Во говорот одржан на 22 февруари о.г., во пресрет на инвазијата на Украина, рускиот претседател Владимир Путин ги изложи идеолошките мотиви кои го оправдуваат започнувањето на војната против Украина. За него, оваа земја, во нејзините сегашни граници, би била вештачки ентитет создаден од болшевичката власт и „кој денес со право може да се опише како Украина на Владимир Илич Ленин“.
Иако, кога дојде на власт пред дваесет години, Путин го опиша распадот на СССР како „голема геополитичка катастрофа“, сега тој смета дека вистинската трагедија е самото создавање на Советскиот Сојуз: „Стратешките грешки на болшевичките водачи доведоа до колапс на нашата обединета земја“, изјавува тој, обвинувајќи го Ленин дека ја вклучил во советскиот Устав можноста секоја советска република да ја напушти Унијата. Всушност, со претворањето на војната во Украина во „вистинска декомунизација”, рускиот претседател сака конечно да ја сврти страницата на советската историја и да се врати на принципите на предреволуционерната руска империја. Сепак, овој деклариран антикомунизам не ја спречи Комунистичката партија на Руската Федерација (КПРФ) – или поточно нејзиното раководство – целосно да ја поддржи „специјалната операција“ во Украина. Бидејќи оваа партија, втора по број на пратеници во Думата, веќе неколку години знае за значајна трансформација на своите поддржувачи и, пред сè, на своите гласачи, од кои некои денес се цел на репресија од страна на антивоеното движење во Русија.
Иако преамбулата на програмата на КПРФ прокламираше директна поврзаност со болшевичката партија, нејзината историја навистина започна дури во 1993 година. Две години претходно, по распадот на СССР, претседателот Борис Елцин ја распушти Комунистичка партија на СССР (КПСС), што доведе до појава на мноштво левичарски политички групи, жестоки противници на „шок терапијата“ што се практикува во економијата на земјата. За да ги неутрализира, владата се одлучи да поттикне создавање на умерена опозициска сила, подготвена да се поклони на новите правила на политичката игра. Поради тоа Елцин одобри повторно формирање на една обновена комунистичка партија, откако ја разгледа можноста за забрана на „комунистичката криминална идеологија“, како некои источноевропски земји.
Во февруари 1993 година, основачкиот конгрес на КПРФ го избра Генадиј Зјуганов за лидер на партијата, функција која ја извршува дури и денес. По насилното распуштање на Врховниот совет (рускиот парламент) во октомври 1993 година, како вовед во воспоставувањето на авторитарен претседателски режим, КПРФ се здоби со квази-монопол на левото крило на новиот партиски систем. За возврат, партијата подлежи на премолчено правило: без оглед на бројот на освоени гласови, комунистите не смеат да ја загрозат стратешката ориентација на земјата. Тие особено се воздржуваат од противење на продолжување на приватизацијата и изградба на пазарна економија. Со канализирање на незадоволството, тие стануваат фактор на стабилност подолго време.
Во текот на 1990-тите и 2000-тите, КПРФ остана партија со најголема активистичка база (до 500.000 членови) и единствена која е способна да однесе десетици илјадници демонстранти на улица. Ентузијазмот на нејзините членови ѝ овозможи да спроведе успешни изборни кампањи и покрај ограничените финансиски средства и речиси непостоечкиот пристап до телевизија. Партијата ги предводеше изборите за Државната дума во 1995 година, а во 1996 Зјуганов стигна до вториот круг на претседателските избори, пред да загуби од Борис Елцин. И покрај многуте манипулации кои ги одбележаа овие избори,[1] комунистите го признаа резултатот.
Откако Путин дојде на власт во 2000 година, рускиот политички режим постепено стануваше се поригиден. Успехот и релативната независност на КПРФ се повеќе не се толерираат од страна на Кремљ. Претседателската администрација на Путин ги принудува комунистичките лидери да ги отстранат сите радикални елементи во своите редови и да ја затегнат својата финансиска контрола врз нивната партија. На почетокот од 2000-тите, придонесите на нејзините членови сочинуваа повеќе од половина од нејзините приходи, но до 2015 година тие веќе паднаа на само 6%. Јавното финансирање, од друга страна, изнесува дури[2] 89% од нејзините ресурси.
Послушноста со која КПРФ ја исполнува својата улога на „конструктивна“ опозиција, прави да изгуби многу приврзаници (160.000 во 2016 година), како и поддршка од гласачите. Како резултат на тоа, таа се наоѓа себеси растргната помеѓу потребата да се остане лојална на Кремљ и потребата да придобие нови симпатизери. Во 2011 година, и покрај тоа што беше првата жртва на полнење гласачки кутии, Комунистичката партија се држеше настрана од демонстрациите против фалсификувањето на парламентарните избори, оставајќи ја либералната опозиција да го носи знамето на граѓанските слободи во Русија. Меѓутоа, за време на претседателските избори во март 2018 година, КПРФ го направи првиот чекор кон незадоволниот електорат што протестираше. Го промовираше Павел Грудинин, претприемач на чело на поранешен приватизиран совхоз, чија реторика е во спротивност со вообичаеното комунистичкото пледоаје. Речиси непознат за пошироката јавност, кандидатот на комунистите инсистира на актуелните општествени проблеми, а не на подвизите и успесите на Советскиот Сојуз.
И покрај повикот на „вонсистемскиот“ противник Алексеј Навални да ги бојкотира овие избори (на кои не му беше дозволено да учествува), Грудинин го освои второто место во првиот круг со 11,7% од гласовите (или 8,6 милиони гласови), што е еден настап и за претседателските избори, на кои веќе традиционално доминира вечниот Путин. Овој резултат го инспирира Навални со нова стратегија, „паметното гласање“, започнато во есента 2018 година. Опозиционерот сега ги поканува своите приврзаници да гласаат за најдобрите пласирани кандидати кои се во позиција да ја поразат режимската партија Обединета Русија на Путин (обично, тоа се комунистите). Оваа промена на курсот внимателно ги следи протестите во летото 2018 година против одлуката на владата да ја зголеми старосната граница за пензионирање.[3] Многу непопуларна, оваа мерка ја зајакна опозицијата, особено комунистичката. Во септември 2018 година, КПРФ победи на дополнителни избори во регионите Иркутск и Хакасие и во неколку градови во регионите Улјановск и Самара. Оваа динамика беше потврдена и есента 2019 година, кога комунистите освоија една третина од местата во московското градско собрание (13 од 45 места).
Се појавува, една, навистина, парадоксална ситуација: дел од урбаната руска средна класа, со либерално убедување, почнува да гласа против сопствените идеолошки принципи и афинитети. Се менува изборната географија на КПРФ. Додека во 1990-тите и 2000-тите, електоратот на Комунистичката партија доаѓаше главно од жителите на традиционалните земјоделски региони на јужна Русија, денес тие се многубројни во индустријализираните региони и во големите градови низ цела Русија. На последните парламентарни избори, во септември 2021 година, КПРФ освои голем број гласови во градовите Екатеринбург, Иркутск, Хабаровск и Челјабинск, додека ниту еден од овие градови со неколку милиони жители не беше дел од т.н. „црвен појас“ од 1990-тите. Во Москва и Санкт Петербург, каде што либералните ставови се традиционално посилни отколку во остатокот од земјата, КПРФ освои солидни 22%, односно 17,9% од гласовите, додека либералната опозициска партија Јаболко доживеа тотален изборен дебакл. Комунистичката партија јасно се издвојува од останатиот дел на руската опозиција: таа е повеќе од 10% пред екстремната десница отелотворена од руската Либерално-демократска партија на Владимир Жириновски, со која имаше мртва трка за време на законодавните избори во 2016 година (околу 13%).
И покрај појавата на овој нов електорат, партијата не еволуираше многу, ниту во однос на идеологијата, ниту во однос на внатрешната политичка структура. Нејзината официјална програма останува обележана со сталинизам, национализам и одбрана на татковинската социјална држава, во духот на последните години на СССР. Партијата потсетува на својата приврзаност кон „динамичната марксистичко-ленинистичка доктрина“, а потоа потврдува дека „по повод реставрацијата на капитализмот, руското прашање доби екстремна острина“, осудувајќи го „геноцидот на една голема нација“ и потребата да се заштити руската цивилизација од нападите на материјалистичкиот и бездушен Запад.
Во согласност со оваа линија, Комунистичката парламентарна група дури одигра активна улога во поддршката на руската воена агресија против Украина: на 19 јануари о.г., додека руските војници организираат маневри на границата и западните лидери го продолжуваат дијалогот со Путин, единаесет пратеници на Комунистичката партија, вклучувајќи го и нејзиниот вечен водач, оној Генадиј Зјуганов, кој е на власт скоро триесет години, и предлагаат на Државната дума резолуција, со која се бара од рускиот претседател веднаш да ја признае независноста на „народните републики“ во источна Украина и дефинитивно да стави крај на „геноцидот“ на нивното население. Ова барање беше еднакво на запирање на преговорите за договорите од Минск (кои ги признаа Доњецк и Луганск како дел од Украина и беа потпишани и од Русија) и предизвикување непосреден воен конфликт. На почетокот парламентарното мнозинство на партијата Обединета Русија на Путин не ја поддржа оваа иницијатива, сметајќи ја, сепак, за премногу радикална. Сепак, токму овој документ, усвоен со апсолутно мнозинство во Парламентот еден месец подоцна, послужи како формална основа за инвазијата.
На првиот ден од војната, Комунистичката партија издаде официјално соопштение, каде ја потврди својата целосна поддршка за политиката на Путин кон Украина, притоа внимателно избегнувајќи зборови како „војна“ или „воени операции“. Во документот се повторува официјалната реторика за потребата од „демилитаризација и денацификацијата“ на соседната земја и се потврдува итноста на спротивставувањето на плановите на „САД и нивните империјалистички сателити на НАТО за поробување на Украина“. Во новата изјава објавена на 12 април, месец и половина подоцна, КПРФ ја опишува Украина како „светски центар на неонацизмот“ и повикува на „мобилизирање на руските духовни и економски ресурси за одбивање на наметнатиот либерален фашизам“, преку воспоставување вонредна состојба и строго јавно регулирање на економијата во овој контекст на конфронтација со Западот.
Во исто време, сепак, единствените тројца руски пратеници кои имаа храброст јавно да ја осудат инвазијата на Украина – припаѓаа на комунистичката парламентарна група. Еден од нив, извесен Олег Смолин, почитуван за неговата долга борба против приватизацијата на образованието, изјави уште од првите денови на војната: „Воената сила треба да се користи во политиката – само како последно средство. Сите воени експерти ни велат дека големата воена акција во Украина би била далеку од една „здравствена прошетка“. Жал ми е за сите овие човечки животи, оние од нас и од другите.“ Вијачеслав Маркхаев, пратеник од Бурјатија, исто така, остро се изјасни против војната, жалејќи дека „целата кампања за признавање на ДНР [Донецката Народна Република] и ЛНР [Луганската Народна Република] имаа скриена намера (…) многу различна [од првичниот план што го предложија пратениците на комунистите], (…). И тука сме во голема војна помеѓу двете држави.“ Неговата изборна единица, која се наоѓа во Сибир, го држи неславниот рекорд за војници кои загинале во борба од почетокот на воените операции.
Неколку локални претставници на КПРФ од регионите Воронеж, Владивосток, Република Коми и Јакутија – јавно зазедоа став против војната. Така, еден од најбрилијантните претставници на помладата генерација на партијата, московскиот градски советник Евгени Ступин, ја основаше левичарската антивоена коалиција, во која учествуваат неколку политички партии (кои не се претставени во Думата). За овие активисти, отвореното изјаснување против војната е спротивно на ригидната линија на водачите на КПРФ, но исто така подразбира и напуштање на редовите на партијата. Неколку од нив беа исклучени пред да можат да ги вратат партиските книшки.
Лево од КПРФ, други организации активно учествуваат во мирните демонстрации. Руското Социјалистичко движење (блиско до француската Нова антикапиталистичка партија), издаде заедничка изјава со украинската левица од Социјалистичкото движење на Украина, кое е една од ретките руско-украински иницијативи. Документот ја осудува руската криминална и империјалистичка војна и ги поддржува сите мерки за ставање крај на конфликтот, вклучувајќи ги и санкциите за нафта и гас против Русија и снабдувањето со одбранбено оружје на Украина. Оваа изјава е уште позначајна со оглед на тоа што украинските безбедносни служби ја напаѓаат локалната левица, за која постои сомневање дека е антипатриотска. Што се однесува до руските анархисти од Автономна акција, тие ги повикаа „руските војници да дезертираат, да не ги почитуваат криминалните наредби и веднаш да ја напуштат Украина“.
Војната со Украина само ја заврши поделбата меѓу носталгичарите за поранешната државна моќ на СССР и оние чија левичарска позиција е наменета да биде посветеност на демократски, антиавторитарен и прогресивен проект, сега во Русија. Денес, додека секој повик да се спротивстави на империјалистичката агресија од сопствената влада ризикува да доведе до репресија и непријателство од страна на мнозинството од руското општество, антивоениот левичарски блок изгледа изолиран. Да се потсетиме дека во 1917 година, во средината на Првата светска војна, оние кои ги повикаа руските царски војници да не ги почитуваат наредбите на нивните офицери, ја освоија власта и покрај малите изгледи за ова. Со формирањето на Украина во нејзините сегашни признати граници, ова е дополнителна причина за Путин да го мрази Ленин.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] Hélène Richard, « Quand Washington manipulait la présidentielle russe », Le Monde diplomatique, 03/2019.
[2] « Activités financières des partis à la veille des élections des députés à la Douma d’État », Golos, 04.08.2016, www.golosinfo.org
[3] Karine Clément, « Le visage antisocial de Vladimir Poutine », Le Monde diplomatique, 11/2018.
