалку посакувани форми на индексација, како што се јавните трошоци и платите“.
Но, промоторите на линкерите тврдат дека овие договори за државен долг ќе го олеснат финансирањето на дефицитот – кој во тоа време беше голем – со оглед на тоа што кредиторите, кои се претплатници на хартиите од вредност, ќе прифатат во замена намалена премија за ризик и пониски каматни стапки, а што се помалку скапи за државата. Тачер тогаш смета дека ова ветување за намалување на должничкиот товар, барем на краток рок, претставува начин за спроведување на даночните намалувања што таа ги беше ветила. Таа, исто така, е убедена дека овие нови производи ја отелотворуваат посветеноста на владата за намалување на инфлацијата, бидејќи секое зголемување на цената претставува дополнителен трошок за државата. Само неколку гласови во 1980 година го осудија „ефектот на ножиците“: „Како владата може да го оправда индексирањето на плаќањата на своите кредитори, а не на своите вработени?”, јавно запраша Џон Нот, министерот за трговија во британската влада.[4] Но, логиката на нееднаквост, која ги карактеризира линкерите, преовладува: продолжувањето на деиндексацијата на платите и индексирањето на обврзниците отсега ќе претставуваат истовремени политички агенди…
Нештата се случуваат подоцна во Франција. Од почетокот на 1990-тите, мала група технократи се формира околу Франсоа Вилерој де Галхау, актуелниот гувернер на Централната банка на Франција, во времето кога е директор на кабинетот на министерот за финансии Доминик Штрос-Кан. Тие го покажуваат својот раскин со „поранешните“, како Жан-Клод Трише, поранешниот претседател на Европската централна банка, кој тогаш бил гувернер на Централната банка на Франција. За членовите на младата гарда стари 40 и нешто години од Министерството за финансии на Франција, борбата против инфлацијата веќе е добиена: тоа е само некое далечно сеќавање. Од друга страна, т.н. генерација на „компетитивната дезинфлација“, која беше на власт во средината на 1980-тите, како онаа на Трише, сè уште страда од „траумата од 1970-тите и хиперинфлацијата“: болест која навистина се лепи на прстите, како што нѝ објаснува висок функционер од Министерството за финансии, кој сака да остане анонимен, без страв од претерување: терминот „хиперинфлација“ означува надминување на прагот од 50%.
Младите функционери од Министерството за финансии ќе тврдат дека индексирањето на обврзниците, далеку од тоа да го поттикнува растот на цените – напротив, го зацврстува приматот на борбата против инфлацијата како таква. Со други зборови, со давање заштита на инвеститорите од ерозија на вредноста на нивното инвестициско портфолио, Министерството за финансии ги става парите на француската држава на строгоста на монетарната политика – сега во рацете на независна централна банка.
Отпрвин, тонот се зголемува меѓу претприемачите од Министерството за финансии и Централната банка на Франција. Кога спомнатиот Трише дознава за претстојната јавна објава на иновација, станува бесен. Силвен де Форж, поранешен шеф на одделот за управување со долгови во министерството, се сеќава на непријателската реакција, која тој ја опишува како „Павловска“, на тогашниот гувернер на Централната банка на Франција. Тој нѝ раскажува за неговиот телефонски разговор со овој Трише: „Наместо да ми кажувате дека ви ја сечам гранката и да ме обвинувате, преку олеснување на финансирањето на една сиромашна држава, за повторно започнување инфлациски притисоци со единствена цел да му се наштети на угледот на Централната банка на Франција, погледнете ја реалноста“, објаснува тој на својот соговорник. „Се обложувам дека ќе успеете [да ја задржите инфлацијата] и ги ставам моите пари на ова. Ако победите, јас ќе победам; ако изгубите, јас ќе изгубам. Но, јас немам апсолутно никаква врска со ова. Јас сум Французинот кој најмногу ви верува, бидејќи јас сум единствениот кој ги заложи своите пари директно на вашиот успех.“ Со ласкање, аргументот ја погодува целта; Трише попушта.
Првите државни обврзници OATi биле издадени на 15.09.1998 година. Инфлацијата се појавува во ретровизорот, независноста на Централната банка на Франција е неспорна, силниот франк и држењето за белегот на идната еврозона се „податоци“ на политичкиот простор. На крајот на 1990-тите, компромисот меѓу општествените класи, кој ги фаворизира рентиерите и финансиските шпекуланти на штета на оние кои живеат од својата плата, веќе не покренува никакви прашања: се подразбира дека договорите за државни долгови уживаат посебен, супериорен статус, кој не може да биде предмет на барања за еквивалентност од другите општествени категории. Покрај тоа, оваа асиметрија е разбрана и на највисоко ниво на државата како инструмент кој придонесува за одржување на општествениот поредок, бидејќи ги засилува притисоците кои придонесуваат за монетарната дисциплина.
До неодамна, ниската инфлација дозволуваше оваа промена да остане дискретна. Меѓутоа, веќе извесно време повторно на виделина излегуваат политичките направени избори кои го организираат одговорот на инфлациското „зло“. На 25.07.2022 година, додека француското национално собрание ги испитува трошоците поврзани со сервисирањето на долгот на државата, парламентарците ја осудуваат нееднаквоста во третманот: зошто да се заштитат одредени финансиски инвеститори на сметка на обичниот даночен обврзник?
Пратеникот Жан-Филип Танги, од партијата Национален собир, го прашува министерот Бруно Лемер одговорен за економија и финансии во француската влада: „На крајот на 1990-тите, Доминик Штрос-Кан ја оправда оваа финансиска иновација [државни индексирани обврзници] достојни за најлошите мршојадци на Волстрит, објаснувајќи дека инфлацијата би можела да се контролира за време на десет години: да се верува дека можеме да ја предвидиме инфлацијата десет години однапред е работа за магионичарот Мерлин, а не за еден Колбер. (…) Како можете да кажете дека морате да заштедите пари и напори, кога вашето управување со финансискиот долг, морално неоправдано, оди целосно во втор план?“ (Аплауз од местата на парламентарната група на Националниот собир.[5]) Одговорот на министерот: „Почитуван Танги, се занесувате со обврзници индексирани со инфлација, кои би биле плен на „најлошите мршојадци на Вол Стрит“, да го користам вашиот израз. 10% од државните должнички обврзници индексирани според инфлацијата одговараат на многу специфично барање од осигурениците и менаџерите на животно осигурување, Ливре А (финансиски производ на француските банки) и популарната сметка за штедење, а кои сигурно не се „најлошите мршојадци на Вол Стрит“. (Аплауз од неколку места на парламентарната група на Ренесанса, партијата на претседателот Макрон.) „Претпоставувам дека, како и многу други парламентарци и како и многу Французи кои сега нè слушаат, имате животно осигурување: за да продолжи да се исплати, мора да се индексира со инфлацијата. Затоа француските инвеститори бараат дел од францускиот долг да се индексира според инфлацијата“. Иако само 40% од француските домаќинства имаат некаква форма на животно осигурување, а заштедите се високо концентрирани на врвот на социјалната хиерархија, министерот ги поврзува интересите на општата популација со оние на финансиите.
Загриженоста да се поврзе секој француски Петко и Станко за Вол Стрит – би можела да понуди едно од објаснувањата за проектот за француските пензиски реформи. Осиромашувањето на државниот пензиски систем, заснован на финансирање на расходите од тековни приходи и на солидарност – веќе го поттикнува зачленувањето за дополнителни приватни пензии. Со ова, се проширува и пазарниот сегмент отворен за управување со средствата од страна на разните приватни пензиски фондови.[6] Кога целото население ќе биде зависно од финансиите за да се гарантира вредноста на неговото пензионирање, секој Французин ќе се смета како припадник на „таборот на инвеститорите“. Оттогаш, задоволувањето на шпекулантите на штета на вработените повеќе нема да се појавува поради тоа што е: манифестација на една нелегитимна политика.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] « Le Maire ne veut pas entendre parler d’une indexation des salaires sur l’inflation », 03.11.2022, latribune.fr
[2] « La dette française encaisse le coût de la hausse des taux », L’Agefi, Paris, 28.03.2022.
[3] Michael J. Oliver & Janett Rutterford, “The capital market is dead: the difficult birth of index‐linked gilts in the UK”, The Economic History Review, 73(1), 2020.
[4] Ibid.
[5] Народно собрание, Записник од седница одржана на 25.07.2022 година.
[6] Benjamin Braun, “Fueling financialization: The economic consequences of funded pensions”, New Labor Forum. Vol. 31. No. 1. Los Angeles, CA: SAGE Publications, 2022.
