Во својот воведен говор на Форумот Боао, еквивалент на Кина на Светскиот економски форум (СЕФ) во Давос, кинескиот претседател Си Џинпинг се повика на нов меѓународен поредок минатиот април. Осврнувајќи се на САД, тој ја отфрли [секоја идеја за] „студената војна“ и „хегемонијата“, пред да се изјасни: „Мора да промовираме либерализација и олеснување на трговијата и инвестициите, да ја продлабочиме регионалната економска интеграција и да ги зајакнеме синџирите на снабдување (…) со цел да се изгради отворена светска економија. (…) Во ера на економска глобализација, отвореноста и интеграцијата се неповторлив историски тренд. Поставувањето ѕидови или „раздвојувањето“ оди спротивно на економските закони и пазарните принципи.[1]“
Оваа химна за економскиот либерализам стана мантра на официјалниот дискурс. Соочени со американските протекционистички напори за преструктуирање на транснационалните синџири на снабдување и ограничување на пристапот на Народна Република Кина (НР Кина) до чувствителни технологии, партиската држава стои како шампион за слободна трговија и глобални финансии. Потпирајќи се на ограничениот патриотизам и неограничениот апетит на транснационалните групи, таа ги отстрани бариерите што го блокираа пристапот до одредени сегменти на националните пазари на капитал и им издаде лиценци на големи американски групи да работат 100% самостојно или преку подружници во мнозинска сопственост на специјализирани пазари (управување со богатството, плаќања, издавање обврзници, осигурување, рејтинг, итн.).
„Кина се отвора со затворање на САД“, пишува Глобал тајмс (14 јуни 2020 година), каде се дискутира за лиценците што Банката на Кина им ги додели во 2019 и 2020 година на американските компании како што се: Голдман Сакс, Блекрок, ЏП Морган Чејс, Ситибанк, Морган Стенли, Американ Експрес, Пејпал, Мастеркард, С & П Глобал и Фич Рејтингс, меѓу другите. Статија во весникот Чајна дејли (18 март 2021 година) со задоволство забележува дека „Волстрит ќе биде склон да го прави она што го прави најдобро: да бара профит“. Благодарноста споделена од познатиот магазин Икономист (5 септември 2020 година): „Кина создава можности кои [за странскиот капитал] се неочекувани, барем не толку брзо. Многу набљудувачи се фокусираат на раздвојувањето помеѓу САД и Кина. Сепак, за оние кои управуваат со трилиони долари што кружат секој ден на глобалните пазари и берзи, главниот тренд повеќе личи на една спојка“. „Кога станува збор за заработка“, пишува Фајненшл тајмс (4 февруари 2021 година), „основна вистина за стратешкото ривалство меѓу САД и НР Кина е дека има многу повеќе работи што привлекуваат отколку нешта што одбиваат“.
Според официјалните проценки[2], приливите од САД во Кина изнесувале дури 620 милијарди американски долари само за време на мандатот на претседателот Доналд Трамп, на кои мора да се додадат и десетици ИПО (т.е. прва јавна емисија на акции) на кинески компании на американски берзи. Па, така, на крајот на 2019 година, американските инвеститори имале најмалку 813 милијарди американски долари во кинески акции и обврзници, наспроти 368 милијарди долари во 2016 година. Вкупната цифра би достигнала дури 1100 милијарди долари денес. Во 2020 година, странските поседувања на акции се зголемија за 50% и 28% во обврзници, во споредба со претходната година. Треба тука да се спомне дека овие цифри ги потценуваат приливите, бидејќи многу кинески компании што издаваат акции имаат свои подружници со седиште во офшор даночните раеви. Седумдесет и три подружници на Кајманските Острови: „Повеќе од која било друга земја, по САД, Велика Британија и Тајван“, според студијата од јули 2021 година, во која се наведува: „Во 2017 година, американски, британски и инвеститори од еврозоната поседуваа 830 милијарди американски долари во акции на кинески компании преку даночни раеви, вклучително и 705 милијарди долари, само преку Кајманските Острови[3].“ Еден скорешен извештај заклучува дека „интеграцијата на Кина на глобалните финансиски пазари се забрзува[4].“
Ваквата еволуција е придружена и со една поборбена дипломатија на Кина која е позната како „волци на војната“ и ригидна афирмација на „националните интереси“ (територијални претензии во Азија, принудни економски мерки или санкции што се применуваат за земјите и луѓето кои се осмелуваат да ги критикуваат човековите права на Народната Република на Кина во регионите на Ксинџијанг и Хонгконг…). Оваа позиција што ги комбинира глобализмот и суверенизмот, е помалку парадоксална отколку што изгледа. Подемот на Кина беше овозможен преку една контролирана интеграција на глобалниот пазар. Интернационализацијата не само што не ја заклучи во зависен пат на развој, туку и придонесе за изградба на нејзината моќ.
Феноменот не е нов. Додека во текот на 19. век, инкорпорирањето на различни географски области во евроцентричната светска економија понекогаш резултираше со покорување на слабите општества, ова исто така доведе и до нови концентрации на економска и политичка моќ. Така, тековите на капиталот одиграле важна улога во развојот на британските колонии. Овие текови биле од суштинско значење за САД, бидејќи придонеле за интеграција на континенталниот простор на Северна Америка и појава на голема индустриска сила. Европејците – главно Лондон – биле тие кои ја финансирале американската надворешна трговија и инвестирале во земјиште, земјоделство, сточарство, национална и локална власт, комерцијални банки и континентална инфраструктура (патишта, канали и железници).
Од крајот на Граѓанската војна во САД во 1865 до 1900 година, инвестициите во САД биле, во просек, дури 22% од вкупните британски инвестиции ширум светот. И до 1913 година, и покрај заштитата на „младите индустрии“ и повторените финансиски паники во САД, овие инвестиции биле „далеку повеќе од една третина од сите британски инвестиции надвор од империјата.[5]“ Овие финансиски текови одиграле и важна, понекогаш и решителна, улога во формирањето на капиталот, придонесувајќи за „брз развој на првиот континентален транспортен систем“ и на развојот на „американскиот Запад и неговата интеграција во националната економија… [особено] во индустриската економија на Источниот Брег на САД.[6]“
Во Јапонија, интензивните напори за индустриска и воена модернизација во ерата на царот Меиџи (1868-1912), исто така, добиле витална помош од британски и американски инвеститори. Историчарот Херберт Фејс забележува дека „на Јапонија и беше потребно да набави вооружување и да води војна, да ги обедини своите железници под ефективна единствена национална администрација, да ги поттикне крупните и сериските индустрии, да ги окупира и развие Кореја и Манџурија [во Кина], да им понуди на своите градови јавни услуги. Па, затоа околу половина од вкупниот јапонски јавен долг во годините пред војната [со Русија од февруари 1904 до септември 1905 година], се состоеше од надворешни долгови. Се базираше на техничко знаење и опрема од целиот свет, но капиталот дојде главно од тогашната империјална Велика Британија. Може да се каже дека токму поради овој капитал, не помалку од тогашната политичката верност на Јапонија, Велика Британија ја направи Јапонија да стане голема сила.[7]“
Од друга страна, во случајот со Кина, државата ја имаше главната улога, со постепено отворање, вклучително и контрола на видовите и обемот на странскиот капитал, како и трансфер на технологија преку заеднички вложувања во кои странците генерално имаа малцински контролни пакети. Во клучните индустриски сектори, им ги диктираше своите услови на странците, истовремено промовирајќи појава на „национални кинески шампиони“ како Хуавеј, способни да се соочат со глобалната конкуренција.[8] Дури и либерализацијата на инвестициските режими и продажбата на акции на некои државни компании во доцните 2000-ти не резултираше со губење на контролата: државата ја задржа „сопственоста на клучните средства, контрола во назначувањата на персоналот, етаблирање на силен политички патронажен систем и сеопфатен надзор и планирање на централната партија и државните агенции.“ [9] Ова се случува и денес, за што сведочи неодамнешната спектакуларна државна контрола врз кинеските дигитални гиганти Алибаба и Тенсент, кои во очите на државата и партијата станале премногу важни и автономни во сферата на финансиските услуги, како и многу други кинески фирми чија листа секојдневно расте.
Релативно ограничениот пазарен пристап одобрен на странски финансиски фирми, кои исто така страдаат од долгата регулаторна рака на кинеската држава и партија, носи ограничени ризици за самата Кина, во чиј финансиски сектор доминираат огромни комерцијални банки тесно поврзани со државата, а со тоа и партијата. Ваквата кинеска контролирана отвореност нуди огромни потенцијални придобивки. Овозможува влез на актери чии знаење и искуство може да придонесат за развој на финансиски центри под влијание на Кина, а во перспектива на интернационализација на јуанот. Истовремено, ова го консолидира и проширува кругот на приватни актери кои имаат директен интерес за економскиот успех на Кина како таква.
Кинеската држава на тој начин успева да мобилизира транснационален капитал кој работи спроти плимата на американските стратешки интереси со цел да ги амортизира силните протекционистички активности на својот моќен глобален ривал. Главните играчи во финансискиот сектор се вклучени во работата за изградба на кинеската партиска држава, како што претходно беше сторено со транснационалните индустриски претпријатија. Некои свесно ја играат играта: „Империите растат кога се продуктивни, финансиски здрави, заработуваат повеќе отколку што трошат… [и] кога нивните луѓе се добро образовани, работат напорно и се однесуваат цивилизирано“, нагласува ентузијастички директорот на хеџ-фондот Бриџвотер Асосиејтс.[10]
Иако се длабоко меѓусебно зависни (трговија, финансии и технологија), двата пола на кинескиот и американскиот капитализам се втурнати во една наметната интензивна и трајна стратешка конкуренција, од која тешко може да се искочи. Пекинг може да рече дека „промена на економскиот закон со политичка сила е нереално“, но во последно време државната моќ ги враќа своите права во САД. А контрадикторноста помеѓу стратешките интереси на апаратот на национална безбедност и оние на транснационалните финансии станува сè појасна; го турка Вашингтон да се откаже од глобалната либерализација – дотогаш најголемата цел на меѓународните економски политики – и да се врати во рамките на една протекционистичка и интервенционистичка држава.
На 3 јуни о.г., владата на Џозеф Бајден одлучува да го обнови и прошири Декретот бр. 13959 од владата на Трамп, за да се справи со „заканата што ја наметнува воено-индустрискиот комплекс на Народна Република Кина“, преку криминализирање на трансакциите со кинески персонал и компании поврзани со овој огромен кинески комплекс.[11] Оваа одлука следи по соопштението на Бирото за индустрија и безбедност при Министерството за трговија на САД од 8 април 2021 година, со кое се додаваат кинески суперкомпјутерски компании на таканаречената листа на субјекти кои имаат „спроведувано активности спротивни на националната безбедност или надворешнополитичките интереси на САД“.
Извештајот на Белата куќа за „Американските синџири на снабдување“ ја проценува ранливоста во секторите на „производство на полупроводници и напредно пакување; батерии со висок капацитет, како оние во електричните возила; критични минерали и материјали; и фармацевтски производи и напредни фармацевтски состојки (АПИ)“.[12] Ги нотира „шесте основни индустриски сектори кои ја поткрепуваат економската и националната безбедност на САД: одбранбената индустриска база; јавното здравје и биолошката подготвеност; информатичката и комуникациската технологија; енергетскиот сектор; транспортот; и синџирите на снабдување за производство на земјоделски суровини и прехранбени производи“.
На 8 јуни 2021 година, американскиот Сенат го усвојува „Законот за иновации и конкуренција на САД“, двопартиска законодавна иницијатива, со која се доделуваат дури 250 милијарди американски долари за пет години на јавни и приватни истражувања и развој во секторот на високата технологија. Разликата помеѓу логиката на капиталот и онаа на државата, сепак, потсетува на условите со кои, на крајот на 19. век, беше прекината првата капиталистичка глобализација.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] Xi Jinping, ” Pulling together through adversity and toward a shared future for all “, Кинеско Министерство за надворешни работи, 20 април 2021 година, www.fmprc.gov.cn
[2] Hudson Lockett and Thomas Hale, “Global investors place Rmb1tn bet on China breakthrough”, Financial Times, Лондон, 14 декември 2020 година.
[3] Ben van der Merwe, “How low-tax jurisdictions hide the vulnerability of Emerging Economies”, Investment Monitor, 13 јули 2021 година.
[4] Nicholas R. Lardy and Tianlei Huang, “China’s Financial Opening Accelerates,” PIIE Policy Brief 20/17, Вашингтон, декември 2020 година.
[5] Herbert Feis, Europe: The World’s Banker, 1870-1914. Augustus M. Kelley Publishers, Clifton, New Jersey, 1930 година.
[6] Lance E. Davis and Robert J. Cull, International Capital Markets and American Economic Growth (1820–1914), Њујорк: Cambridge University Press, 1994 година.
[7] Herbert Feis, op.cit.
[8] Прочитајте: « Comment l’État chinois a su exploiter la mondialisation », Le Monde diplomatique, декември 2017 година.
[9] Margaret Pearson, “Governing the Chinese Economy: Regulatory Reform in the Service of the State”, Public Administration Review, 67(4), Вашингтон, 2007 година.
[10] Цитирано во: Heng Weili, op.cit.
[11] „Executive order addressing the threat from securities investments that finance certain companies of the People’s Republic of China“, Белата куќа, Вашингтон, 3 јуни 2021 година, www.whitehouse.gov
[12] “Building Resilient Supply Chains Revitalizing American Manufacturing, and Fostering Broad-Based Growth,” Белата куќа, Вашингтон, јуни, 2021 година.
