По неговото пристигнување во Брисел на почетокот на септември 1911 година, поранешниот американски дипломат Урбан Леду отиде во седиштето на Унијата на меѓународни здруженија. Таму запознал две личности на мировното движење: библиографот Пол Отле и неговиот пријател Анри Ла Фонтен. Како сенатор на белгиската Работничка партија, Ла Фонтен претседава со Меѓународното биро за мир, најголемото пацифистичко тело на планетата.
Леду ги информира двајцата Белгијци дека неколку американски уметници, Оливија и Хендрик Андерсен, работат на меѓународен градски проект и за таа цел му плаќаат на еден француски архитект, Ернест Ебрар. „Наградата од Рим“, вели тој, извлекувајќи го привремениот план на Светскиот центар за комуникации од неговата торба.[i] Документот оди од рака на рака.
Ла Фонтен ги мести наочарите и внимателно го проучува листот што му го дава Отле. Вториот го поздравува овој проект, а потоа му објаснува на Леду дека тие самите се стремат, веќе неколку години, да понудат место за собирање за сите светски организации. „Сенаторот Ла Фонтен и јас сакаме да ги сместиме нивните централи, нивните колекции и нивните услуги во истиот меѓународен центар“, јасно објаснува Отле. „Овој меѓународен центар, за кој сонуваа Андерсен и Ебрар во својата архитектонска реализација, го замисливме во неговата функционална дејност.“
За да ја надополни сликата, Ла Фонтен го научил Леду што е „Кралскиот дар“ во Белгија. Во 1900 година, по повод неговиот шеесет и петти роденден, кралот Леополд II посакал да ѝ го довери на белгиската држава своето огромно богатство кое се состоело од бројни земјишта, замоци и згради стекнати за време на неговото владеење со Белгија и големата богата колонија Конго во Африка. Создадена е автономна јавна институција за управување со ова важно наследство: Кралската донација. Леополд Втори ѝ го оставил својот недвижен имот во аманет на оваа институција под услов засекогаш да остане јавна сопственост.
Ла Фонтен му вели на Леду дека лично ги познава администраторите на Кралската донација и дека истата поседува повеќе од сто хектари шума во предградието на Брисел, во општината Тервурен.
На почетокот на ХХ век, колонијалната сила Белгија била голем економски центар на целата континентална Европа. Најголемиот светски производител на лиено железо, железо и челик од 1900 до 1910 година, кралството увезувало повеќе памук отколку Франција или Германија во исто време. Со своите подземни слоеви на почвата богати со железна руда и јаглен, со плодната земјоделска почва, со железничката мрежа меѓу најгустите во светот, со големото океанско пристаниште Антверпен, со огромната богата колонија Конго, и со своите индустриски предводници кои ги опфаќаа сите просперитетни комерцијални активности од тоа време, белгиската колонијална економија, во голем подем, беше во првите редови на глобалниот индустриски капитализам.
Трансформиран со изградбата на прекрасните градби во стилот на арт нуво, вклучувајќи ја и Народната куќа проектирана од архитектот Виктор Хорта за Белгиската работничка партија, Брисел се етаблира на самиот почеток на ХХ век како голема раскрсница на Европа. Главниот град, во процут, живее во ритамот на големите уметнички, научни и интелектуални иновации. Тој е домаќин на две светски изложби во 1897 и 1910 година, и на повеќе меѓународни конгреси, отколку Лондон, Париз или Њујорк. Овој уникатен контекст делумно објаснува како Пол Отле и Анри Ла Фонтен реализирале високо креативни пацифистички активности и потфати во Брисел.
На преминот од ХIХ и ХХ век, големите откритија се намножија, научната литература изобилуваше и меѓународните интелектуални конгреси добија забрзано темпо. Но, парадоксално, додека знаењето се развива со полна брзина и научниците од различни земји соработуваат за нивната работа, не постои алатка која му дозволува на истражувачот брзо да ги знае сите библиографски референци кои се однесуваат на одредена тема. Ако денешните истражувачи можат да сметаат на ефикасноста на онлајн каталозите за да ги истражат фондовите на голема библиотека или да се консултираат со научни публикации од целиот свет, оние од времето на бел епок мора да бидат бескрајно потрпеливи бидејќи публикациите сè уште не биле предмет на глобална референца.
Од Брисел, за да го олеснат пристапот на човештвото до сите информации достапни на Земјата, Отле и Ла Фонтен имаат смела идеја: да создадат универзален библиографски именик. Со други зборови, огромен каталог во кој се наведени сите книги, весници и списанија објавени од пронаоѓањето на печатницата. Со цел да ја извршат оваа огромна работа, двајцата Белгијци во 1895 година ја основале Меѓународната библиографска канцеларија, институција која работи во партнерство со мрежа на библиотеки ширум светот. Во рамките на оваа институција, делумно поддржана од Кралската библиотека на Белгија, тим на волонтери, составен главно од жени од бриселската буржоазија, работи секој ден за да го собере целото знаење на светот со примена на револуционерниот класификациски систем измислен од Пол Отле.
Во денешно време, огромните центри за обработка и складирање на податоци на дигиталните бизниси содржат голем број на компјутерски сервери. На почетокот на 1910-тите, Универзалниот библиографски именик се состоеше од слични порамнувања. Но, наместо електронски рамки за складирање, инсталацијата дизајнирана од Отле се материјализира со голем дрвен мебел кој се состои од илјадници мали фиоки. Во овие парчиња мебел, неколку милиони индексни картички со стандарден формат – 12,5 см х 7,5 цм – сочинуваат еден вид „хартиен Гугл“ пред неговото време.
Отле и Ла Фонтен сонуваат да го складираат целото знаење на човештвото со цел да ја забрзаат интелектуалната, научната, дипломатската и техничката соработка на нациите. Преку нивниот библиографски потфат без преседан, тие веруваат дека работат за мирно обединување на светот.
Во исто време, Отле и Ла Фонтен организираат Светски конгрес со цел да ги координираат меѓународните односи помеѓу научниците од целиот свет, од сите дисциплини заедно. За таа цел, во 1907 година основале Централна канцеларија, која во 1910 година станала Сојуз на меѓународни здруженија.
Пол Отле, исто така, формирал центар кој ги споил на едно место „светскиот музеј“, „меѓународната библиотека“ и Универзалниот библиографски именик. Во воведната брошура, Отле ги објаснува целите на оваа инфраструктура: „Да се обедини целиот цивилизиран свет во заеднички напор за постигнување на одредени цели од универзален интерес, надвор од капацитетите на една земја; да му ги даде на човештвото телата што му се потребни за да дејствува со зголемената моќ на поголема заедница; да ја постави човековата активност во оптимални услови за да се развие во својот максимален обем.“
Иако научната и глобалистичка мисла на Отле и Ла Фонтен е дел од поранешно потекло оформено од мислители разновидни како Готфрид Вилхелм Лајбниц (1646-1716), Клод-Анри де Руврој де Сен-Симон (1760-1825) и Чарлс Фурие (1772-1837), тоа е пред сè онаа на двајца социјалисти од доцниот ХIХ век. Позитивизмот и марксизмот имале големо влијание врз интелектуалците и водачите на работничкото движење. Повелбата од Кварењон, важна декларација на принципите на Белгиската работничка партија во 1894 година, вели: „Богатството воопшто и средствата за производство особено, се или природни ресурси или плодови на рачниот и интелектуалниот труд на минатите и сегашните генерации; затоа тие мора да се сметаат за наследство на човештвото.“
Пред да претседава со Светскиот мировен конгрес во Хаг во 1913 година и да ја добие Нобеловата награда истата година, Анри Ла Фонтен напишал книга под наслов Колективизам (1897). Во оваа книга, социјалистичкиот сенатор се залага за глобална колективизација на производството, дистрибуцијата и циркулацијата на богатството. Телеграфски мрежи, пошти, железници, банки: Ла Фонтен тврди дека напредокот на човештвото зависи од здружувањето на сите инфраструктури на комуникација и трговија. Во почетокот на 1910-тите, многу образовани луѓе веруваа дека овој развој е неизбежен, и многумина замислуваа дека може да доведе до глобален социјализам. Затоа не е невообичаено еден ревносен колективист како Анри Ла Фонтен, поради неговата страст за планинарење и музика, да биде лице познато на ноторно прогресивниот крал на Белгијците, Албер I.
По пронаоѓањето на првиот уред способен да испраќа неподвижни слики со помош на телеграфот – белинографот – Пол Отле замислил, дека во блиска иднина страниците на книгите можат да се прикажуваат на екраните, и дека, со поврзување на библиотеките низ целиот свет, оваа нова технологија може да го револуционизира пристапот до знаењето. Во неговиот Трактат за документацијата (1934), дело кое ги сумира неговите размислувања „во врска со библиографијата, документацијата и организацијата на знаењето“, Отле предвидел „електричен телескоп со кој може да се читаат – од книгите прикажани во телеграфската соба на големите библиотеки – страниците побарани однапред. Ова ќе биде нешто како телефонскиот именик.“ Скоро еден век пред пронаоѓањето на интернетот, Отле замислувал дека телефоните на иднината повеќе нема да имаат жици, ќе изгледаат како мали шишарки кои се вклопуваат во џеб и ќе можат да примаат секакви информации.
Сепак, најинтересниот аспект на размислувањето на Отле не лежи во неговите технолошки пророштва, туку во неговиот социјалистички и интернационалистички пристап кон огромната информативна мрежа за која сонувал целиот свој живот. Според него, овој глобален систем треба да биде колективна сопственост на нациите, ставен во служба на прогресот на човештвото и контролиран од јавна, непрофитна меѓународна организација. Податоците требало да се користат како влез и трансмисија за „социолошко предвидување“. Со други зборови, планирањето на човековите потреби. Отле сонувал за нов светски поредок изграден целосно врз основа на разумот и напредокот. За таа цел, човештвото би морало да ја надмине фазата на капитализмот и националните ривалства – преку космополитизам и универзално планирање.
На 20 ноември 1913 година, Оливија и Хендрик Андерсен, проектантите на Светскиот комуникациски центар, добиле телеграма дека кралот Албер I од Белгија го очекува Хендрик два дена подоцна, на 22 ноември во 11.45 часот. Двајцата Американци веднаш се качиле на првиот воз за Белгија. Отле и Ла Фонтен топло ги пречекуваат Андерсеновите, при нивното пристигнување во Брисел. Четворицата утописти патуваат заедно со автомобил до огромната област Тервуерен, каде што може да се изгради главниот град на светот.
Кога кралот Албер I го примил Хендрик на 22 ноември, тој му приредил ентузијастички и симпатичен пречек на скулпторот.
„Можеби изгледа како сон…“, објаснува Хендрик.
„Некои луѓе мора да сонуваат за други“, одговора кралот Албер I љубезно.
По средбата со многу голем број сомнителни луѓе, самиот Хендрик е изненаден од веселиот тон на кралот на Белгијците.
„Овој план е практичен“, продолжил Американецот. „Нашиот проект на градот не содржи ништо што не може да се постигне.“
„Најверојатно ќе постои еден ден“, додава кралот.
Хендрик не може да поверува: нема што повеќе да направи, Албер I веќе е убеден во потребата да се изгради овој град!
Всушност, кралот бил информиран за постоењето на овој проект од страна на Анри Ла Фонтен, благодарение на кого Хендрик ја добил оваа средба со кралот. Како и социјалистичкиот сенатор, кралот Албер I верува дека иднината на човештвото зависи од интернационализмот и развојот на напредокот во сите негови форми.
Кога ѝ кажува на Оливија за сцената, Хендрик се доверува на своето чудење и истакнува колку оваа средба ги надминала неговите очекувања. „Кралот Албер верува во нашиот проект“, објаснува тој. „Тој потврдува дека Белгија би имала предност прва да го пречека нашиот град.“
Две недели подоцна, на 6 декември 1913 година, во 21.00 часот, додека Ле Фигаро ја посвети својата „насловна страница“ на пофалба на Светскиот комуникациски центар – во склад со написите кои претходно се појавија во Њујорк Тајмс и Л’Илустрасион – Хендрик Андерсен се искачи на сцената на големиот, целосно исполнет амфитеатар на Сорбона.
Скулпторот Огист Роден, архитектот Ото Вагнер, биологот Ернст Хекел, поетот Емил Верхарен, социологот В. Е. Б. Ди Буа, добитникот на Нобеловата награда за мир Пол д‘Естурнел, обновувачот на модерните Олимписки игри Пјер де Кубертен, добитникот на Нобеловата награда за медицина Чарлс Рише… Сите овие личности од периодот на бел епок, веќе пополниле формулар за членство во „Светската свест“, меѓународната асоцијација, што ја поддржува изградбата на Светскиот центар. Нејзиниот почесен претседател не е никој друг, туку најпознатиот пацифистички активист од 1900-тите, чија фотографија се појавува денес на австриските монети од два евра: Берта фон Сутнер, првата жена што ја освоила Нобеловата награда за мир во 1905 година.
„Дами и господа, се појавувам пред вас како сонувач“, вели Хендрик Андерсен пред повеќе од илјада луѓе кои дојдоа да присуствуваат на презентацијата на неговиот град. „Но, дадов сè од себе да го протолкувам мојот сон.“
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[i] Библиотеката на турското Големо народно собрание дигитализираше издание на книгата на француски јазик во која е претставен овој утописки град, Создавање на светски комуникациски центар (1913), достапно на https://acikerisim.tbmm.gov.tr . Оригиналните планови и цртежи може да се видат во музејот „Хендрик Кристијан Андерсен“ во Рим.
