„Насилството им користи само на оние што немаат што да загубат.“
Жан Пол Сартр
Големиот пијанистички виртуоз Дјук Елингтон еднаш ќе изјави дека, „господарите уплашени од тишината на своите робови ќе им наложат да пејат, како не би им дале можност да размислуваат и коваат план за одмазда и ослободување“. Факт кој само се надополнува со Одлуката на Врховниот суд на САД од 1857 година, со која се потврдува дека црнците не се граѓани. Акт кој покрај правната димензија и даде и политичка димензија на легалната доктрина partus sequitur ventrem, која на крајот се сведува на темелните економски интереси на американската буржоазија и земјопоседници од Југот. За мнозинството јужњачки земјопоседници во САД зачувувањето на ропството било политички императив, додека пак за претставниците на Северот ропството како институција претставувало морално и политичко зло. Нешто што понатаму ќе претставува темел на борбата на милитантните противници на ропството, аболиционистите, против заговарачите на истото. Неспорно е дека во редовите на кои припаѓаат авторите на Декларацијата за независност, или „татковците на нацијата“, имало мноштво анти-сегрегациски поборници по примерот на Бенџамин Френклин, кој тврдел дека ропството е против идеалите на на самата Декларација. Тие го следеле примерот на британскиот реформатор Вилијам Вилберфорс, чија што кампања за укинување на ропството во Британското кралство ќе извојува победа 1833 година. Сепак големите земјопоседници од Југот, за кои ропството било од голема економска важност, не можеле така лесно да се откажат од привилегиите кои ги уживаат, спротивставувајќи се остро на ааболиционистите кои на чело со Вилијам Лојд Гарисон, сопственик на весник, формираат анти-сегрегациско друштво. Во него помеѓу многуте истакнати личности, противници на ропството, влегува и Хариет Бичер Стоу. Ќерка на познатиот калвинистички свештеник и еден од водачите на движењето за укинување на ропството, Лиман Бичер, додека пак брат ѝ Хенри Вард Бичер е истакнат проповедник. Инаку Хариет Бичер Стоу е авторка на книгата Колибата на чичко Том, издадена во март 1852 година, која почнувајќи од јуни 1851 година е објавувана во вид на фељтон во еден аболиционистички весник. Нејзината книга помага во потикнувањето јавна дискусија против ропството во САД, привлекувајќи големо внимание во јавноста и потребата од креирање на јавно мислење за ова зло.
Една година подоцна, 1853, афроамериканецот Соломон Нортап, инаку роб роден на слобода, ќе ги напише мемоарите насловени како 12 години ропство, периодот помеѓу 1841 и 1853 година кога тој се наоѓа во ропство, пред повторно да стане слободен граѓанин и да се приклучи на движењето на аболиционистите. На редовите на аболиционистите се приклучува и познатата црнечка активистка и хуманитарка, Хариет Табман, која ќе организира дури 19 експедиции за време на кои е ослободено над 300 робови. Поради фактот што била шпион на војската на Унијата во време на Граѓанската војна, од страна на велепоседниците и сопственици на робови ќе биде уценета нејзината глава на неверојатни во тоа време 40 000 американски долари. Но сепак на сето ова му претходат многубројни бунтови на робовите ширум колонизираните територии на северноамериканскиот континент. Највпечатлив е оној предводен од Нет Тарнер (наречен „пророкот“) во 1831 година, единствениот делотворен и одржлив бунт на робови до тогаш во САД. Со тоа паѓа јужњачкиот мит за тоа дека робовите се задоволни или премногу сервилни да би кренале оружен бунт. Сепак оваа одлучност лично Нет Тарнер ќе ја плати со својот живот, како и повеќето од 75 негови следбеници кои ќе се спротивстават на сила од околу 3 000 државни полицајци и војници, но и стотици бели доброволци. Бунт кој во шесте недели колку ќе трае, ќе го покрене прашањето за ропството во САД, кое понатаму ќе предизвика силни импликации во нивната историја која само триесет години подоцна ќе биде обележана со граѓанска војна. Сепак укинувањето на ропството после војната ќе биде само декларативно, а сегрегацијата во американското поделено општество ќе потрае барем уште цел век.
Се до Маршот на Вашингтон од 1963 година во кој ќе учествуваат повеќе од 250 000 граѓани предводени од Мартин Лутер Кинг, баптистички свештеник кој ќе го одржи историскиот говор наречен I Have A Dream, сон кој стотици години претходно го сонуваа илјадници афроамериканци и борци за нивно ослободување од ропство, како и борци за граѓански права и црнечката кауза воопшто, помеѓу кои и Фредерик Даглас. Во говорот помеѓу другото Др. Кинг ќе рече:
„Денес сакам да им кажам на сите Американци и сите луѓе во светот… Нашето сегашно движење нема да запре никаков бран на расизам.“
И покрај тоа што големиот борец за граѓански права кој подоцна ќе биде убиен од страна на белиот екстремист Џејмс Ерл Реј, беше во право, неговата борба не беше залудна. Исто како што не беше залудна црнечката музика од втората половина на 19 и првата половина од 20 век, како израз на протест во обидот да укажат на расизмот и сегрегацијата во САД. Но затоа успеа да остави културен неизбришлив траг во општественото живеење на милиони Американци, цивилизациски вредности кои траат и ден денес. Музика која во основата на сините ноти и структурата од 12 тактови кои најчесто се повторуваат, која во себе содржи духовен карактер, со сета своја жестина ќе го исфрли на површина сиот револт на обичниот Афроамериканец длабоко окован на маргините на општеството без никакви права. Музика со која многу децении подјарамениот обесправен црн граѓанин на САД, не само што ќе го одржи духот кој не може да биде срушен од страна на белиот супрематор, туку во вид на протест, т.е. повик и одговор ќе го предизвика својот експлоататор. Едноставни ноти со емоционален набој и содржина кои произлегуваат од патењето на угнетениот црн работник ширум жетвените плантажи со памук и железнички пруги од источниот кон западниот брег. Ноти наместо говор кој бил строго забранет за време на работата, напеви кои преку импровизација го одржуваат во „будност“ физичкото тело изложено на напор. На тој начин црнците ги изговарале англиските зборови на свој африкански начин, согласно со јазикот на својата прататковина. Таквиот говор белците го именувале како blacktalk (црн говор), зацврстувајќи ја на тој начин белата супремација на сметка на „црната неукост“.
Свесни дека супремативните бели господари и експлоататори никогаш нема да ја разберат големината на нивната филозофија за битисувањето, ја отфрлаат стереотипната синтагма на своите бели господари, дека живеат нагонски, посветени само на сегашноста, без желба да се спротивстават или одмаздат на нивните експлоататори. Историските податоци го покажуваат спротивното. Имено, Херберт Аптекер набројува дури 130 забележани бунтови во периодот помеѓу 1663 и 1865 година, што е доказ за одлучното отфрлање на оковите. Музиката е за нив само еликсир на животот кој го одржува духот подмладен а умот буден. Неслучајно големиот американски филозоф Ралф Валдо Емерсон ќе рече дека „музиката е Парнас за сиромашните“. Духовната афроамериканска музика која влече корени од супсахарскиот екваторијален запад и северозапад на Африка, после укинувањето на ропството ќе послужи за развивање на нови правци, помеѓу кои во прв ред блузот, регтајмот и џезот, кој на свој начин ќе биде своевидна привилегија за белците и богатите. Блузот кој подоцна ќе се развие во многу под правци, како кантри блуз, делта блуз, електричен блуз, буги-вуги и многу други, се одликува со силни емоции кои извираат од животот, суровата реалност, окрутната вистина за егзистенцијализмот, угнетувањето од доминантната бела раса… Раниот рурален блуз на почетокот се појавува како облик на слободно раскажување, каде стиховите се пејат повеќе низ ритмичен говор, отколку низ мелодија. Во целата мрачна слика на музиката која се раѓа во пепелот на post-slavery ерата, се вклучува и амбиентот каде таа се изведува, далеку од очите на заедницата, во нечисти и запуштени барови и салони, легла на пороци и прибежишта за гости со сомнителен морал. Амбиент со кој може да се долови сликата за односот помеѓу мажот и жената, лошата среќа, животот на маргините и тешките времиња. Генерално во блузот како тематика доминира негативниот аспект на љубовта, личните подеми и падови, семејни катастрофи, разделби и очекувања, неверства и простувања чезнеењето по некого, каде што сето тоа се прифаќа како нужност и неизбежност, која низ игра на зборови се интерпретира на еден помирлив начин.
Но има и еден дел каде социјалниот аспект е преточен во музичка форма од 12 тактови каде има двојни повторувања на стиховите. Овде пред се е опишан тешкиот труд на црниот работник, миграцијата во големите градови во потрага по подобар живот, безбројните патешествија и животни искуства, сето она што е поврзано со егзистенцијализмот. За да на крајот го имаме и политички ангажираниот блуз во кој отворено се говори за неправдата, експлоатацијата, расизмот и сегрегацијата, но и одбивањето да се оди во војна, како силно изразен протест против колонијализмот, империјализмот и воениот интервенционизам во светот. Пример за изведба на овој вид протестна музика е истакнатиот блуз музичар Џ. Б. Леноир. Но без разлика на тематиката, изведувачите на раниот блуз итекако длабоко во себе чувствувале олеснување преку музиката. Уште во далечната 1801 година весникот Carr’s Musical Journal испечатил текст чиј автор Паркс го забележува во текот на своите пропатувања на Југот, нудејќи го на тој начин најстариот документиран доказ за постанокот на работните песни кои ги исполнуваат црните робови. Тој во текстот вели:
„Со песна си ја олеснуваа работата, а една од песните ја компонираа extempore, додека таа точно за мене ја пееше. Ја пееше млада жена, а останатите ја подржуваа како своевиден хор. Атмосферата беше слатка и тажна.“
Во 1903 пак весникот Baltimore Sun известува за пример каде некој шеф белец отстранува од работа црнец од групата која работела на изградба на железничка пруга, сметајќи дека повеќе пее отколку што работи. На тој начин направил непромислена грешка. После тоа сите работници изгубиле секаква волја за работа, станувајќи потполно неделотворни, барајќи го својот другар назад во групата. По ова шефот бил принуден повторно да го врати назад на работа, по што после неговото враќање сите работници од групата задоволни почнале да работат двојно посилно. Дури и самиот Вилијам Кристофер Хенди, за многумина таткото на блузот, работејќи како млад во каменолом како носач на вода има запазено, дека сите препотени работници при пеењето на некоја посебна песна доживуваат вистинско олеснување испод пеколната жештина која непрестано ги мачи. Она што е уште за одбележување е тоа што во периодот од првата половина на 19 век постојат многу малку пишани податоци за развојот на црнечката музика во годините после независноста на САД.
Дури во 1867 година е издадена првата песнарка со црнечка музика насловена Slave Song of the United States. За црнците на северот почетокот на 19 век и победата во војната со Англија означува премин од ропство кон „слобода“ и покрај фактот што дури половина век подоцна истото ќе биде укинато. Формалност која ќе претставува пука борба за опстанок и оправдување на материјалните основи во експлоататорски услови на либерален капитализам и борба со поранешните господари, кои продолжуваат да гледаат на нив од висина и со презир, убедени во нивната инфериорност. Во својата борба црните писатели и ретки бели пријатели, непрестано ги истакнуваат достигнувањата и заслугите на познатите црнци како доказ, дека „моќта на разумот е независна од бојата на кожата“ и дека „црнците по природа не се инфериорни во однос на белците и неспособни да досегнат било какви постигнувања и успеси во науката и уметноста“.
Што е слободата на народот, ако не е слобода за секој поединец во неа?
Ќе запраша аболиционистката Хариет Бичер Стоу. Патот до слободата на американското црно население, потомци на робовите од Западна Африка, е еден од најтешките патишта за издвојување на истата забележан во историјата. Силниот дух кој не можел да биде скршен со вековното ропство, а подоцна и со расизмот и сегрегацијата во американското општество, произлегува од африканските традиции кои извираат длабоко во стара култура која не може да биде уништена преку агресивната културна хегемонија на белата раса која себеси се смета за супериорна. За тоа е виновен и бранот на аболиционизам во Европа од крајот на ’70-те години од 18 век, кога во Англија се бројат едвај 15 000 робови, додека во САД тој број е многу поголем. Поттикнати од се поизразените јавни критики во британското општество на сметка на ропството, во САД во првите години од буржоаската револуција многу истакнати јавни личности од сферата на науката и политиката, го покренуваат прашањето за ропството како морален чин, влијаејќи на јавното мислење, а во исто време потикнувајќи го аболиционистичкото движење на акција преку отворена агитација и пропаганда во печатот во САД.
Веќе во 1773 година, голема група црнци предаваат петиција до гувернерот и Државниот суд на Масачусетс, со која бараат ослободување од ропството. Во државата Вирџинија исто така постои моќна организација која се завзема за ослободување на робовите, но која бара од нив во рок од една година да ја напуштат државата, или во спротивно пак ќе станат обесправени. По прогласувањето на американската независност сите држави подготвуваат нови устави и закони, помеѓу нив и против робовски закон, кој за жал останува само мртво слово на хартија. Вирџинската Bill of Rights (Повелба на правото) јасно и недвосмислено го забранува ропството. Во 1780 година во Уставот на државата Масачусетс е запишано дека, сите луѓе по раѓање се слободни и еднакви. Меѓутоа паралелно на ова во почетокот на 19 век се будат и верски движења во редовите на црнечкото население. Така во годините после успешно завршената војна со Англија, т.н. логорски состаноци, масовни верски собирања на мешано протестантско население од Северот, добиваат се поголеми размери. Овие логори биле силен фактор за директна интеграција на и онака остро изразеното расно поделено американско општество, а со тоа и важен фактор во аболиционистичката борба. Тие биле производ и причина за посебниот американски општествен феномен на масовна верска хистерија, т.н. Great Awakening (Големо будење). Подоцна се јавува и т.н. Second Awakening (Второ будење), за време на кое на американскиот север, во областите на Балтимор, Њујорк и Филаделфија, се појавуваат логори организирани и водени исклучиво од црни проповедници. Овде се одвиваат фанатични средби помеѓу белите и црните жители кои создаваат цврсти врски надминувајќи ја расната сегрегација. Аболиционистите од ден во ден стануваат се помоќни. Но аболиционистите не се задоволуваат само со отфрлањето и укинувањето на ропството во поедини држави, туку бараат целосно ослободување на робовите на целата територија на САД. Тие стануваат се помилитантни, па така во 1833 година го формираат American Anti-slavery Society (Американско анти-ропско друштво) кое почнало да печати памфлети со кои се бара укинување на ропството, како и издавање на весници и списанија, и одржување на предавања.
Во 1849 година Вилијам Велс Браун издава песнарка со анти-ропски песни насловена како The Anti-slavery Harp, која покрај популарни англиски и ирски мелодии, содржи и изворни црнечки песни, кои неретко содржеле и политички ангажирани наслови и рефрени. Во тој период окуражени од аболиционистите, робовите почнуваат масовно да бегаат од југ кон север, и покрај фактот што во 1850 година на барање на јужњачките држави е донесен т.н. Fugitive Slave Law (Закон за побегнати робови) со кој северните држави се обврзуваат да ги вратат на Југот сите побегнати робови, од кои многумина пребегнале и преку границата во соседна Канада. Првите вакви систематски организирани бегства кон крајот на 18 и почетокот од 19 век, се организирани од квекерите, за да подоцна во целост ги превземат аболиционистите и движењето наречено Subway Railroad (Подземна железница). Како најистакната во тие операции се покажала поранешната робинка Хариет Табман, наречена црниот Мојсеј, која во десетина наврати има помогнато на стотици робови да избегаат на север, далеку од своите господари на југот. Меѓутоа, кога во 1857 година Врховниот суд на САД одлучува дека црнците не може да се третираат како државјани на САД, и со тоа остануваат без сите државјански права, за многу аболиционисти станува јасно дека војната е единствениот пат до исправување на неправдата нанесена со таа срамна уредба. Граѓанската војна само ќе го забрза процесот на деробовладетелство на американското општество. Повод повеќе за се поизразениот слободарски дух на црното население во потребата за истакнување на неговата култура која влече корени од традицијата на на старите африкански народи од Бамако до Киншаса. Поразот на конфедерациските сили ја донесува слободата на околу 4 милиони робови ширум САД. Сепак повеќето од нив остануваат на Југот, каде стануваат наемни работници или пак изнајмуваат земја од белите земјопоседници, додека пак еден значаен дел се упатува на север, додека помал број од нив оди на запад. Со нив ги носат и своите стихови и рефрени кои во состојба на еуфорија поради слободата масовно ги пејат, многумина од нив несвесни дека на трпението и борбата сеуште не е крај, туку само почеток до конечното ослободување.
Насекаде можат да се слушнат No More Auction Block For Me (Никогаш повеќе нема да бидам на продажба), Babylon is Fallen (Бабилон е паднат), Bobolishion’s (Abolition’s) Coming (Боболиција/аболиција доаѓа или ропството заминува), Before I’d Be a Slave (Некогаш бев роб), The Massa Run (Господарот бега), Done wid Driber’s Dribin’ (Завршено е шоферското возење), и уште многу други…
Кон крајот на 19 и почетокот на 20 век, после укинувањето на ропството во 1863 година, се случува трансформација на афроамериканците од робови во наемни работници и лумпенпролетеријат. Во големата црнечка заедница на Југот и покрај укинувањето на ропството во голем дел од социјалниот аспект не се случуваат поголеми промени. Големите пространства со памук на капиталистичките земјопоседници и се уште беа таму, чекајќи на испуканите раце на потомците на робовите кои сега треба да се слеат во американската работничка класа која се повеќе запаѓа во сиромаштија. А сето тоа ќе кулминира со големата економска депресија во 1929 година која светот ќе го втурне неколку години подоцна во нова војна. И покрај тоа што формално беа слободни и можеа да се движат слободно насекаде во земјата, најголемиот дел од црнечките граѓани на САД остануваат на маргините на американското општество без многу права на избор. И покрај тоа што индустриската револуција е во најголемиот ек на својот развој, а напредокот на технологијата во галопирачки чекор со времето, афроамериканскиот работник ќе биде лишен од секаков вид на прогрес. Дури и оние кои се осудиле да земат земја под наем. До големата економска депресија ништо нема да се промени во поглед на на обработка на земјата, каде примитивните методи и понатаму остануваат дел од работењето. Мотиката, дрвениот плуг и запрежната кола и понатаму се дел од амбиентот во кој егзистира црнечката заедница. Податоците говорат дека до пред крајот на Првата светска војна, на полињата ширум делтата на Мисисипи, 94,5% од црнечките семејства работат како наемни работници и се главна работна сила, а едвај 5,5% поседуваат земја која ја обработуваат за свои потреби. Сето ова придонесува во редовите на црнечката заедница да се отфрла работата на поле, оценувајќи ја како неблагодарна.
