„Не дозволувајте им на моќниците да располагаат со речникот по нивна дискреција, за нивна удобност“: амбицијата на драматургот Жан Жене,[i] формулирана во 1977 година, не изгуби ништо од своето значење. Бидејќи силата на моќните секогаш се мери со нивната способност да го наметнат своето претставување на светот и нивниот јазик, на другите. Како што е, во последниве години, поимот “безбедност”, и неговиот наводен антоним: “насилство”. Овие два термина, сепак, не значат ништо само по себе што не е од редот на идејата. Она што е важно е општествената улога што треба да ја играат.
Во оваа семантичка магла, вознемирувачките сенки постојано добиваат во замав. Со цел да се обидеме да видиме јасно, без да се изгубиме во времето и просторот, можеме да сметаме дека условите на дебатата беа поставени во текот на 1977 година, односно помеѓу првиот нафтен шок кој стави крај на Триесетте славни повоени години и почетоците на конзервативната револуција која му ја дава на Западот политичката форма која ја знаеме денес.
Со разлика од неколку месеци, Мишел Фуко и Ален Пејрефит ја цртаат концептуалната рамка и ги држат двата пола на контроверзноста што оттогаш продолжи да се радикализира. По повод антитерористичка мерка (екстрадиција, на барање на германските власти, на адвокатот на членовите на Фракцијата на Црвената армија, Клаус Кроасан, бегалец во Франција), првиот изјави во Ле Матен:[ii] „Сега безбедноста е над законот“. Пред да додаде: „Властите сакаа да покажат дека правниот арсенал не е способен да ги заштити граѓаните. (…) Во овој случај, владата сметаше дека односот на силите е поволен за неа. Дури и поради тоа, реагираше со насилство и на своето дејство му даде сликовен и театарски облик. (…) Таа сметаше дека јавното мислење може да биде условено од медиумите. Оваа желба за навреда е исто така дел од играта на страв која со години ја одржуваат властите. Целата кампања за јавна безбедност мора да биде поддржана – за да биде веродостојна и политички профитабилна – со спектакуларни мерки кои докажуваат дека владата може брзо и силно да дејствува над владеењето на правото“.
Ерата е основачка. Економската криза која ја зафаќа земјата и мерките на штедење предизвикуваат социјални, синдикални и политички тензии. Десницата го крева сеништето од мај 1968 година и создава хаос за да го зацврсти својот дискурс. Таа ги користи актуелните настани на криминалот да се повика на зголемување на социјалната контрола и да се предложи „пакт за безбедност“ со населението. Казнената логика добива во важност. Фуко сметаше дека цената што треба да се плати за овој нов симболичен поредок е превисока. Тој никогаш нема да престане да повикува на оживување на сите сили на левицата. Залудно.
Затоа што семантичката стапица беше затворена со извештај – чие изготвување започна во април 1976 година под водство на Ален Пејрефит и штотуку беше завршена – а кое брзо беше раструбено од конзервативните сили.[iii] Тој ја создал перцепцијата на поимот „насилство“ – збор што се појавил во францускиот јазик уште во XIII век – во смисла на она што значи сега. Терминот, намерно оставен амбивалентен, но употребен дури 569 пати на 193 страници,[iv] ги опфаќа и нарушувањата на јавниот ред и нападите врз личности, т.е. генерално популарните престапи, за да се дојде до еден вид фетишизација на безбедноста во корист на новиот буржоаски ред и поредок. Ова “насилство” е опишано во поширока смисла како растечко и како “фермент на социјална дезинтеграција”. Затоа служи како антиципација за долга серија „безбедносни“ текстови – овој збор, со актуелната конотација, се појави во 1983 година – инаугурирани со законот за безбедност и слобода од 2 февруари 1981 година.
За конзервативниот блок, ова семантичко „киднапирање“, кое го ограничува значењето на терминот „насилство“ само во контекст на деликвенцијата на сиромашните, се покажува како инструмент за стекнување и потоа одржување на власт. Концептот ја оправдува својата казнена политика (со оглед на тоа што и овозможува на државата со релативна автономија да ја третира и приоретизира незаконитоста како што смета дека е соодветно, согласно своите интереси) и ја ослободува – за одредено време – од сопствената суровост. Сепак, ова наскоро ќе го привлече вниманието на финансиските судии во Франција.
Но, оваа реторика за редот, пред сè, го затвара политичкиот простор во блокот чие нагло брзање кон безбедносната проблематика, ја потхранува појавата, во него, на екстремна десница која сега е пред портите на власта. Оттогаш, за реформистичката левица, дебатирањето за безбедноста значи усвојување на речникот и мрачните лица на десничарскиот противник, бидејќи еден по друг, социјалдемократите паднаа во стапицата на безбедносниот контекст.
Меѓутоа, од самиот почеток, сакајќи да раскинат со феудалниот поредок, револуционерите ја ставиле „безбедноста“ во центарот на своите грижи (сп. членови 2 и 12 од Декларацијата за правата на човекот и граѓанинот) – како една гаранција пред сè против произволноста на државата, која требаше да навлезе во раните денови на Републиката. Оваа загриженост за „јавната сила“ може да се најде два века подоцна во Заедничката програма од 1972 година на Комунистичката и Социјалистичката партија во Франција, во која се истакнува дека полицијата останала, и во својата практика, и во својата суштина, како институција и рецидив на поранешниот систем пред Француската револуција. Но, постепено се случува пресвртница во кампот на левицата.
Темата исчезна од „110 предлози“ на кандидатот Митеран во 1981 година, како и од неговото „Писмо до сите Французи“, седум години подоцна, по повод неговиот реизбор. Ова „заборавање“ го придружува доктринарното рефокусирање на Социјалистичката партија на Франција (СП), која, откако стана водечка во рамките на левиот блок со катастрофалниот пад на Комунистичката партија, повеќе не сака, соочена со сè поневолното јавно мислење, да се замара со ваквите проблеми, а што веројатно ќе ја чини пристапот до власта. Потоа, СП ги припиша своите последователни изборни порази во 1986 и 1993 година на оваа „небезбедност“ која ги освои насловните страници.[v] Втората сила во левиот блок, се решава да драматизира, а некои (како Бруно Ле Ру, Даниел Ваилант и Жулиен Дреј) веќе се позиционираат во корист на авторитарен пристап кон темата, повторувајќи ја од збор до збор десничарската реторика за сиромашните предградија и ставањето на црната листа на ситниот криминал.
Кога се врати на власт по победата на „плуралната левица“ на парламентарните избори во 1997 година, Социјалистичката партија јавно нагласи дека овојпат ја научила лекцијата. Во својот општо-политички говор, премиерот Лионел Жоспен изјави дека „безбедноста е гаранција за слободата“. Во октомври истата година, конференцијата во Вилпенте, организирана од француската социјалистичка влада, го потврди општото усогласување со конзервативните десничарски клишеа за безбедносната проблематика. Експертите блиски до владата и министрите ги пренесуваат пофалбите за „секојдневната безбедност“, „безбедносниот континуум“ и „полициското работење во заедницата“, концепти исковани на другата страна од политичкиот спектар. Ништо не ги разликува социјалистичките позиции од оние на најтешките десничари во приоритетот даден на сузбивање на јавната деликвенција и апелот, како приватниот сектор, така и локалните власти да го дадат својот придонес во приоритетната кауза на „уличниот ред“.
Но, тоа сè уште не е доволно. Кога беше исфрлен од претседателските избори во 2002 година уште во првиот круг, и соочен со учеството на екстремниот десничар Жан-Мари Ле Пен во вториот круг, на 3 март 2002 година, Жоспен изјави дека „погрешил на страната на наивноста“ во врска со небезбедноста. И покрај одредено одолговлекување, СП уште повеќе се разводнува во сопствените ставови за безбедносниот ред и поредок. Во мај 2012 година, кога пристигнува во местото Бово, социјалистичкиот министер за внатрешни работи Мануел Валс од самиот почеток ја позајмува најтврдата реторика на поранешниот француски десничарски претседател Никола Саркози порано дадена во Гренобл во 2010 година: воинствена реторика, сомневање во концептот на малолетничката правда, врската меѓу имиграцијата и деликвенцијата итн.
Тој, исто така, се потпира на истите полициски мрежи како и поранешниот претседател, кој беше министер за внатрешни работи од мај 2002 до март 2004 година, потоа од јуни 2005 до март 2007 година. Зголемувањето на терористичката закана, која кулминира со атентатите од 2015 година, дури му овозможува да ги надмине позициите на класичната десница и да се впушти во полето на идентитетот (со есенцијализација на исламот во терористичкиот криминал) и на стратешкото усогласување со англосаксонските земји (со усвојување на аргументот на „војната против тероризмот“).
За помалку од половина век, таканаречената „владина“ левица го помина целиот политички полукруг на безбедносни прашања, барајќи го својот пат, а за да заврши во таборот на оние против кои требаше да се бори. Но, веднаш штом СП почна да го пренесува безбедносниот дискурс, истиот престана да претставува едноставна десничарска пропаганда и ја заврши субверзијата на јавната дебата. Благодарение на оваа тема, контрареволуционерите успеваат да ја обезбедат власта; уникатна и трајна победа, благодарение на нивната контрола над главните средства за производство на јавното мислење во Франција. Господарот уште еднаш ги придобил големите симпатии на слугата нудејќи му алтернативен непријател и уште едно бојно поле: „Ние сме со луѓето веднаш штом ќе им дадеме војна“, објаснува Максимилијан Робеспјер, уште во 1792 година. Но, на која реалност се темели таквиот дискурс?
Хипотезата за зголемување на насилството е неуверлива во отсуство на веродостојни алатки за мерење. Постојат всушност четири видови на собирање податоци за кривични процеси, но секој од нив има свои необјективности. Прво, таканаречените истражувања за виктимизација (кои го мерат чувството на ранливост, односно проценетиот ризик да се биде во опасност) и самопријавените истражувања: појавувајќи се во 1980-тите, тие се несомнено најблиску до реалноста, но страдаат од искривување на перцепцијата за сторителите и жртвите. Потоа и за полициските статистики: објавувани уште од 1973 година, истите не се навистина употребливи како такви. Тие ги мерат само набљудуваните факти и од рестриктивна перспектива (отсуство на парични казни, игнорирани факти и престапи со кои се занимаваат други институции, како што се оние одговорни за трудот, данокот или законот за животна средина). Затоа тие само ги одразуваат репресивните приоритети, особено од 2002 година и воведувањето на културата базирана на резултати, која ја пренасочува активноста на службите.
Конечно, судските и казнено-поправните статистики (од кривично гонење до пресуда, вклучувајќи ја и истрагата) постојат од XIX век, но тие често повеќе ги одразуваат зголемените казни изречени за престапите на широките народни маси отколку за деликвенцијата на богатите слоеви, токму поради приоритетите на казнената политика, слабоста на средствата за одбрана и несоодветните гаранции за застапување на обвинетите. Покрај несовршеноста на ваквите показатели, постојат и флуктуации во законодавниот опсег за престапите – кои постојано се зголемуваат – за да се лиши набљудувачот од каква било сигурност во оваа област.
Единствената сигурна статистика – бидејќи не страда од нејаснотија на собирањето и се репродуцира во време и простор, што овозможува меѓународни споредби – е онаа на насилство со убиство. Сепак, ова покажува тренд на опаѓање со текот на времето.[vi] Додека во XIII век, оваа стапка (пресметана на годишно ниво на 100.000 жители) изнесувала 100, во XVII век паднала на 10, a за денес севкупно да достигне 1 во Западна Европа. Оваа пацификација на однесувањето, која следеше по постепеното градење на државата како оформена институција и заедница, понекогаш претрпе одредени промени (Втората светска војна, Алжирската војна, тероризмот и антитероризмот денес, чии ефекти сè уште тешко се мерат), но сепак дава доверба на перцепцијата дека големото насилство се намалило во Франција, вклучително и меѓу младите луѓе и странците.
Во овие услови, зарем успехот на дебатите за небезбедноста, поточно, не би покажал намалување на нашиот праг на толеранција за насилство? И зголемување на неговата денунцијација? За да се види појасно во анкетите и истражувањата, потребно е да се разликуваат два поима. Како прво, стравот од “виктимизација”. Ова чувство (да се биде во позиција на ранливост) е релативно стабилно веќе многу години. Второ, загриженоста за деликвенцијата, односно вознемиреноста поврзана со спектаклот на насилството, овде на сиромашните кои се тепаат меѓу себе, вклучително и со полицијата. Ова варира во зависност од актуелните настани и политички контексти. Тоа е чувство кое не доаѓа од самите бројки, туку од наративот за безбедноста, кој влијае различно според возраста, полот, партискиот афинитет или општествената положба[vii] и затоа е субјективно и контингентно.
Во овој случај, од каде доаѓа овој наратив? Која е целта на ова? Во оваа војна на мислења и пропаганди, фокусот на прашањето за „безбедноста“ одговара на агендата и проектот кои стојат зад истото. Индиректните корисници на кривичното дело се јасно идентификувани меѓу оние кои го претвориле насилството во политичка, економска, академска, рекламна и медиумска рента. Моќта на овој блок лежи во неговата хомогеност, бидејќи постојат толку многу мостови помеѓу круговите кои ја делат моќта и ја контролираат земјата.
Ако работата на дискурсот изгледа невозможна се додека јавните информации остануваат во рацете на моќниците полни со пари, работата на самата институција се чини, во моментов, е чисто теоретска. Во круговите кои научија да избегнуваат, бегаат или да прават нешто без полицијата, самата идеја за нејзина реформа понекогаш се смета за форма на „демократска меланхолија“,[viii] еден анахроничен проект. Всушност, постојат неколку неодамнешни искуства на безбеден т.н. одраст. Контра-моделите се ретки. Во Франција, освен укинувањето на Судот за државна безбедност на почетокот на 1980-тите, ниту една влада не се осмели да го доведе во прашање зголемениот апетит за контрола и надзор. Тешко дека се предлага, во редовни интервали, зајакнување на инспекциските тела.
Некои размислувања за помала полициска контрола сепак се појавија во последниве години, или во академските кругови под влијание на критичката криминологија и социологијата на девијантноста, или во безбедносните кругови кои се нестрпливи да ја репозиционираат институцијата на нејзината основна дејност и да ја зачуваат од секундарни асистенции каде што нејзиниот имиџ е најконтроверзен (здравствени мерки, конфликти околу користењето на јавниот простор, одржување на приватниот ред итн.). Латинскиот пристап на полициските институции (наспроти англосаксонскиот пристап, кој бара, меѓу другото, постојана доверба од локалното население), сепак, ја фаворизира идејата дека 250.000 припадници на француските безбедносни сили (полицијата и жандармеријата заедно), ја предале својата социјална класа и го негирале своето народно потекло за да се стават во служба на оние кои се на власт. Точно е дека демократските револуции од доцниот XVIII век го воведоа поимот еднаквост пред законот, но за некои, полицаецот сè уште е оној кој ја брани монополизацијата на богатството и просторот наметната од малцинството, оној кој го одразува законот на најсилните и редоследот на нештата, оној кој ги нагласува односите на доминација во општеството и државата.
Во пролетта 2020 година, по смртта на Американецот Џорџ Флојд (25 мај), дури дваесет милиони луѓе излегоа на улиците ширум светот да повикаат на нова свест. Активистите во САД успеаја дел од финансиите за полициските сили да ги пренасочат кон социјалните служби, што резултираше, во втората половина на 2020 година, со намалување од 840 милиони долари на безбедносните буџети во Њујорк, Лос Анџелес, Сан Франциско, Вашингтон, Филаделфија и многу други градови, без значително и директно зголемување на криминалитетот што може да се препише на оваа мерка.[ix]
Сепак, останува да се започне со размислување за начините на регулирање на насилството во просторите без или со намалено присуство на локалната полиција, без нивно приопштување во пошироката заедница. Интересот што овие нови начини на регулирање го предизвикуваат кај поддржувачите на т.н. „заградени заедници“ (т.е. приватни елитни станбени зони во САД, а кои се оградени и се со приватни вооружени чувари) наметнува претпазливост, а да не зборуваме за верските алтернативи во заседа (квекерите во САД или фундаменталистичкиот ислам во Западна Европа). Слично на тоа, работата на трансформативната или ресторативната правда (замислена како алтернатива на кривичната правда, давајќи приоритет на враќањето на мирот пред казната и развивајќи глобален пристап кон факторите кои довеле до престапот), сè уште е премногу во зародиш, за да може да се примени на каков било конкретен начин.
Но, за оние кои би ги прифатиле условите на безбедносната дебата денес, постојат аргументи за да се оспорат погрешните анализи изнесени. Сериозната анализа на бројките и начинот на кој тие се комуницираат, лесно ќе овозможи да се спротивставиме на безбедносната идеологија каде и да е потребно. Но, дали тоа треба да го правиме со ризик да поттикнеме дебата која, сама по себе, засега им служи само на своите корисници? Ова е предизвикот со кој се соочуваат сите левичарски партии, кои се повикани да изнајдат иновативни начини на дејствување во иднина и да ја преиспитаат критичката моќ на јазикот.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[i] Jean Genet, préface aux Textes des prisonniers de la Fraction Armée Rouge et Dernières lettres d ‘Ulrike Meinhof, Maspero, Paris, 1977.
[ii] Entretien avec Jean-Paul Kauffmann, Le Matin, Paris, 18.11.1977.
[iii] Réponses à la violence. Rapport du comité d’études présidé par Alain Peyrefitte, La Documentation française, Paris, 1977.
[iv] Nicolas Bourgoin, La révolution sécuritaire (1976 – 2012), Champ Social, Paris, 2013.
[v] Laurent Bonelli, La France a peur. Une histoire sociale de l’insécurité, La Découverte, Paris, 2008.
[vi] Robert Muchembled, Une histoire de la violence. De la fin du Moyen-Âge à nos jours, Seuil, Paris, 2008.
[vii] « Enquête sur la montée de la haine et de la violence dans la société française », Ipsos, I-2019.
[viii] Défaire la police, collectif, Éditions Divergences, 2021.
[ix] Richard Rosenfeld, « Crime is up – But it’s not because people are criticizing the police », The Washington Post, 14.09.2020.
