Прогресивците и уметноста

Шегите беа доста ретки за време на здравствената криза. Меѓутоа, имаше една, за време на  еден од карантините: кога претседателот Емануел Макрон, со засучени ракави, малку разбушавен, но навидно лут, им се обрати на уметниците за да им ја објасни  смислата на животот и за „тајмингот“: „Робинзон Крусо, тој не заминува со големи принципи, тој оди во бродот да го бара она што му е најнеопходно за живот. Сирење. Шунка. Работи кои се многу практични. Со кои потоа можете да измислите нешто и да креирате. Робинзон, кога доаѓа бродоломот, не очајува и не се обидува да создаде голема теорија за бродоломот.¹“

Иако ова размилување може да потсетува на комичен скеч, сепак се чини дека е многу разумно. Навистина не е многу пријатно да се „очајува“. Исто толку е точно, што се однесува до шунката и сирењето, дека основните потреби се секогаш на прво место, како што на тоа нѐ потсетува Бертолт Брехт во Опера за три гроша, со своето „Прво храната, потоа поуката“. Јасно е дека претседателската изјава имаше за цел да им го најде на уметниците местото го заслужуваат. Треба практика, а не теорија.

Г-дин Макрон не е единствениот што сака да им го најде вистинското место на уметниците во општествени рамки. Денес ова мислење го споделуваат многу организации и мислители кои се сметаат за прогресивни. Нивното место: тоа веќе не е одделено, нејасно и нестварно, не е над обичните смртници кои не се миленици на музите, туку е на земја исто како  нивните сограѓани, и тие се наоѓаат лице во лице со исти итни случаи и потреби. Следователно на тоа, самата уметност е исфрлена од нејзиниот пиедестал.

За да се убедите во ова, доволно е да ги прочитате програмите на партиите кои се нарекуваат левичарски или да ја видите нивната реализација во општините со кои управуваат. Примерите за животна средина се поучни.  Во Бордо, како дел од големата кампања наменета за „вклучување на колку што може поголем број на граѓани на Бордо во дефинирањето на културната политика“, преку платформа каде што можете да го дадете своето мислење, во март 2021 година, невино ви поставуваат прашања со неколку постери: „Дали е готвењето еден вид на култура?“, „Дали за културата се прават големи трошоци? “„Уметник, дали е тоа професија?“ Така отворениот „форум“ не е „настан дизајниран од и за професионалци “, туку „заедничка конструкција“, затоа што „секој е носител на културата “.

Општинскиот советник г-дин Пјер Ирмик, има намера да иницира критичка дебата за центрите за култура „така што тие ќе станат места не само за уметничко творештво туку и места за дискусија, состаноци и ресурсни центри“, објаснува неговиот заменик Димитри Бутле².  На чело на листата на Европските екологисти – Зелените (ЕЕЛВ) за метрополата во 2021 година, г-ѓа Паскал Бониел Шалие, предавач по културен менаџмент, додава: „Ние им наметнуваме култура на луѓето без да им даваме избор, без да ги сослушаме нивните размислувања за културата, но ние сме во заедничка конструкција.³“ Г-дин Éрик Пиол, градоначалник на Гренобл, прецизира: „После големата фаза [Андре] Малро и големата фаза [Џек] Ланг, го достигнавме врвот. (…) Повеќе не треба да бидеме во надвисната, вертикална, надолна логика.“ Еден од неговите советници резимира: „Градоначалникот сака да им ја врати културата, која беше премногу долго париска и елитистичка на граѓаните на Гренобл.⁴“. Накратко, им треба нешто локално, хоризонтално, достапно. Народно. Автентично. Анимација.И заедничка-конструкција.Јасно е, да ги намалиме елитистичките субвенции и да им ги вратиме „центрите за култура“ на „луѓето“.

Што се однесува до Француската комунистичка партија, долго време голем промотор на креирање креативни катчиња во нејзините градови, остануваат нејасни на тема уметност („редефинирање на уметничките и граѓанските мисии“ на субвенционираните институции) и „тренд“ на потреба за „пристап до културата во процес на присвојување и промовирање на културните практики за секој и секого.⁵“ Социјалистичката партија, во текстовите што го подготвува за време на својот конгрес во септември 2021 година, е воздржана: уметниците мора да се образуваат. Што се однесува до Непокорна Франција, нејзината програма, која е значително пообемна, со исто толку сила како и оригиналност потсетува дека „уметноста е извор на емоции, на нова креација“, и има намера да  „охрабри“ „конструкција на културна програма заедно со публиката“. Неколку баналности: операта е „културолошка практика обележана со длабоки нееднаквости“, „најбогатите најчесто ја посетуваат и е уметност на „интелктуалците“. Но, левичарската партија ја осудува и масовната култура која „овозможува да се креира однесувањето“. Отворете место за културните права: „Секој мора да може да го изрази своето постоење, својата креативност.“ Па, да развиеме „уметнички и аматерски практики“⁶.

Конечно, постои вистинска „унија на левицата“. Напади против уметност само за богатите, недоверба кон „професионалците“, желба да се стават во служба на разлчни активности, спас во спонтаноста на „културните идентитети“, промовирање на аматеризмот, егзалтација на креативноста, прифаќање на вкусовите на публиката : „демократизацијата“ флертува на моменти со демагогијата, што е многу различно од онаа на Жан Вилар, основач на фестивалот во Авињон во 1947 година и долго време директор на Националниот народен театар, чија амбиција беше „да го сподели со што повеќе луѓе она што се сметаше дека мора да биде резервирано за елитата“, истакнувајќи дека „мора да бидеме храбри и упорни да ѝ го наметнеме на јавноста она што не знае дека го сака“⁷. Тогаш, во пресрет на Народниот фронт и Националниот комитет на отпорот, постоеше друга идеја за луѓето и за моќта на уметноста.

Она што ги унапредува сегашните препораки, може да се најде во многу анализи и поими од академската област. Ништо не е поедноставно од отфрлањето на хиерархијата во уметноста, и она што некогаш, пред крајот на 60-тите години на минатиот век, беше презирано како субкултура одамна ги доби своите чесни еполети. Несомнено, како што вели Филип Оливера токму во однос на литературата, нејзината „доминантна претстава (…), далеку од наметната како природна, е резултат на дело на легитимација и дискриминација“, и се претвори во „така- наречени помали жанрови “

„ простор во кој честопати се проноѓаат бегалците на критичкиот дискурс“.

Вреднувањето на криминалистичкиот роман, на пример, како „одраз, свесен или не,  на времето и на отпорот од таа епоха“, според изразот на авторот Марин Ледун, повеќе не се дебатира, oсвен можеби меѓу нервозните конзервативци, иако поимот „жанр“ – криминалистички, детективски, трилер, научна фантастика итн. – постои како посебен бренд и посебен жанр⁸. Саркастичните забелешки на композиторот Пјер Булез во Majeur/Mineur ⁹, веќе никој не ги забележува:

„Секој вид на музика е добар, секој вид на музика е пријатен за слушање. Ах! плурализам, не постои такво нешто како лек за недоразбирање. (…) Сè е добро, ништо не е лошо, нема вредност, но има и задоволство.“ Да се ​​даде приоритет на нешто дефинитивно се чини назадно. Затоа што, како што вели г. Ланг во истата книга, „вистинската разлика треба да се најме помеѓу убавината и грдотијата, но кој може да биде врховен судија? “ Овој речник ефективно повеќе не се користи. Она што го прави уметничкиот објект вреден денес е неговиот проект и неговата употреба, кои мора да бидат директно препознатливи во борбата против различните форми на доминација, вклучувајќи го и оној на „културните буржоази“.

Оваа борба за слобода е изразена особено во „уметност на документарци“, вклучувајќи го и филозофот Карол Талон-Игон кој енергично го доведува во прашање тврдењето дека “е модел повикан да го потисне академското знаење”, возвишен од државните институции, како уметнички така и универзитетски¹⁰. Оваа „уметност на документарци”, која се рашири во објекти, театар, филм, користи документи, архиви итн., за да сведочи за реалноста, откривајќи ја вистината за политички цели. Мешавина на фикција, режија и фактички податоци, која се потпира на „вистинската приказна” и на емоцијата, ја измеша границата помеѓу реалноста  и приказот, помеѓу уметничкото дело и целта, помеѓу вистината и емоцијата. Документарацот,  во служба на откажување од системот, го оправдува делото.

Размислувањето за политичката уметност, а особено за уметност на документарци, го води и филозофот и социолог Џефри де Лагаснери, наставник во Националното уметничко училиште во Париз-Серџи. Тој поттикнува „да се развие етиката  во делата“, што го принудува уметникот да се запраша: „Дали она што го правам ќе биде забава, разонода, соучесништво со светот? „За вистинска„ опозициска “практика, треба да се отфрли уметноста, во „естетска“ смисла на поимот, и имагинацијата, двајца  „соучесници на силите на законот “. И да работиме на тоа „да ја прикажуваме реалноста, да ја зборуваме вистината, да ја покажуваме, спротивно утврдените мистификации и лажните приказни“.

Повеќе место за експлицитна уметност, отфрлајќи ја тежината на стигматизирачките референци, што исто така ќе треба да ги доведе во прашање сите алатки кои се во игра за нејзиното создавање и дистрибуција. Затоа, не само што ќе биде потребно да се отфрли „микрокосмосот“, туку и да се воздржиме од изложба во музеј, каде што се изложува „задоволството од класната дистанца“, или да се игра во класична концертна сала, исклучиво како таква¹¹.

Може да се заклучи дека е подобро директно да се прави кампања. Сепак, Лагаснери посочува дека сè не е изгубено: „Всушност, централните автори чии дела успеваат да освојат одредена јавна и институционална централност, произведуваат најважни револуционерни достигнувања.“ „Ах? Револуционери, навистина? И тој заклучува со пофалби за цинизмот: ние исто така може да искористиме сè што може да дозволи да се исполни оваа улога, да прифатиме да бидат измамени со нечистотијата на парите, на институцијата, во резиме на овластувањата, за да се направи чистотата на „еманципаторски практики“. Како и да е, тоа не е толку комплицирано: еден есеј со големо значење, Уметноста и парите, нагласува дека „современите елити“ сакаат „да бидат нападнати“. Како доказ, потсетувањето за „колонијалната вина“ во делото на уметникот Адел Абдесемед кое го заведува г-дин Франсоа Пино¹².

Оваа иста збирка поврзува некои од овие докази што се сметаат за прогресивни со владеењето на неолиберализмот. Елитистички? Никој повеќе не е, напротив. Погледнете ги „големите“ колекционери: нивните колекции, богати со атрактивни пожарникари, „веројатно ќе станат туристички атракции“. Уметност? Таа им служи на „идеологијата на менаџерите“, преку развој на креативноста со која секој е обдарен. Нејзината специфичност? Сè може да биде уметност, вклучително и модата, „луксузот“ – односно, Џеф Кунс создава чанти за Луј Витон. Естетска проценка? Емоцијата, „чувството“ е доволно, велат новинарите. Нејзината корисност во „граѓанскиот“ живот? Програмата на биеналето „Манифест 13 Марсеј“, по иницијатива на приватна фондација, е типична: таа е „надвор од уметничките и културните теми“ за да се фокусира на „луѓето и нивните еколошки прашања“.

Во минатото, левичарското размислување честопати беше помалку во согласност со трендовите на пазарот, помалку способно да ги меша моралистичкиот приказ со целта за трансформација. Антонио Грамши, коосновач на Италијанската комунистичка партија, не потсетува дека „уметноста е едукативна како уметност, но не и како едукативна уметност“. Теодор В. Адорно ја анализирал улогата на културните индустрии: вдахнување на „гласот на нивните господари“ на потрошувачите¹³. Ние ја доведувавме во прашање тежината на доминантната идеологија што ја обликува „спонтаноста“ на барањата. Унгарскиот филозоф Георг Лукач, член на Републиката на советите во 1919 година, се изјасни против деградирање на уметноста на „вулгарен социологизам“ – деградирање на целата уметничка перспектива на класни прашања¹⁴.

Пјер Бурдје, проучувајќи ги условите на „симболичката револуција“ управувана од Едуард Мане, подвлече дека тоа е постигнато со додавање на контрадикторности на важечките закони, притоа прецизирајќи дека „комуникацијата помеѓу уметничкото дело и гледачот е многу поголема комуникација на несвесното отколку на свесното¹⁵“… Конечно, како што напиша Адолфо Санчез Васкез, комунистички филозоф кој замина во егзил во Мексико на крајот на Шпанската граѓанска војна, ако мора да се стремиме кон создавање социјализација, таа само ќе интервенира во општество „кое повеќе не е управувано од принципот на профитабилност“, тогаш уметникот станува „креатор на креативните можности што другите мораат да ги реализираат“¹⁶.

 Во меѓувреме, да се потсетиме со Бурдје дека уметноста може да биде носител на непостојаности, и веројатно може да донесе нова претстава за светот. Брехт одобрува. Исто така и Чарли Чаплин.

 

Преведено од: Маја Малиновска

---

_{Фусноти:} 

1.  _{« Protéger les acteurs de la création culturelle en cette période difficile », Елисејска палата, Париз, 6 мај 2020, www.elysee.fr}
2.  _{« Dimitri Boutleux : “Si être artiste est un métier, il n’y a pas une seule manière de l’être” », Rue89 bordeaux, 21 април 2021, https://rue89bordeaux.com}
3.  _{Roxana Azimi, Magali Lesauvage et Marine Vazzoler, « Les Verts et la culture : un dialogue à trouver », Le Quotidien de l’art, Париз, 20 ноември 2020.}
4.  _{Frédéric Martel, « La révolution culturelle de l’écologie politique à Grenoble », France Culture, 26 фебруари 2021, https://www.franceculture.fr}
5. _{https://pcf-culture.fr}
6.  _{Белешка во иднина}
7.  _{Белешка во иднина}
8.  _{Philippe Olivera et Vincent Platini (sous la dir. de), « Autre(s) littérature(s) », Agone, n° 63-64, Марсеј, 2019.}
9.  _{Camille Saint-Jacques et Éric Suchère (sous la dir. de), Majeur/Mineur. Vers une déhiérarchisation de la culture, L’Atelier contemporain – Fonds régional d’art contemporain Оверњ, Стразбур – Clermont-Ferrand, 2021 ; Michel Foucault et Pierre Boulez, « La musique contemporaine et le public », CNAC Magazine, n° 15, Париз, мај-јуни 1983, repris dans Michel Foucault, Dits et écrits, tome IV. 1954-1988, Gallimard, coll. « Bibliothèque des sciences humaines », Paris, 1984.}
10.  _{Белешка во иднина}
11.  _{Geoffroy de Lagasnerie, L’Art impossible, Presses universitaires de France, Париз, 2020.}
12.  _{Jean-Pierre Cometti et Nathalie Quintane (sous la dir. de), L’Art et l’Argent, Les Prairies ordinaires, Париз, 2021 (1re éd. : 2017).}
13.  _{Robert Kurz, L’Industrie culturelle au XXIe siècle. De l’actualité du concept d’Adorno et Horkheimer, Crise et critique, Париз, 2020.}
14.  _{Georg Lukács, Raconter ou décrire, Éditions critiques, Париз, 2021.}
15.  _{Georg Lukács, Raconter ou décrire, Éditions critiques, Париз, 2021.}
16.  _{Adolfo Sánchez Vázquez, Questions esthétiques et artistiques contemporaines, Delga, Париз, 2021.}