Следниот ден се одржува забава во театарот. Целиот политички и забавен свет во Лондон беше таму. Вилијам Гледстон, многу либералниот поранешен премиер, Елен Тери, Англичанката Сара Бернхард, ангажирана од Ирвинг за време од дваесет и четири години, Џозеф Харкер, сценографот, критичарот и драматург Џорџ Бернард Шо, Херберт-Џорџ Велс, чија „La machine à remonter le temps“ штотуку е објавена во форма на серија, Артур Конан Дојл, Сомерсет Моам и Томас Харди, напорни гледачи… Едно отсутно лице е Оскар Вајлд, осуден истиот ден на тешка работа поради хомосексуалноста. Меѓу присутните е и Брам Стокер, црвенокосиот џин кој е и администратор на театарот „Lyceum“ и пријател и безусловен обожавател на Ирвинг. Тој е исто така и пред сѐ идниот автор на Дракула. Сепак, речиси ништо не го предодреди Стокер за театарски живот кој ќе биде негов дваесет и седум години.
Тој е роден на 8 ноември 1847 година и станал болно дете од мистериозна болест, приковано за кревет цели седум години. Надвор, тоа е Ирска на големиот глад и смрт насекаде. Мувлата уби една осмина од населението за пет години. Шарлот, неговата мајка, му раскажува на својот син за колерата од 1832 година, труповите натрупани во истите ковчези, измешани со живите, таа ги евоцира криците на гласникот на смртта, банши. Г-ѓа Стокер, посветена суфражетка, исто така ги брани самохраните мајки, а таткото Стокер, државен службеник, го сака само театарот. Конечно, детето е излечено, брутално. Детство, адолесценција, спорт, универзитет, позиција на државен службеник во замокот Даблин. Но, судбината го чека Стокер во Кралскиот театар. На 28 август 1867 година, тој се заљубил на прв поглед во актерот Хенри Ирвинг, слаб и изнемоштен гениј. Тие ќе се сретнат, младиот човек ќе ја задоволи ѕвездата. „Така започна пријателството кое заврши само со неговата смрт, ако пријателството, како и секој друг вид љубов, некогаш може да заврши[1].“
За време на бројните турнеи, ручеци и вечери во Ирска, нивното пријателство станува посилно. Брам присуствува на пробите и го чита Волт Витман, сончевиот американски поет на „Feuilles d’herbes“, објавена во 1855 година. „Решив да не пееме ништо денес освен песни на машка љубов“. Со својата група на поеми Calamus, Витман ги шокираше критичарите и доброто американско општество, кое во него гледаше само „ткиво од безобразности“, само извинување за хомосексуалноста. Стокер му го пиша своето восхитување.
Судбината на младиот човек се разјаснува. Во 1878 година, Ирвинг го замолува да му се придружи во Лондон, како администратор на театарот „Lyceum“, кој тогаш го поседувал. Стокер остава сè, набрзина се оженува со убавата Флоренс Балкомб, на која некогаш и се додворувал Оскар Вајлд, и без меден месец пристигнува во театарот што ќе му стане вистински дом.
Ова е Лондон, индустрискиот мегалополис, царскиот град со две светски изложби. Уриваат, градат во незамислив судир. Палати и сиромашни квартови, мизерија и City. „Дожд, пареа и брзина“ како сликата на Вилијам Тарнер. Викторија, вдовица во црно, владее со најголемата империја во светот, чиј главен град никогаш не престанува да се шири, црвен октопод од чад и мириси. Свет што татне, град со шест милиони жители, војна без крај. Опиумски војни, Бурски војни, војни против Персијците, Авганистанците, Кримската војна…
Треба да го замислите West-End, театарската област, на крајот на векот. Во оваа аристократска област нема ништо друго освен ѓубре, магла, такси и омнибуси насекаде, продавачи на пити, извици, жалби и ископувања, музичари и патувачки лекари, проститутки. Нашминканите денди се симнуваат од вагоните, кабините се впиваат во калта. Канализацијата штотуку заврши – на големо жалење на The Economist, кој го критикува јавното финансирање.
Театарот „Lyceum“ со шесте колони од Коринт и неговиот русокос камен, изгледа како засолниште од околниот хаос. Црвеното и златното од неговите две илјади седишта импресионираат и смируваат. Вечерва Хенри Ирвинг и Елен Тери ќе триумфираат во Хамлет, кој актерот ќе го игра цел живот.
Стокер работи како луд. Организатор, секретарка, односи со јавност, малку момче со камшикување. За да се опушти, тој ги организира состаноците на „La Compagnie de Beefsteaks“ во просторија на театарот со многу готски декор. Темен мебел и витраж, катедрални столчиња кои ве тераат да застанете исправено.
Стокерси имаат дете, Ирвинг Ноел. Се вели дека потоа Флоренс секогаш го одбивала својот сопруг… кој доцна доаѓал дома и посетувал клубови по завршувањето од театарот. Во 1881 година ја објавил својата прва книга „Under the Sunset“, осум приказни за деца. Успех. Следуваат 12 романи и триесетина раскази.
Во текот на 1880-тите, вечерите на театарот беа слични едни на други. Сепак, географијата на публиката во салата беше променета. Работниците, популарните, беа протерани од партерот за да ја наполнат стрмната кокошарница што Чарлс Дикенс ја спореди во „Londres la nuit“ (Payot – Rivages, 2013) со „вид на даска за нуркање“. Буржоазите се долу, аристократите меѓу спратовите или во ложата. Викторијанското општество е изложено во слоеви. Очекуван животен век на работник, дваесет и седум години. Но, луѓето од кокошарникот се бучни, завиваат, штрајкуваат, демонстрираат, бараат право на глас – што за малку ќе го добијат. Во 1884 година, (третиот) изборен закон им го даде на 60% од машките поданици на круната. Карл Маркс, протеран, ги поминува деновите во библиотека British Library, писателот Вилијам Морис, неговиот пријател, го основа движењето Arts and Craft кое го брани занаетчиството, Вајлд сонува за ново општество: „Нема да има повеќе луѓе кои живеат во смрдливи дувла и кои ќе бидат облечени во гнасни партали[2]“…
Брам Стокер е далеку од овие размислувања. Тој го исполнува својот театар и го посетува само она што е важно.
Во 1885 година, Ирвинг го создаде Méphistophélès во слободна адаптација на Гетеовиот Фауст. Од Вестминстерската палата до англиската колиба, модата е неоготска. Во Франција, Ежен Виоле-ле-Дук го обновил Каркасон и ја ставил својата стрела на Нотр Дам од Париз. Сепак, се чита помалку „готски“. Од 1830 година, ги напуштивме криптите, замоците, гробниците и хероините во ноќници. Но, ние сè уште го читаме Франкенштајн на Мери Шели, кој ја најавува модерната фантазија и научна фантастика, се згрозуваме, од 1819 година, од авантурите на Вампирот на Џон Полидори и, во 1872 година, од очајот на Кармила, лезбејската вампирка возвишена од романсиерот Шеридан Ле Фану. Вампирите се секогаш таму, тие се романтични, читаме за да се плашиме.
Но, теророт е над Лондон. „Крвожедното чудовиште од нов вид е на тапет.“ Jack the ripper ги сече грлата и ги откопува проститутките. Жртвите се следат една по друга, истрагата запира, а ние го вдишуваме мирисот на масакрот. Убиецот никаде го нема. Дали е тој двојникот на Др. Џекил од Роберт Луис Стивенсон, објавен две години порано? Дали е тој лекар на кралицата, импресионистички сликар, полски бербер? Полицијата добива стотици лажни или вистинити писма потпишани од криминалецот кој станува ѕвезда, отворајќи ја топката на serial killers (сериски убијци). Забележуваме дека жртвите имаат рани на вратот кои личат на каснувања и дека две проститутки поднеле пријава против клиент кој ги каснал по вратот пред да побегне…
На 1 јануари 1890 година се инаугурираат непослушните деведесетти. Деценија на чудната и декадентна уметност, години на крајот на владеењето и на дијамантскиот јубилеј. Стокер го запознава фасцинантниот г. Ричард Бартон, ориенталист патник, антрополог, полиглот, прв преведувач на непрочистената Камасутра, адаптер на хинду приказните Викрам и вампирот… Неговиот портрет? „Кога зборуваше, горната усна му се свиткуваше и кучешките заби му се појавија долги како нож од кама[3]“. Стокер стапува во контакт и со унгарскиот ориенталист Арминиус Вамбери, специјалист за арапски и централноазиски земји и шпион на кралицата, кој му ја пренесува „Историите на Молдавија и Влашка“ од Јохан Кристијан фон Енгел. Влашка… во подножјето на Трансилванските Алпи, кралството на Влад III Комјачот, синот на Влад Дракул. Дракула.
Сè е подготвено. „Lyceum“ се враќа од својата шеста американска турнеја. Исцрпениот Брам Стокер оди на одмор во Витби, мало рибарско пристаниште во Јоркшир над кое гледа сенишната опатија Света Хилда. Има застрашувачки морски гробишта и плажа каде што некогаш се закотви празен руски брод. Сè е подготвено: „Добредојдовте во Карпатите[4]“. Во Круден Беј, Шкотска, Стокер ги поминува вечерите во замокот Stains Castle, каде што грофот Ерол забавува добро друштво. Ноќта е темна, а кучињата завиваат. „Јас сум Дракула“.
Во мај 1897 година, пред сто дваесет и пет години, Стокер конечно ја објави најпознатата приказна за вампири. Тоа беше успех, го споредуваа со Едгар Алан По, а подоцна ќе заборавиме дека напишал други приказни. Некои несреќни умови не ја ценат епистоларната форма. Единственото мислење што се брои не доаѓа. Стокер, кој сонува да го види Ирвинг како го игра грофот, организира читање и секачот паѓа: „Dreadfull!“ Грозоморно! Никогаш повеќе нема да зборуваат за тоа.
Дали Ирвинг се препозна во Дракула? Дали разбра дека Џонатан Харкер, затвореник на вампирот, е Стокер? Дека бакнежот на вампирот го претставувал сексуалниот чин, желбата, задоволството? Дали знаел дека Елен Тери била инспирација за сопругата на Луси и Стокер, мудрата Мина, зависна од каснувањето? Хипноза, сомнамбулизам, каталепсија, амнезија… Стокер очигледно научил од Leçons (лекциите) на Жан-Мартен Шарко. Études sur l’hystérie (студиите за хистеријата) на Јозеф Брауер и Зигмунд Фројд беа објавени две години порано…
Дракула е толку исполнет со соништата, фрустрациите, аспирациите на својот автор што се осмелува сè. Машка и женска хомосексуалност, тројки, орален секс, педофилија. На вампирот му се допаѓа сурово!… За жал, тој ја загадува крвта на својот плен, неговиот бакнеж те прави вампир и нездрав како него. Тој е странецот. Еден од овие Ирци, овие метакраки, овие црвени, од исток, кои му се закануваат на доброто општество со веење на нивните знамиња на плоштадот Трафалгар. Тој е бруталниот и непознатиот, оној што живее во урнатините, лилјакот што свирка, тој е бакнежот на смртта, вчера сифилис, денес СИДА. Тој е сам, соочен со непријателско општество кое мавта со распетија. Неговото доаѓање е закана и опасност.
На 13 октомври 1905 година, Хенри Ирвинг умира речиси на сцената, од мозочен удар. Брам Стокер ќе го преживее седум години помеѓу враќањето на пуританизмот, сифилисот и пневмонијата.
Пред сто години, за прв пат беше прикажан неверојатниот Nosferatu, на Фридрих Вилхелм Мурнау. Флоренс Белкомб Стокер не била консултирана и добила судска наредба за уништување на сите копии… што не се случило. Зашто Брам Стокер создаде мит, но несомнено е благодарение на генијалноста на Мурнау, од Тод Браунинг и сите други што Дракула го зеде својот билет за вечноста.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
[1] Personal reminiscences of Henry Irving, Bram Stoker, Heinemann LTD, Лондон, 1906 година.
[2] Oscar Wilde L’âme de l’homme sous le socialisme, Fayard/ Mille et Une Nuits, Париз, 2013 година.
[3] Personal reminiscences, op. cit.
[4] Dracula, Bram Stoker, J’ai lu, Париз, 2012 година. Archibald Constable 1897 година. Од него е земен и следниот цитат
