Вртоглави фризури, флуоресцентна коса, раскошни костими… Така се појавија, во средината на 2000 година, Шаматите, овие млади луѓе налик на јапонските манга суперхерои, кои сериозно детонираа во кинескиот пејзаж. Сè започна во 2006 година, кога Луо Фуксинг, 11-годишно дете, ја откри јапонската и корејската музика и мода, кои тогаш беа во мода. Доверен на своите две баби од неговите родители кои беа принудени да заминат да живеат и да работат во фабриките на големите крајбрежни градови, момчето е дел од оваа генерација млади луѓе наречена во Кина „оставени“ (liushou ertong). Тој живее во префектурата Меижу, на околу 400 километри од Гуангжу, и го поминува своето време на платформата за инстант пораки QQ [се изговара „kiou-kiou“], омилениот сајбер-простор на кинеската младина во тоа време. Посетува неколку онлајн заедници, кои нивните стотици членови, се среќаваат таму за да разговараат или да играат мрежни игри, и претпочитаат да ги нарекуваат „кланови“.
Време е и на почетоците на „марсовецот“, овој алтернативен јазик што се користи на социјалните мрежи, направен од емотикони како на запад, но и од синограми пренасочени, понекогаш за да се избегне цензура. Цела младина ентузијастички оди против зрното на доминантната култура. Под претпоставка дека нејзината разлика станува трендовска. Се појавуваат нови изгледи.
Луо Фуксинг е привлечен од повеќето underground движења. Но, смета дека нивниот стил сè уште е премногу срамежлив. Инспириран од visual kei, овие јапонски рок-ѕвезди со долга стисната коса и проучувана облека во готски стил, тој ја обои косата во блескаво црвено, ја обликуваше како вселенски супер воин, облече јакна со навртки без ракави и се сликаше себеси. Тој допрва треба да најде име за овој стил, кое ќе биде име на неговиот сопствен клан.
Тој го бара англискиот превод на зборот „хип, тренди“, го усвојува терминот „smart“ кој има дополнителна предност што значи „интелигентен“ и фонетски го транскрибира на кинески „shā-mǎ-tè 杀 马 特“. Тој го објавува својот автопортрет поврзан со овие три карактери на интернет. За неколку дена, интернетот го зграпчува овој езотеричен неологизам. Карактерите комбинирани на овој начин не значат буквално ништо, но земени одделно, секој синограм има значење: sha значи „да се убие“, mǎ „коњ“ и tè „посебен“. Целата работа дава чувство на дива слобода со воинствен сентимент и црта идентитет што го добиваат безброј млади Кинези кои фантазираат да бидат лоши момчиња, полу-панкери полу-шизици 2.0.
Терминот „шамат“, првично резервиран само за членовите на кланот основан од Луо Фуксинг, брзо се рашири во сите гранки на субкултурното движење што го носат овој ултра живописен стил. Нивниот амблем : хиперболична фризура, по можност светло обоена – шилести врвови на главата, екстра ниски прамени кои го покриваат лицето до под очите, бујни боб фризури прелиени со флуоресцентна розова или руса боја со фризура во форма на полумесечина… Момчињата имаат нашминкани очи, носат кожи со навртки, исечени фармерки и тесни маици, девојките носат мрежести чорапи или високи чорапи под мини шорцеви со дебели ремени и секси хулахопки.
Според легендата, Луо Фуксинг, кој со текот на годините стана клучна фигура во движењето, администрирал повеќе групи QQ, собирајќи десетици илјади шамати. Под нивниот вулкански изглед, огромното мнозинство од нив се селани работници (nongmingong) од втората генерација. Како и нивните родители пред нив, тие ги напуштија своите села за да работат во крајбрежните провинции на земјата, често во Гуангдонг, каде што индустриските градови на делтата на реката Перл продолжуваат да привлекуваат илјадници сиромашни селани од Запад. Овие „оставени“ луѓе имаат силно чувство на напуштеност. Многумина од нив, длабоко демотивирани, ги прекинаа студиите многу млади, меѓу 12 и 15 години : „Си рековме дека одењето на училиште нема да не одведе многу далеку, бидејќи ни беше судено да работиме во фабриката. Штом го сфативме тоа, изгубивме секаква желба да учиме. Имавме само една идеја : да го напуштиме селото за да одиме да видиме што се случува на друго место“, вели еден од нив во филмот „Шамати, моето срце чука за вас“, чиј режисер Ли Јифан им го посветува на нив. Бидејќи тој не побара официјална виза, документарниот филм, објавен во 2019 година, не можеше да се прикажува во кината, но беше масовно виден во музеи, галерии, универзитети, приватни театри и други алтернативни места, а да не зборуваме за пиратските верзии.
Да се најде шамати и да се натераат да сведочат не беше лесно за режисерот, познат по „Mise en eau“ (2004) и „Chroniques de Longyang“ (2008). Ако проектот според него му бил фалсификуван во 2012 година, „снимањето официјално започна во ноември 2017 година и заврши во јануари 2019 година. Работев целосно независно, со многу мал буџет кој е еквивалент на околу 65.000 евра“, вели тој. Потопувајќи се во нивниот свет, открива дека повеќето од нив имаат ист профил, иста позадина.
Кога го напуштаат своето село, овие млади луѓе завршуваат во фабриката. Најчесто тие се во несогласување со своите родители и ретко им се придружуваат. И дури и ако некој роднина веќе работи во компанијата каде што се ангажирани, честопати незаконски со оглед на нивната возраст, првото нешто што го прават нивните шефови е да ги распоредат во работилници далеку еден од друг, со што ќе ги изолираат и ќе го олеснат спречувањето на каква било склоност да имаат барања. Подложени се на исцрпувачки работен ритам – 12 часа дневно, шест дена во неделата кога не се реквизиирани цела недела – за мизерна плата. Затоа е невозможно да ги видите пред 23 часот или полноќ, во повеќето случаи. Во работните области каде што живеат, улиците се слабо осветлени во текот на ноќта, па затоа е тешко да се фотографираат.
Ли Јифан потоа решава да организира натпревар на видеа снимени во фабриките од самите шамати со нивните мобилни телефони. Тој интегрира бројни извадоци во неговиот документарец : овие слики од монтажните ленти нудат ненадејно и брутално нурнување во светот кој долго време остана скриен од очите на јавноста, сцени кои потсетуваат на „Модерните времиња“ на Чаплин, во многу погруба современа верзија. Може да ја почувствувате потта, исцрпеноста, осаменоста, зачуденоста. Се чини дека рацете никогаш не престануваат да грабнуваат, пакуваат, шијат, дупчат, лепат… Секогаш исти гестови, илјадници пати повторувани, со полна брзина. Сликите од работилниците, излитените студентски домови и оброците изедени стоејќи на тротоарот нè потсетуваат на одредени кадри од „Горчливи пари“ на Ванг Бинг[1], друг режисер кој внимава на цената што Кина ја плаќа додека се движи кон модерноста.
Овие необработени слики не се туѓи за успехот што го постигна документарецот. „За прв пат , вели режисерот, работата на мингонгите беше прикажана на екранот фронтално, притоа дозволувајќи ни да го согледаме нивниот внатрешен свет. Ова ги надмина стереотипите што некои кинески интелектуалци ги имаа за работниците, кои наводно се вредни работници и сакаат да заработуваат со пот на челото. Луѓето беа шокирани од реалната состојба на овие работници“.
Овие млади луѓе на работ на задушување, заробени во фабриките – вистински кафкијански простори вршат постојана контрола над нив во најстрога смисла на зборот, бидејќи за одење во тоалет е потребен потпис од менаџерот, што често е невозможно да се најде … -, трајно подложен на несакање, на заглушувачкиот шум на машините, гледано во светот на шаматите со здив на свеж воздух, пробивање кон слободата. Луо Фуксинг, кој стана нивен портпарол, објаснува : „Знаевме точно колку можеме да заработиме за една годин а: 40 000 јуани во најдобар случај, 80 000 за две години [помеѓу 5 200 и 10 400 евра]. Тоа значеше да работиме така десет, дваесет години пред да може да си дозволиме автомобил, куќа. …Во овие услови прекинуваш да си велиш дека сите овие работи се недостапни. И денес заминувањето останува единствен избор за младите од село.Но реалноста на фабриката е досада. Така, да им се разбисти умот, добиваат фризура во стилот на шамат. Немаат ништо друго да прават освен тоа.“
Да се стават себеси во кожата на шамат станува нивниот единствен излез. Нивните луди фризури служат како знак за собир. Тие не сакаат ништо повеќе од „бомбардирање на улица“, како што велат : дефилирањето во групи покрај тротоарите им овозможува да постојат, конечно, во очите на другите – оние кои никому не беа ништо, невидливите на „кинеското чудо“. Во Шипаи, град во Гуангдонг кој може да се смета за престолнина на движењето, тие долго време се среќаваа во неделите на лизгалиштето за ролери, во кое беше сместена дискотека, каде што отидоа да танцуваат на „mandopop“ и електро хитови, откако ја освежија фризурата во омилениот фризерски салон.
Малку по малку си ја враќаат власта над себе. Повеќе не е фабриката која ги води нивните животи. Изгледа дека рамнотежата на силите е обратна : тие се оние кои ја користат фабриката за да заработат малку пари. Кога имаат доволно, тие се откажуваат и се враќаат да поминат денови со нивниот клан – нивното ново семејство – плаќајќи за пива, ориз и сечуанска риба на скара за оние од нив кои немаат пари.
Како што одминува времето, нивната видливост се зголемува… се додека во 2009 година не се соочуваат со насилен бран критики кој ќе расте и ќе трае неколку години. Цел сегмент од општеството ги оцрнува. Започнува со пародии од нивниот стил, кои се сметаат за вулгарни и исмејувани, продолжува со онлајн малтретирање, напади на улица, повторени полициски проверки …
Непријателските корисници на интернет одат дотаму што се инфилтрираат во нивните QQ групи и преземаат контрола над нив со цел да им направат раздор. Како што објаснува поранешен Shamate во филмот на Ли Јифан : „Најдовме место на мрежата каде што ни беше удобно, не требаше да бараме дозвола од никого, бевме тивки, меѓу себе, но дури и овој врвен простор на слобода беше осквернет и прегазен. Затоа моравме да се разделиме“.
Причините за ваквиот испад на социјалните мрежи се повеќекратни. За некои набљудувачи, овие млади луѓе би покажале премногу лежерност – што некои ги сфаќаат како ароганција -, одејќи дотаму што ставиле објава на интернет, видена стотици илјади пати за неколку часа, сугерирајќи им да им се додели статусот (сепак незавидно) на педесет и седмото национално малцинство. За други, тие би биле само заеднички пушачи, деликвенти за борба. Но, за Ли Јифан, длабоко вкоренетите мотиви кои доведоа до нивно прогонство може да се сумираат во еден збор : „елитизам“. Нели во некои кругови ги нарекуваат „необразовани панкери“? Според режисерот, кој долго време ја истражувал поделбата помеѓу градовите и селата во Кина, овој презир произлегува од нивното потекло. Речиси сите пораснале во сиромашни села во Јунан, Гансу или Сечуан, понекогаш илјадници километри оддалечени од големите градови каде што се доселиле и чии кодови ги игнорираат. Културниот јаз помеѓу жителите на градот кои се заинтересирани за потрошувачка и овие млади луѓе од село го објаснува отфрлањето на креативноста и слободата што тие ја покажаа.
Несомнено, двете страни живеат во многу различни светови. Додека првите имаа корист од збогатувањето на земјата, вторите беа држени подалеку од неа, иако беа нејзини занаетчии во сенка, предводејќи го постоењето на бескрајна работна сила во фабриките на огромната „работилница на светот“. Неверојатниот напредок во материјалниот, образовниот и рекреативниот развој главно им користеше на жителите на големите градови. Претседателот Си Џинпинг можеби неодамна најави „елиминација на екстремната сиромаштија во Кина[2]“, но во некои села се чини дека ништо не се променило во последните 200 години. За Ли Јифан, „не може да биде поинаку во хиерархиски систем каде што распределбата на јавните ресурси има корист пред сите центри на моќ, што е исклучително концентрирано. Ова е исто така неизбежен резултат на вметнувањето на Кина во глобалниот капиталистички систем“. Иако тој признава дека таквата стратегија „има за цел да спроведе големи проекти“, тој стравува дека оддалечените региони ќе се намалат и дека масовниот рурален егзодус за возврат ќе ги доведе градовите во сиромаштија што ги минира селата.
Во групата на оние што ги остави зад себе „кинескиот сон“ толку драг на г. Кси, шаматите се меѓу оние кои се спротивставија на уништувањето, одбивајќи да бидат трансформирани во човечки екстензии на машини. Отпорот е тежок и иако денес останаа само неколку стотици, тие продолжуваат да отелотворуваат естетска слобода, „појдовна точка на сите слободи“, како што вели режисерот.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
[1] Wang Bing, Argent amer, Кина, 2016 година, 152 минути. Прочитајте исто така Philippe Person, « Wang Bing ausculte les plaies de la Chine », Le Monde diplomatique, мај 2015 година.
[2] « Xi declares ”complete victory” in eradicating absolute poverty in China », Xinhua, Пекинг, 27 февруари 2021 година.
