Le Monde Diplomatique – Македонско издание

Сепак, сè било напишано

Земјата е трансформирана во огромна клептократија, брутално опишана од полковникот Кристофер Коленда, еден од советниците на американската војска во Авганистан: „Сакам да направам една аналогија со ракот. Ситната корупција е како рак на кожата; имаме средства да се справиме со тоа. Корупцијата на повисоко ниво, во рамките на министерството, е како рак на дебелото црево: тој е посериозен, но ако го отстраните навреме, ќе заздравите. Клептократијата, од друга страна, е како рак на мозокот: тој е фатален

од Мартин Булар


Фото: Marko Beljan / Unsplash

Никогаш досега ниту една земја не го добила својот прекар толку заслужено – „гробишта на империи“. Откако ги истера Монголците и Персијците, Авганистан ја истера Велика Британија од својата територија во XIX век, Советскиот Сојуз во XX век и САД во XXI век.

На крајот на најдолгата војна во својата историја – две децении – и откако ги вклучија во својата крстоносна војна не помалку од триесет и осум земји под команда на Северноатлантската алијанса (НАТО), САД се повлекоа со апсолутно фијаско. Симболично, нивните војници заминуваат во една општа ситуација на „спаси се, кој може“, како што се приближува 20-годишнината од нападите врз Светскиот трговски центар и Пентагон, кои беа изговор за нивното влегување во Кабул. Веќе најавено од поранешниот претседател Доналд Трамп за мај 2021 година, повлекувањето го спроведе сегашниот американски претседател Џозеф Бајден со само неколку месеци задоцнување.

Еден од нивните претходници, Џорџ В. Буш, во основата на она што требаше да биде „блицкриг“, и покрај тоа, ја прогласи победата по падот на талибанскиот режим на крајот на 2001 година: Америка беше одмаздена. Остана само да се спроведе една операција на градење држава што би била што е можно повеќе во согласност со американските проекти. Задача на дофат на првата светска сила, која успеа да го победи големиот комунистички непријател и која, со своите „демократски вредности“, може сега да си ја присвои улогата на главен бранител на слободите на планетата. Владетелите на западниот свет тогаш се усогласија.

Десет години подоцна, Барак Обама, кој вети дека САД ќе се повлечат, конечно одлучи да испрати засилување за нападот што требаше да биде конечен, потоа да го поздрави убиството на Осама бин Ладен во неговото засолниште во Пакистан: „Нашето најголемо достигнување во нашата борба против Ал Каеда“, кое „сведочи за големината“ на САД, изјави тој на 1 мај 2011 година, во свечено обраќање.

Девет години подоцна, во февруари 2020 година, договорот во Доха помеѓу владата на Трамп и талибанските организации ја потврди и формално капитулацијата на кампањата на САД1. Без никакви претходни договарања со владата во Кабул, дотогаш финансиски и политички поддржана од Вашингтон. Се разбира, без консултации и со авганистанскиот народ. Дури и без никаква координација со членките на НАТО, кои држеа на самото место 7.100 војници (1.300 од Германија, 1.100 од Велика Британија, 900 од Италија и неколку стотини од Грузија, како и од Полска, итн., а Франција се повлече во 2014 година), покрај 2.500 американски војници. Што се однесува до 17.000 цивили под договор (изведувачи на работите, добавувачи) како Американци, Авганистанци и други, и тие беа ставени пред свршен чин. Империјата одлучува, поданиците се поклонуваат. Ова треба да ги замисли сите оние кои сонуваат да се стават под знамето на „азиско НАТО“ за да ги бранат истите „демократски вредности“ против новиот непријател, Кина2.

САД, точно е, не само што ја наметнаа својата стратегија: тие решија добар дел од фактурата – огромни трошоци од 2 трилиони долари3. Околу 775.000 војници се сменија едни со други на терен, вклучувајќи 100.000 во екот на одлуката на Обама да прати дополнителни засилувања (кој, патем, ја доби Нобеловата награда за мир во 2009 година), а да не зборуваме за најсовремена воена опрема, дронови-убијци, десетици масовно финансирани невладини организации (НВО)… Неверојатни трошоци за патарина без жалба, ако не и конечна: најмалку 160.000 Авганистанци убиени, според Обединетите нации (ОН); 2.400 американски војници; 1.500 војници на НАТО (вклучувајќи 90 Французи); и 1.800 цивили под договор.

Оваа човечка и финансиска катастрофа ја остава земјата уште полоша отколку порано, освен за жените, чија состојба е подобрена – барем во градовите. Но, притисокот од Талибанците да ги задржат жените во затворен домашен свет, заканите против писатели, новинари, лекари, наставници, принудени да одат во егзил кога тие не се едноставно убиени, и смртоносните напади врз женските училишта – во последните месеци се интензивираа. За останатите, „мисијата за цивилизирање“ иницирана од Западот успеа да го направи Авганистан најголем светски производител на опиум: обезбедува дури 90% од светските залихи – што претставува и 15% од неговиот бруто домашен производ (БДП).

Земјата е трансформирана во огромна клептократија, брутално опишана од полковникот Кристофер Коленда, еден од советниците на американската војска во Авганистан: „Сакам да направам една аналогија со ракот. Ситната корупција е како рак на кожата; имаме средства да се справиме со тоа. Корупцијата на повисоко ниво, во рамките на министерството, е како рак на дебелото црево: тој е посериозен, но ако го отстраните навреме, ќе заздравите. Клептократијата, од друга страна, е како рак на мозокот: тој е фатален“4. Оваа констатација датира од 2006 година. Оттогаш, ова едвај е решено. Не е ни чудо што Талибанците имаат отворен пат пред себе. Западната војна ги врати во седлото, додека, во пресрет на инвазијата, по пет години на нивната прва власт, тие „повеќе не можеа да сметаат на популарна поддршка“, се сеќава ден пакистански новинар5. Денес, триумфално се враќаат на лостовите на контрола.

Сепак, оваа „добра војна“, според Буш (2001), оваа  „праведна“ војна, според Обама (2011), водена против „опскурантизам и терор“, според Никола Саркози (2008), со еден збор „нашата војна“, според францускиот хор на аналитичари со постојани погрешни процени, како што се Бернард-Анри Леви, Паскал Перино, Стефан Куртоа и неколку други – требаше да го заштити светот од напади и да ги извлечи Авганистанците од варварство. Беше потребно да „се освојат срцата со панцир“, според формулата на Бернард Кушнер, тогашен министер за надворешни работи6. Како да можевме да се бориме против тероризмот со терор и да наметнеме демократија со топови и долари. Сепак, меѓу поддржувачите на војната, кој би признал дека бил во заблуда, дури и пред очигледниот пораз? Напротив, тие се префрлаат од едно на друго барање за интервенција: Ирак по Авганистан, потоа Либија, Сирија, Сахел, и веројатно наскоро некоја друга „непријателска држава“, со одбрана на човековите права на рамото (освен во „пријателските“ земји како што се Египет или Саудиска Арабија) и секогаш со чистата совест за избор на страната на добриот.

Меѓутоа, не само што „добриот“ не е на рандевуто, туку овие инвазии предизвикуваат хаос, зацврстување на екстремни групи како Организацијата на Исламската држава (ИСИС или Даеш), уништување на општествата и државните апарати, етнизација на конфликти, поделба на населението, понекогаш граѓанска војна и, во секој случај, банкрот на главните демократски принципи. Ова ги вклучува и западните земји, каде што преку лагата, корупцијата, тортурата, махинациите и прекршените слободи, се скандираа овие војни кои не може да се добијат.

Се знае за скандалот со Гвантанамо, каде што сè уште се мачат, без судење, околу четириесет затвореници; или за онаа работа на офшор центри за тортура… Џулијан Асанж, со Викиликс, веќе подигна дел од превезот – што значи дека тој сè уште е затворен како најобичен терорист. Вашингтон пост фрли уште појасна светлина врз постапките на американските службеници со објавувањето на „Авганистанските документи“ на 9 декември 2019 година: повеќе од две илјади страници интервјуа со директни актери, интервјуирани од Канцеларијата на специјалниот генерален инспектор за обнова на Авганистан (СИГАР). Последователните претседатели, министри и началници на генералштабови, намерно ги лажеа своите сограѓани и целиот свет.

Така, шест месеци по почетокот на операциите, на 17 април 2002 година, министерот за одбрана на САД Доналд Рамсфелд – кој почина минатиот јуни – уверува во една од овие доверливи белешки поетски наречени „снегулки“: „Никогаш нема да можеме да ја извлечеме американската војска од Авганистан, освен ако (…) не се случи нешто што ќе ни даде стабилност. Господ нека ни е на помош!“ Неколку месеци подоцна (8 септември 2003 година), тој изјавува: „Немам идеја за тоа кои се лошите момци.“ Како и да е, одлучува да објави на веб-страницата на Пентагон документ со кој се усогласуваат „многу добри вести“, пред да заклучи: „Иако стана мода да се зборува за „заборавената војна“ за Авганистан или да се каже дека САД сега ги загубиле од вид своите цели, фактите одат спротивно на митовите.“

„Авганистанските документи“ ни кажуваат и дека од „информаторите“ – војници, членови на разузнавачки мисии или невладини организации… – нивните раководители бараат да дадат само „добри индикатори“. До степен што го нервира американскиот генерал Мајкл Флин: „Од амбасадорите до дното на скалата, сите ни велат дека работиме добро. Навистина? Ако правиме толку добра работа, зошто се чувствуваме како да губиме?“ Се наоѓаме во 2015 година. На високите места, никој не греши, но сите уверуваат, како и непоправливите играчи, дека следниот потег ќе биде вистинскиот, дека следната битка ќе биде последна.

Меѓународното право е превртено наопаку. Од самиот почеток, Вашингтон сам одлучува да го бомбардира Кабул, потоа да побара поддршка од Советот за безбедност на ОН, кој усвојува, помеѓу 12 септември и 20 декември 2001 година, серија резолуции изгласани едногласно (вклучително и Русија и Кина). Меѓутоа, сега веќе не станува збор за употреба на сила против  држава-агресор – принцип што е во основата на меѓународните односи – туку за борба „против тероризмот“, што овозможува напад врз земја за која постои сомневање дека ги штити џихадистите. „Превентивната војна“ на тој начин официјализирана, тогаш ќе овозможи да се интервенира во Ирак, Либија и, за Франција, во Мали, без да се прекинуваат брановите на атентати.

Па, затоа – и ова е последица на овој демократски банкрот –  законите против личните слободи се множат, од американскиот Патриотски закон до воведување на вонредната состојба, која во Франција е веќе интегрирана во законодавството: произволни апсења, забрани да се демонстрира според добра волја на неговото височество, функционерот на префектурата или на владата, итн7.

Во меѓувреме, во Авганистан, хаосот е уште поголем бидејќи земјата останува котел на азиската „голема игра“. Ова ги вклучува Пакистан, сојузник на САД и заштитник на дел од Талибанците; но и Индија, која им помагаше на анти-пакистанските муџахедински групи во Балучистан; Кина, која се плаши од дестабилизација на својот Ксинџијанг од страна на Исламското движење на Источен Туркестан (ЕТИМ) и гледа, како и Индија, таму минерално богатство. А да не зборуваме за Русија, која прави неочекуван камбек; и Иран, кој прими прогонувани авганистански бегалци од Хазара.

Всушност, Авганистан ги кондензира неуспесите на Западот. Воен неуспех, бидејќи, со децении, САД немаат победено во ниту еден вооружен конфликт; стратешки неуспех, бидејќи „војната против теророт“ е полоша од злото; морален неуспех, бидејќи режимите воспоставени (од Кабул до Багдад) се корумпирани и општото право на глас е дискредитирано; демократски неуспех, бидејќи за овие експедиции одлучува едно лице; конечно, и политички неуспех, бидејќи засегнатите држави се уништуваат и силите што требаше да бидат уништени се враќаат назад на сцената, сега посигурни од кога било.

Повлекувањето на војниците, што сега е консензус во САД, го означува крајот на една ера: онаа на директни интервенции и „бескрајни војни“. Дали ова најавува нова ера каде Американците повеќе не би се сметале себеси за ваков специјален народ предодреден да управува со планетата? Насловот на програмата на Бајден го дава одговорот: „Водење на демократскиот свет“8. Хегемонистичката волја го преживеа виетнамскиот пораз. Нема да исчезне ниту по лекцијата од Авганистан.

Преведено од: Дарко Путилов


Фусноти:

  1. (1) Види: Georges Lefeuvre, « Débandade américaine en Afghanistan», Le Monde diplomatique, април 2020 г.
  2. (2) Види: « L’ Alliance atlantique bat la campagne en Asie, Le Monde diplomatique, јуни 2021 г.
  3. (3) «US costs to date for the war in Afghanistan», Watson Institute, Brown University, Providence (Rhode Island), април 2021 г.
  4. (4) Цитирано од Craig Whitlock, Leslie Shapiro и Armand Emamdjomeh, «A secret history of the war», «Afghanistan Papers», The Washington Post, 9 декември  2019 г. Освен ако не е поинаку наведено, цитатите се земени од овие документи.
  5. (5) Jacques Follorou, “Ahmed Rashid : “Les talibans n’ont jamais montré la volonté d’aboutir à la paix”, Le Monde, 28 мај 2021 г.
  6. (6) Canal Plus, 18 октомври 2009 г.
  7. (7) Види: Raphaël Kempf, “Le retour des lois scélérates”, Le Monde diplomatique, јануари 2020 г.
  8. (8) Види: Olivier Zajec, « À l’heure de l’élection américaine, l’ordre intemational qui vient », Le Monde diplomatique, ноември 2020 г.

Поврзани текстови

Кошничка

Cart is empty

Вкупно
ден0.00
0
LeMonde Diplomatique - македон

FREE
VIEW