Le Monde Diplomatique – Македонско издание

Борби за информации во Алжир, Мароко и Тунис

Новинарите во Магреб под притисок

Дури и повеќе од закана за затворска казна, клеветата стана оружје на политичката полиција за да ги дисквалификува противниците и да ги принуди да ја сменат реториката. Тие ги апсат најистакнатите новинари за да ги исплашат другите. И тоа функционира!

Од Пјер Пушо
Новинар


Фото: Digital Buggu / Pexels

Новинарите се на првата борбена линија за демократизација на нивните земји насочени од алжирските и мароканските власти, кои не се двоумат да ја искористат правдата за да ги замолчат.  И покрај револуцијата во Тунис во јануари 2011 година и крајот на цензурата воведена од поранешниот режим, медиумскиот пејзаж се бори да се структурира и останува предмет на притисок од политичките чинители.

Од Алжир, гласот е мирен, а тонот решителен. На другата страна од случајот, Халед Драрени, директор на страницата „Casbah Tribune“, импресионира со своето спокојство. По поднесената жалба, во септември 2020 година, тој е осуден на две години затвор за „поткопување на националното единство“ и „повик за невооружен собир“, а потоа ослободен на 19 февруари 2021 година по единаесет месеци поминати во затворот Колеа. Овој човек кој е и соработник со TV5 Monde во период од една година стана симбол на борбата за јавните слободи во неговата земја и пошироко. На крајот на март, Врховниот суд ја укина неговата пресуда и повика на ново судење. Трето по ред за Драрени, кому режимот не му го простува интензивното известување за Хирак, народното движење што го потресува Алжир од 16 февруари 2019 година. Веднаш штом излезе од затвор, младиот новинар го најде патот назад кон овие демонстрации, кои беа прекинати од пандемијата Ковид-19 во март 2020 година, но продолжија во пролетта 2021 година. Барањата остануваат исти : граѓанска и невоена држава, независна правда и слободни избори. Но, ситуацијата веќе не е онаа на почетокот на движењето. Алжир дури поминува низ „еден од најлошите периоди во својата историја“ во однос на слободата на печатот, што потврдува Драрени : „Помеѓу колегите, ние често си велевме : „Падот на печатот започна со Абделазиз Бутефлика во 1999 година“. Но, денес ситуацијата се влошува. Саид Будур, Софија Маракчи, Мустафа Бенџама … Постојат безброј новинари кои се гонети и затворани од страна на владата затоа што не работеле ништо друго освен нивната работа.“

Со приближувањето на предвремените парламентарни избори, закажани на 12 јуни 2021 година од страна на претседателот Абделмаџид Тебун, новинарите и демонстрантите се редовна мета на службениците за спроведување на законот1. Пораката е јасна : „Алжирските власти не сакаат промени, ниту слободен печат“, преведува Лун Гемаш, ко-основач на страницата „Tout sur l’Algerie“ (TSA), која го покриваше и Хирак од неговото основање. Тој сака медиуми што го кажуваат истото како него. За него, сега постои „нов Алжир“ во кој сè е добро, но не е. Динарот изгуби 17% од својата вредност во 2020 година; се соочуваме со сериозна економска и социјална криза. Работата на новинарите никогаш не била толку тешка, барем од крајот на едната партија во 1989 година. Дури и за време на „црната деценија“ на тероризмот [1992-2000], тие можеа да дебатираат и да ги критикуваат властите. Властите сакаа да ги исплашат луѓето да ја свртат страницата кон Хирак. Но, тоа не е потребно.“

И кога дадената информација не одговара на тоа, режимот ракува со ножиците. Неколку страници, како „Inter-lignes“ или младиот медиум „Twala“, потоа се привремено суспендирани. TSA е недостапна за алжирските корисници на интернет од јуни 2019 година. Во тоа време, властите се обидоа да постават „контра-Хирак“. Цензурата не го штеди овој онлајн весник, кој со 25 милиони посети секој месец, тврди дека е водечки медиум во Алжир. Веќе насочена во 2017 година, TSA е де факто забранета, без да се даде никакво образложение или да се знае од каде е нарачката. Ниту една судска одлука не е објавена во јавноста. Самата влада негира каква било одговорност. Управување со страницата не беше повикано од ниту еден орган. „Имаме впечаток дека има некој што се крие во сенка, кој е обдарен со супер сили и кој може да го забрани она што го смета за соодветно“, вели Гемаш, кој го осудува ова самоволие. Се враќаме на моделот пред Хирак, кога одлуките за медиумите можат да се носат надвор од која било законска рамка.“

Донесен на референдум во ноември 2020 година, новиот устав на Алжир потврдува дека ниту една страница не може да биде суспендирана без судска одлука. Сепак, во април 2021 година, TSA, Casbah Tribune и други останаа недостапни. Во својот последен извештај за состојбата на човековите права во светот2, „Amnesty International“ ја повикува алжирската влада да им дозволи на новинарите да ја вршат својата работа самостојно, без закани и заплашувања и ја повикува да ги укине сите забрани за веб-страници. Во меѓувреме, тимот на TSA секоја вечер објавува порака на социјалните мрежи со која ги повикува своите читатели да користат виртуелна приватна мрежа (VPN). Па така, таа продолжува да ги покрива политичките вести и маршот на Хирак во петок.

Но, по повеќе од две години цензура, средствата веќе не се исти. Од дваесетина новинари вработени со полно работно време како новинари на почетокот на 2019 година, остануваат само шест. Арапската верзија е суспендирана. TSA живее од своите финансиски „резерви“ и благодарение на неколкуте реклами кои сè уште се лојални. Веб-страницата изгуби 90% од приходите од рекламирање, нејзиниот основен извор на приходи. И сега бележи помеѓу 4 и 5 милиони посети само месечно. „Денес луѓето учат за Алжир преку странски медиуми“, воздивнува Гемаш. Или преку социјалните мрежи – што е сериозно, бидејќи „лажните вести“ таму изобилуваат. Се движиме кон ситуација во која Алжир, и покрај стотиците наслови и медиуми, веќе нема да има кредибилен печат.“

Во оваа пролет 2021 година, алжирските власти не се единствените што ги имаат новинарите како едни од нивните главни цели. Во Мароко, во контекст на периодични социјални тензии3, на Омар Ради требаше да му се суди на 27 април, по девет месеци во истражен затвор, но судењето повторно беше одложено. Истражувачки новинар и ко-основач на онлајн весникот „Le Desk“, се наоѓа под особено тежок третман веќе две години. Вознемирен од властите за неговите написи или за објавите на социјалните мрежи, нападнат со вирулентност од медиумите блиски до власта, тој е затворен од 29 јули 2020 година. Обвинет за „непристоен напад со насилство“, тој е предмет на жалба за силување. Факти што тој ги негира, како и неговиот колега и ко-обвинет Имад Ститу. „Овие случаи служат за разбивање на меѓународната солидарност околу новинарите чија работа е признаена како од јавна корист“, рече г-ѓа Амна Гелали, директор на зоната во Магреб и Блискиот исток во „Amnesty international“, која, како „Репортери без граници“, повикува на ослободување на Ради. „Мора да зборуваме за Омар Ради!“, инсистира од своја страна Драрени. Неопходно е да се организира солидарност ширум Магреб за да се ослободи нашиот печат и нашите медиуми.“ Кога го сретнавме во Казабланка во ноември 2019 година, Ради, свесен дека може да биде уапсен во кое било време од која било причина, рече дека е „на условна казна“. Еден месец подоцна му беше одреден притвор, овој пат за критикување на судија на Твитер.

Обвинувањата за силување не е единственото средство што го користеа мароканските власти за надминување на независното новинарство – кое, за дваесет години, практично исчезна од кралството. На 29 декември 2020 година, во Рабат беше уапсен Машти Монџиб, основач на Мароканското здружение на истражувачко новинарство (AMJI) и фигура во борбата за човекови права во Мароко. Гонет за „перење пари“ во врска со финансирање обука за истражувачко новинарство, тој беше затворен, а потоа беше осуден во јануари 2021 година за „измама“ и „загрозување на државната безбедност“. На 23 март, по деветнаесетдневен штрајк со глад, 60-годишниот новинар беше ослободен со кауција. „Дури и повеќе од закана за затворска казна, клеветата стана оружје на политичката полиција за да ги дисквалификува противниците и да ги принуди да ја сменат реториката“, рече тој. Тие ги апсат најистакнатите новинари за да ги исплашат другите. И тоа функционира! Ние сме изолирани во рамките на професијата. Општо земено, безбедносната компонента на режимот е во подем и делува на сè порепресивен начин да се обиде да го замолчи гневот на мароканскиот народ.“

Во Тунис, од револуцијата во јануари 2011 година, контекстот е сосема поинаков. „Она што во моментов се случува во Мароко, потсетува на она што го доживеавме под режимот на Зин Ел-Абидин Бен Али“, забележува Риад Ферјани, кој предава социологија на медиумите во Тунис. Со еден мал детал : властите тогаш ги користеа весниците за да ги оцрнат противниците. Таму, тие се клеветат во телевизиските извештаи.“

Од туниската револуција, практиките еволуираа, а бавната конструкција на плуралистичкиот медиумски пејзаж траеше во неколку фази4. Но, истражувачкото новинарство останува оскудно. Основана во 2014 година, година на усвојување на новиот Устав, „Inkyfada“, заедно со „Nawaat“, пионер на независниот туниски сајбер-печат се едни од ретките медиуми што произведуваат истражувања – околу триесеттина во 2020 година. „Отворена“ содржина, може да се пребарува од сите и е објавена на француски, арапски и англиски јазик. Хибриден, деловен модел на „Inkyfada“ се заснова на повеќекратни активности за обука и развој на технологија за медиумите. Од триесет вработени, половина се посветени на новинарството. Со годишен обрт од 500 000 евра, „Inkyfada“ ги реинвестира своите приходи во својот развој, како што налага моделот „непрофитно“ на здружението на кое се заснова. Бројките за посетеност се скромни, но значајни : 200 000 прегледи на страници месечно, за 50 000 уникатни посетители. Еден добар пример. Но, ултра-малцинско искуство, во медиумски простор во пустелија, вели Малек Хадрауи, директор на „Inkyfada“. „Во Тунис, недостасуваат новинарски истраги. Самата информација е оскудна: на десетина приватни телевизиски канали, само еден емитува дневен весник! Како и радиостаниците, тие се насочени кон забава, што заработува поголем публицитет. Исто така, се соочуваме со етички проблем : доминантни медиуми се оние што беа создадени под Бен Али.“ Главните телевизиски канали, како што е Nessma, сопственост на г. Набил Кару, поранешен кандидат за претседателските избори во 2019 година, остануваат на тој начин блиски до политичката и индустриската моќ5.

Во 2013 година, беше создадено тело, Независна висока власт за аудиовизуелна комуникација (Haica), кое се обидува да го регулира секторот. Меѓутоа без успех. „Во Тунис, независните институции, вклучително и „Haica“, не беа во можност да ја истресат политичката поларизација“, жали Ферјани, кој беше дел од авантурата уште од самиот почеток. „Две години успеавме да избегаме од влијанието на двете главни партии од тоа време, „Nidaa Tounès“ и „Ennahda“. По нивниот сојуз, во 2015 година, тоа веќе не беше случај. И денес, „Haica“ е повеќе како мало здружение без вистинска моќ, отколку регулаторно тело.“

Во овој контекст, постојано растечката важност на социјалните мрежи во јавните работи придонесува „за поларизација и хистеризација“ на „особено нездравата“ политичка дебата, оценува Хадрауи. На почетокот на април, истекувањето на снимката што укажува на тоа дека главниот кабинет на Претседателството на Републиката ќе маневрирал за разрешување на премиерот, дополнително покажа до кој степен Фејсбук останува централен во решавањето на резултатите во харемот и особено во тивката борба помеѓу претседателството и извршната власт6. Овие манипулации на мислењето се вршат преку „сите современи техники на комуникација“, додава Хадрауи. Тој ја истакнува улогата на „компаниите што создаваат лажни сметки и напаѓаат кандидати на невидени начини“. Ова беше случај за време на претседателската кампања во 2019 година. Фејсбук тогаш одлучи да затвори неколку сметки, вклучувајќи ги и оние на роднините на г. Кару.

Овој политичко-медиумски хаос е уште позагрижувачки бидејќи Тунис доживува пад на јавните слободи. „Казнениот законик се користи за гонење на активисти или демонстранти“, рече г-ѓа Гуелали од „Amnesty international“. Не се случи никаква вистинска реформа на правосудниот систем. Членот 86 од телекомуникацискиот код што се однесува на социјалните мрежи или оние што се однесуваат на клевета на службените лица, може да се мобилизира во секое време за ограничување на слободите. Да не зборуваме за неказнивоста што ја уживаат безбедносните сили.“ Тунижаните сè уште се сеќаваат на апсењето на стотици демонстранти, повеќето малолетни, во јануари 2021 година, за време на прославата на десет години од револуцијата.

Недостаток на реформи од една страна, недостаток на регулатива и истражни тела од друга страна : туниското медиумско поле останува ранливо на притисоци од секаков вид. Најновиот случај : назначување на раководството на „Tunis Afrique Presse“ (TAP), националната прес-агенција, на почетокот на април, на Камел Бен Јунес, обвинет од персоналот на агенцијата дека бил вклучен во службите за пропаганда и цензура под стар режим. Човекот конечно се повлече, но оваа нова епизода го демонстрира неразбирањето, дури и незаинтересираноста, што ја покажа извршната власт во Тунис во најосновните правила на новинарската етика.

Преведено од: Павлина Димовска


Фусноти: 

  1.  Прочитајте Akram Belkaïd, « Algérie, les louanges et la matraque », Horizons arabes, 30 септември 2020 година, https://blog.mondediplo.net 
  2.  « Rapport 2020/21 : la situation des droits humains dans le monde », Amnesty International, 7 април 2021 година, www.amnesty.org 
  3.  Прочитајте « Au Maroc, “on te traite comme un insecte” », Le Monde diplomatique, април 2020 година.
  4.  Прочитајте Larbi Chouikha, « Médias, la réforme inachevée », dans « Le défi tunisien », Manière de voir, n° 160, август-септември 2018 година.
  5.  Cf. Thameur Mekki, « Dossier : Nessma, retour sur cinq ans d’impunité d’un média hors-la-loi », Nawaat, 26 април 2019 година, https://nawaat.org 
  6.  « Tunisie : nouvelle tension dans le bras de fer qui oppose le président au premier ministre », RFI, 23 февруари 2021 година, www.rfi.fr 

Поврзани текстови

Кошничка

Cart is empty

Вкупно
ден0.00
0
LeMonde Diplomatique - македон

FREE
VIEW