Пластични кеси се брануваат под морето како школка од медузи. Топки од стиропор во утробата на рибата. Желка на која ѝ се вади сламка од ноздрите. Овие шокантни слики го обиколија светот, откривајќи ги штетните ефекти на загадувањето со пластика врз животната средина. Еден тон од овој материјал завршува во океанот на секои три секунди. Од 1950 година, неговото производство се зголеми за двесте пати. Три четвртини од него станаа отпад. Преоптоварени, западните земји масовно го испраќаат својот домашен пластичен отпад во Југоисточна Азија, каде депониите изобилуваат во областите каде што живее најсиромашното население[1].
Пластиката е исто така извор на климатски нарушувања. Американската еколошка организација Center for International Environmental Law (Ciel), правна организација од јавен интерес за животната средина, неодамна откри дека во 2019 година, производството и согорувањето на пластика додале повеќе од осумстотини и педесет милиони тони стакленички гасови во атмосферата, речиси колку што само Германија емитирала во текот на истата година. „Доколку производството и употребата на пластика пораснат како што е моментално проектирано, до 2030 година емисиите би можеле да достигнат 1,34 гигатони годишно, што е еднакво на емисиите што се ослободуваат од повеќе од двесте деведесет и пет електрани на јаглен[2]“, нагласуваат од невладината организација.
Пластиката е 99% базирана на фосили. Се прави од нафта, течност која се добива од дестилација на нафта или од етан, кој се наоѓа во природниот гас. Петрохемискиот сектор користи нафта и гас и како суровини и како енергија за производство на пластика, што го прави де факто енергетски најинтензивната индустрија во светот.
„Нашите економии во голема мера зависат од петрохемиските производи, но секторот добива многу помалку внимание отколку што треба, г. Фатих Бирол, генерален директор на Меѓународната агенција за енергија (ИЕА), беше вознемирен уште во октомври 2018 година. Петрохемиските производи се една од главните слепи точки во глобалната енергетска дебата, особено имајќи го предвид влијанието што ќе го имаат врз идните енергетски трендови[3]“. Агенцијата проценува дека глобалната петрохемиска индустрија ќе порасне за една третина помеѓу 2020 и 2030 година. Таа веќе троши 14% од вкупното производство на нафта и 8% од производството на гас. „Петрохемиските производи се главниот извор на раст на употребата на нафта“, велат аналитичарите на агенцијата[4]. Нивните најоптимистички предвидувања се дека, дури и ако глобалните стапки на рециклирање на пластика се удвојат, „користењето на нафтата како петрохемиска суровина ќе достигне 3,3 милиони барели дневно до 2040 година“. Со оваа брзина, повеќе од милијарда тони пластика годишно ќе ја поплавуваат планетата, а нафтата на крајот ќе се користи повеќе за производство на пластика отколку како гориво за автомобили. „Речиси целиот нов капацитет за рафинирање што се развива денес ги вклучува петрохемиските процеси. Се чини дека ова е дел од долгорочната стратегија и за барање дополнителни маржи и за заштита од согледаниот ризик од врв на глобалната побарувачка на нафта“, предупредува ИЕА.
Азискиот континент сочинува 80% од петрохемиските комплекси што целиот сектор на фосилни горива планира да ги изгради до 2025 година[5]. Проектите за изградба, проширување или реконфигурација на рафинерии за производство на пластика се одвиваат со огромна брзина. Во ноември 2018 година, за време на говорот пред Здружението за петрохемиски и хемикалии на Персискиот залив, г. Амин Насер, претседател и извршен директор на саудискиот гигант за јаглеводороди Aramco, даде гласно ветување за 100 милијарди долари во петрохемиски инвестиции во следната деценија. „Огромниот раст на побарувачката за хемикалии“, предупреди тој, „ни нуди фантастичен прозорец на можности. Но, таквите прозорци, по својата природа, нудат максимална корист само за оние кои дејствуваат брзо[6]“.
Aramco не се двоумеше да се здружи со други индустријалци за да ја забрза својата мрежа на пластични фабрики низ Азија. „За [оваа компанија], оваа азиска експанзија во петрохемикалиите е само чекор во природниот тек на бизнисот“, вели историчарката Елен Р. Волд, водечки експерт за саудиската компанија. За [неа] Азија останува најдоброто место за градење на овие сојузи со други фирми, бидејќи континентот [за неа] претставува најголем раст на продажбата на сурова нафта од 1990-тите“. Компанијата, делумно приватизирана во 2019 година, на тој начин ги здружи силите со својот малезиски колега Петронас за да управува, од март 2018 година, со огромна петрохемиска локација во Пенгеранг, во јужна Малезија. Распространета низ азурните води на Сингапурскиот теснец, челичната шума преполна со резервоари и оџаци проголтува еквивалент на дванаесет илјади фудбалски игралишта во регионот на Малезија познат по својата исклучителна тропска биолошка разновидност. Покрај тоа, голема експлозија, проследена со пожар, се случи таму во април 2019 година, пред слична катастрофа да резултира со смрт на пет малезиски работници на 15 март 2020 година[7].
Во април 2018 година, во Њу Делхи беше потпишан меморандум за разбирање помеѓу Aramco и индиските нафтени компании за изградба на монструозна петрохемиска локација во државата Махараштра до 2025 година по проценета цена од 44 милијарди долари. На крајот, илјадници хектари мангрови во регионот Конкан, кои служат како засолниште за огромен број ендемични видови, ќе бидат срамнети со земја за инфраструктурата што ќе рафинира шеесет милиони тони нафта секоја година.
Додека неговиот поглед е насочен кон Азија, нафтениот колос сепак не заборава да го зајакне својот капацитет за производство на пластика во самата Саудиска Арабија. За ова, Aramco може да се потпре на „Визија 2030“, големиот план за диверзификација на саудиската економија предводена од престолонаследникот Мохамед Бен Салман. На брегот на Црвеното Море, локацијата наречена PetroRabigh е двојно зголемена од 2017 година, достигнувајќи површина од повеќе од илјада хектари. Aramco и јапонската групација Sumimoto Chemical ставија на маса 9 милијарди долари за да го видат најсовремениот петрохемиски центар да се појави од пустината, дизајниран во партнерство со Францускиот институт за нафта. Изграден на периферијата на крајбрежниот град Рабиг, комплексот вклучува затворени заедници, училишта, болница, па дури и зоолошка градина, сето тоа резервирано за неговите директори и нивните семејства.
На помалку од пет километри од брегот од вртоглавите пластични резервоари за суровина лежат корални гребени кои се сметаат за едни од највпечатливите, но и најзагрозените во земјата. Биолошките студии објавени во август 2020 година известуваат дека на западниот брег на полуостровот, „најголемиот интензитет на изумирање на гребенот се случил во близина на Рабиг, каде што 65% од вкупната корална покривка е изветвена или неодамна изумрела[8]“. Од 2,4 милиони тони хемиски деривати произведени секоја година во Рабиг, повеќе од 60% се извезуваат во Азија и 10% во Европа, каде што ќе завршат во пакување храна, облека, градежни материјали или компјутерски делови.
Кон крајот на 2015 година, кога беше финализиран климатскиот договор од Париз, џиновска фабрика во Џубаил, нафтен град во источна Саудиска Арабија, тивко започна со производство на полиетилени – хемиски соединенија кои се најчестиот пластичен материјал и се наоѓаат во половина од произведеното пакување на планетата. Следната година со голема помпа беше отворен високотехнолошкиот парк во кој се наоѓа оваа фабрика. За неговата изградба беа неопходни 20 милијарди долари инвестиции.
За да го изгради овој сплет од две илјади и петстотини километри цевководи, нафтената компанија имаше корист од знаењето и финансиските средства на американската мултинационална Dow Chemical, светски гигант во производството на пластика. „И двајцата лидери во нивните соодветни индустрии, се собравме преку нашите заеднички вредности и визија да создадеме производствен капацитет за хемикалии за разлика од кој било друг во индустријата“, се пофали Aramco. Оттогаш, четири илјади и триста вработени работат на претворање на бурињата фосилно гориво во три милиони тони полимери секоја година, кои се користат за производство на детергенти, козметика и стоки за широка потрошувачка.
Конечно, уште во Џубаил, Aramco потпиша партнерство со француската нафтена компанија Total. Од 2014 година, индустриската платформа Saudi Arabia Total Refining & Petrochemical (Satorp) е една од најпрофитабилните локации за рафинирање во светот. Таму нафтата секојдневно се претвора во пропилен (основа за повеќе пластика), бензен (потребен за производство на најлони и пластични смоли) и параксилен (кој се користи за производство на полиестерски влакна). Привлечени од чудесните изгледи за профит од пластика во Азија, тимовите на Total и Aramco потпишаа нови договори во април 2018 година за да одвојат 5,5 милијарди долари за проширување на Satorp. Целта : да се изгради фараонски петрохемиски центар наречен Amiral, кој ќе произведува 2,7 милиони тони пластични хемикалии годишно, почнувајќи од 2024 година. Ветувањето за профит од трансформацијата на нафтата во пластика се покажува толку сочно што во април 2020 година, Total посочи дека Amiral нема да биде засегнат на кој било начин од планираните намалувања на инвестициите поради пандемијата на коронавирус. Во спротивност со Парискиот договор. И идните генерации.
Најавен во 2016 година за да биде завршен во 2018 година, првичната јавна понуда на Aramco, кој финансиските кругови го сметаат за „договор на векот“, постојано се одложува до крајот на 2019 година. Зошто промена на календарот? На 27 јануари 2019 година, од дневната соба во хотелот Гриша во Давос, Швајцарија, г. Насер му се доверил на новинарот дека Aramco има поголем приоритет. „Се сретнавме со [саудиската] влада за да им кажеме дека сакаме да станеме водечка светска петрохемиска компанија, рече извршниот директор на компанијата. Но, ако сакате да бидете лидер, потребна ви е голема аквизиција. Потребна ви е добра платформа за да носите тежина на меѓународно ниво.[9]“ Три месеци подоцна, нафтената компанија презеде над 70% контрола од саудискиот конгломерат Sabic Basic Industries Corporation, четвртата по големина петрохемиска компанија во светот.
Aramco плати речиси 70 милијарди долари за да ги откупи акциите што претходно ги поседуваше Фондот за јавни инвестиции на Саудиска Арабија. Огромен скок во светот на пластиката. По варењето на Sabic, Aramco, од август 2019 година, склучи меморандум за разбирање за стекнување на 20% од акциите во петрохемискиот бизнис на Reliance Industries. Оваа индиска мултинационална компанија управува со најголемата рафинерија за нафта на земјата во Џамнагар, Гуџарат. Меѓутоа, во 2020 година, Индиец консумирал во просек десет пати помалку пластика од северноамериканец.
За да извлечат максимален профит од секоја капка нафта, Aramco и Sabic користат иновативна техника на рафинирање : Crude Oil-to-Chemicals (COTC). Опишан од американската економска агенција IHS Markit како „револуционерна технологија“ што може да ја „наруши глобалната хемиска индустрија[10]“, овој процес може директно да претвори до 70% од барел сурова нафта во петрохемиски деривати, додека конвенционалните рафинерии можат да извлечат само 20 %. Имајќи го ова на ум, од 2018 година, саудиската нафтена компанија ги зголеми своите договори за развој COTC со инженерски компании, како што се американскиот McDermott, францускиот Axens или француско-британската TechnipFMC. Во своите истражувачки центри во Даран, Саудиска Арабија и Бостон, САД, тимовите на Aramco напорно работат на пронаоѓање на најкраткиот пат за претворање на црното злато во пластични долари. До денес, околу 50 патенти се веќе поднесени од нафтената компанија.
Надоврзувајќи се на овие иновации, Aramco и Sabic неодамна го избраа Yanbu, на Црвеното Море, како целосна лабораторија за да ја започнат оваа технолошка револуција. Во оваа саудиска рафинерија, во ко-сопственост на нафтената компанија и кинескиот хемиски гигант Sinopec, фосилното дуо се надева дека ќе преобрази 45% од влезната сурова нафта во пластична суровина. Благодарение на нивните нови високотехнолошки процеси, двете компании ќе можат да произведуваат девет милиони тони петрохемикалии годишно на оваа локација до 2025 година. Ова ќе биде два до три пати повеќе од обемот на пластика произведена од нивните сегашни рафинериски комплекси. Накратко, додека човештвото има помалку од десет години да ги преполови своите емисии на стакленички гасови, најголемиот светски загадувач на климата одлучи да се обложи долгорочно на технологија која, според експертите на IHS Markit, „повеќе од двојно ја зголемува профитабилноста на барел нафта[11]“.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
[1] Прочитајте Aude Vidal, « Déferlement de déchets plastiques en Asie du Sud‑Est », Le Monde diplomatique, мај 2021 година.
[2] « Plastic & Cimate, The Hidden Cost of a Plastic Planet » Center for International Environmental Law, Вашингтон, мај 2019 година.
[3] « The Future of Petrochemicals. Towards a more sustainable chemical industry, Technology report, » Agence internationale de l’énergie, октомври 2018 година.
[4] « World Energy Outlook 2017 », Agence internationale de l’énergie, Париз, ноември 2017 година.
[5] Dorothée Moisan, « Les plastiqueurs sont fondus de pétrole », série Les Plastiqueurs, épisode 3, Les Jours, Париз, 25 јуни 2020 година.
[6] Alexander H. Tullo, « Why the future of oil is in chemicals, not fuels », Chemicals & Engineering News, Вашингтон, 20 февруари 2019 година.
[7] « Explosion at Petronas Aramco refining complex in Malaysia’s Johor kills 5 », The Straits Times, Сингапур, 16 март 2020 година.
[8] Adel Moatamed, « Degradation of mangrove forests and coral reefs in the coastal area of the southwestern region of Saudi Arabia. Biogeographia », The Journal of Integrative Biogeography, Рим, 2020 година.
[9] « Amin Nasser, Saudi Aramco’s Davos spells out blueprint for IPO », Arab News, Џеда, 27 јануари 2019 година.
[10] Will BeaCham, « Aramco CEO Amin Nasser to receive 2020 Kavaler Award in Dec 3 virtual event », Icis, Лондон, 5 ноември 2020 година, www.icis.com
