…Податоците говорат дека до пред крајот на Првата светска војна, на полињата ширум делтата на Мисисипи, 94,5% од црнечките семејства работат како наемни работници и се главна работна сила, а едвај 5,5% поседуваат земја која ја обработуваат за свои потреби. Сето ова придонесува во редовите на црнечката заедница да се отфрла работата на поле, оценувајќи ја како неблагодарна…
Од таа причина многу млади афроамериканци почнуваат да се занимаваат со музика. Интересен е случајот со родоначалникот или популарно наречен таткото на блузот, Вилијам Кристофер Хенди, кога му се доверува на својот татко баптистички проповедник дека има намера да стане музичар, на што овој му возвраќа дека да се стане музичар е исто како својата душа да се продаде на ѓаволот. Неспорно е дека во редовите на црква постои голем анимозитет кон преокупација со музика кога е во прашање егзистенцијата. Меѓутоа, многу блуз музичари кои во поодминати години станале свештеници или проповедници на баптистичката црква, во текот на своето служење се обидуваат да го намалат јазот помеѓу религиозната заедница и поборниците на новиот бран музика кој надоаѓа, нешто што многумина го доживуваат како културно и духовно ослободување. За ова најдобро сведочат и многубројните изведувачи на госпел ширум САД, било да се работи за комерцијален госпел или во духовни цели по примерот на вонвременската Махалија Џексон која важи за муза на госпелот. Дека слободата на изразување преку музиката не треба да биде пречка во духовниот развој на една индивидуа, сведочи и еден од најголемите блуз музичари, Слепиот Лемон Џеферсон кој никогаш во животот на настапил во недела, денот посветен на Бог. Денот кога многумина масовно ги посетуваат црквите каде често се изведува духовна музика. Критиката која доаѓа од редовите на црквата кон новиот културен бран во чиј прв план се промовираат блузот, регтајмот и џезот како своевиден протест кон општественото живеење, во прв ред се однесува на амбиенталниот момент надвор од конфесијата. Музичка изведба која претежно се одвива на сцената по разноразни барови, и салони, кои по правило важеле за места на блуд, разврат и сомнителен морал.
Ваквото „морализирање“ од страна на религиозната заедница по малку потсетува на годините пред граѓанската војна, кога белите проповедници во името на Бога се ставаат во служба на буржоазијата, проповедајќи покорување на робовите кон своите господари. Често пати можеле да се слушнат повиците од типот:
„Никогаш не крадете и не лажете ги вашите господари, зашто тоа е погрешно. Таквото поведение е грев против светиот дух, и е основа на вашата неблагодарност кон господарите кои ве хранат, облекуваат и штитат. Ѓаволот е тој кој вас ве наговара на бунт и борба за слобода!“
Некои методистички проповедници во Алабама за време на веронаука оделе уште подалеку, па на прашањето „зошто ме создал Бог?“ – го нуделе одговорот – „Бог ме создаде затоа, да работам на полето на својот господар“. Вирџинискиот епископален бискуп во своите проповеди до робовите ги подучувал дека гревовите кои ги сториле против своите господари, се всушност гревови против самиот Бог, велејќи:
„Ви велам вам, вашите господарки и господари се божји надзорници, и доколку грешите против нив, во наредниот живот сам Бог ќе ве казни лошо!“
Тие времиња беа длабоко врежани во колективното сеќавање на црнечките робови, и сега кога дојде време да се вкусат плодовите на слободата, повторно некој како да сакаше да им го ускрати тоа задоволство. Од многу причини антагонизмот против бранот црнечка музика ќе се одржи уште долги години, како во вид на бојкот, така и преку системски мерки кои неретко содржеле репресивен карактер. Познато е дека многу музички уметници ќе бидат предмет на истрага и следење од страна на ФБИ поради наводни недозволени активности.
Еклатантен пример е оној кој се поврзува со џез дивата Били Холидеј, која станува цел на главниот истражител на Федералното биро, Хари Џ. Енслингер. Човек кој бара службена забрана за сите нејзини јавни настапи во кабареата ширум САД, поради „лошиот морал“ кој би го ширела како поранешна осуденичка во јавноста. Имено, славната Lady Day поради проблемите со користење на дрога ќе стане предмет на опсервација на одделот за наркотици при ФБИ, за што истрагата против неа подоцна ќе прерасне во лична борба против неа од страна на декларираниот расист Хари Џ. Енслингер, кој ќе и го уништи животот. Човек кој не ги крие своите ставови во врска со црните музички изведувачи, честопајќи говорејќи, како црнците ги преминуваат сите граници во американското општество, и дека црните џез музичари уживатели на марихуана, створиле ѓаволска музика. Но како и да е, блузот а подоцна и џезот, ќе го предизвикаат најголемиот културен шок после големата економска криза, многу повеќе отколку тоа што ќе го направат Бит движењето и сексуалната револуција кон крајот на ’60-те години, како многумина денес веруваат. Блуз и џез музиката станува обично секојдневие со кое се будат и заспиваат милиони Американци, кои повеќе преку радиото а помалку преку телевизијата, ќе биде присутна во американските домови. Дискографските куќи ќе никнуваат како печурки борејќи се за потписот на црните музичари кои се повеќе се етаблираат на музичката сцена и покрај изразената расна поделеност внатре во американското општество. Она што е вредно да се спомене е тоа дека за разлика од џезот, каде после влегувањето на белите музичари на некој начин ќе стане музика за оние за поотмените кругови, т.е. за господата од високата средна класа, додека во блузот своето прибежиште ќе го побара поголемиот дел од работничката класа која нема толку префинет вкус за уметност, но која длабоко во својата душа бара утеха после напорниот работен ден во услови на суров капитализам кој илјадници мигранти од Европа го дефинираа како американски сон. Неспорно е дека блузот за илјадници фабрички работници ќе стане утеха, или во најмала рака волшебен напиток со кој се опијанува душата, додека уморното тело се потопува во бурбон. Големиот џез пијанист Дјук Елингтон честопати ќе знае да каже, дека доколку би бил блузот вино, тој би бил секој ден пијан.
Блузот како збор извира од англискиот збор blue кој покрај сината боја значи и еден вид тага. Англиските лексикографи откриле дека фразата „to look blue“ оди дури до 1550 година и значи „да трпиш или да бидеш лошо расположен“. Англиската употреба на изразот „blue devils“ за зли демони пак оди се до 1616 година. Фигуративната употреба на зборот blue како метафора за лошо расположение пак нѐ води до годината 1787, меѓутоа со множинскиот облик на тој збор (blues) се опишува значењето за делириум. Ако на американско тло ја приметиме употребата на тој збор во почетокот на 19 век, ќе видиме дека во најголемиот дел на примери бил синоним за тага, од каде е буквално прифатена заблудата, дека блузот е израз на тажно и меланхолично расположение. Сепак, после големата економска криза, а особено после Втората светска војна, фолклорот од плантажите со памук и пченка пополека се сели во големите урбани средини кои стануваат центри на блузот и џезот, а подоцна и на рокенролот. Со тоа блузот полека но сигурно се развива во урбан велеградски блуз кој станува своевидна блуз уметност (каков што е впрочем и џезот) која подоцна ќе еволуира во ритам и блуз, станувајќи подлога за развиток на новиот музички жанр, рокенролот или рок музиката. Така, во урбаниот блуз, кој станува синтеза помеѓу кантри и делта блузот од една страна и електричниот блуз од друга страна, се помалку ја детектираме онаа разновидна лирска содржина со која се опева напорната физичка работа, сиромаштијата, тешката економска состојба, транзицијата од ропство во слобода, па дури и расизмот и сегрегацијата. Лириката станува поедноставна и таа се повеќе се занимава со љубовта и сексуалните грижи, врската помеѓу мажот и жената, несреќниот брак, но и алкохолизмот и дрогата во семејството. Сите овие неволји и неприлики на луѓето од големите градови, кои во квечерината на американскиот сон кој се раѓа како резултат на просперитетот, ги попримаат новите облици на пороци како составен дел на конзумеризмот и масовната потрошувачка. Во целата таа блескавост од рекламни бои каде најмногу доминира сината, се раѓа и т.н. затворски блуз.
Транзиција на една култура која полека од еден аграрен и рурален амбиент преминува во една урбана средина, далеку поразвиена во секој поглед, каде можностите за креативно искажување се далеку поголеми, пред се поради големиот аудиториум, репертоар и побарувачка. На музичката сцена се повеќе се јавува потребата од филхармонична изведба на музика каква што е џезот, во стилот на оркестрираната класична музика. Повеќето блуз и џез музичари привлечени од новите можности, од делтата на Мисисипи се упатуваат далеку на север, во центрите како Детроит и Чикаго, носејќи ги со себе своите ламаринени оркестри или остатоци од регтајмот, или пак формираат нови блуз и џез ансамбли. Некои од нив пак заминуваат на далечниот запад, земјата на сите можности. Така, акордите од прашливите Beale Street во Мемфис и Bourbon Street во Њу Орлеанс, во почетокот на ’60-те се селат во 20 Grand Lounge и Grande Ballroom во Детроит, или Kingston Mines и Lee’s Unleaded Blues во Чикаго, град за кој славниот Роберт Џонсон ќе рече дека е сладок дом за блузот. Сепак колку и да има „пасивизирање“ во општествено ангажираниот живот во редовите на црнечката заедница чии припадници се повеќе завземаат место на културната сцена, и понатаму на музичката блуз и џез сцена во САД има поединци кои се одважуваат во вид на протест, преку свој автентичен израз, да упатат своја критика за случувањата во американското општество. Познатиот блуз музичар Џ. Б. Леноир е еден од нив. Тој често пати пее за неправдата, расизмот и војниците во Виетнамската војна, како увод во бранот анти-воени протести кој ќе следи кон крајот на ’60-те. Израз на револт кој нема да биде само дел од културната сцена, како музичка така и филмска, туку и од спортската, политичката и академската. Граѓански протест кој ќе навлезе длабоко во сите пори на расно поделеното американско општество. Репертоарот на Леноир меѓу другото опфаќа и стихови како овие:
„Every black child born in Mississippi,
you know that poor child was born dead.“
или пак:
„I never will go back to Alabama,
that is not the place for me.
I never will go back to Alabama,
that is not the place for me.
You know they killed my sister and my brother,
and the whole world let them peoples go down there free.“
Музичар кој ќе остави голема трага на американската музичка сцена со својот политички ангажиран опус, за што подоцна популарниот британски блуз музичар Џон Мејол ќе ја опее неговата смрт во песната Death of J. B. Lenoir.
Леноир нема да биде осамен во своите протестни песни, кои во ’50-те а посебно во ’60-те години од минатиот век, ќе завземаат високо место на американската музичка сцена. Џез дивата Били Холидеј ќе ја изведе вонвременската Strange Fruit (Чудно овошје) уште 1939 година во њујоршкиот клуб Café Society, за што подоцна ќе стане предмет на опсервација на Федералното истражно биро, чиј истражител од одделот за борба против наркотици, Хери Анслингер лично ќе се покрижи да и го уништи животот, во што за жал и успева. Инаку стиховите потекнуваат од перото на на руско-американскиот Евреин, професорот Абел Миропол, кој бил сведок на линчување на две црни момчиња од страна на група бели расистички настроени луѓе. Песна со која се упатува моќна анти-расна порака во борбата за граѓански права во САД. Смртта на Били Холидеј во 1959 година нема да го намали општествено-политичкиот ангажман на прогресивните блуз, џез и рок музичари, напротив, тие се повеќе јавно ќе ги искажуваат своите политички ставови против колонијализмот, империјализмот и воениот интервенционизам на САД, како и за се по засилената расна сегрегација во Америка. Сето тоа правејќи го на протестен начин преку своето творештво. Помеѓу најзначајните музички уметници од тоа време е Питер „Пит“ Сигер, кој доаѓа од потполно уметничко семејство, чиј татко е музиколог а мајка му ценета виолинистка. Сигер уште во 1955 година, во ерата на Џозеф Макарти ќе биде повикан да даде исказ за своите политички склоности пред Одборот на Конгресот за анти-американски активности, но тој ќе одбие да сведочи за што ќе биде казнет поради непочитување на Конгресот. Црната листа изготвена од тимот на Макарти ќе содржи илјадници имиња на американски граѓани, помеѓу кои и на познати личности од светот на културата, уметноста, филмот, обвинети за анти-американски активности. Сигер подоцна ќе изјави:
„Многу ја сакам својата земја и децидно ја одбивам оваа импликација, дека некои места каде што сум пеел, некои од луѓето кои сум ги знаел, некои од моите мислења, било да се верски или филозофски, или сум можеби вегетаријанец, сето тоа да ме прави помалку Американец.“
Ова ќе доведе до подигнување на обвинение против него во 1957 година за непочитување на Конгресот, како во случајот со многу други истакнати личности помеѓу кои и славниот сценарист Далтон Трамбо и артистот Вил Гир. За Сигер ќе се побара изрекување на казна затвор која подоцна ќе биде поништена, но ќе му бидат забранети патувањата затоа што се наоѓа на црната листа. Многумина тврдат дека Сигер до крајот на својот живот останува убеден комунист и критичар на капитализмот, животно посветен на своите идеали, не одрекувајќи се никогаш од своите цврсти левичарски ставови. Сепак Сигер подоцна низ годините реагирајќи на критиките дека бил сталинистички апологет, се повеќе настојува да се огради од своето комунистичко минато, жестоко критикувајќи го Советскиот режим во времето на Брежњев, додека во ’80-те години одржува концерти за подршка на полскиот анти-комунистички синдикат Солидарност предводен од Лех Валенса. Целосна самодевалвација ќе доживее во 2009 година кога ќе добие „честа“ да пее на инаугурацијата на воениот интервенционист Барак Обама. Сигер ќе остане запаметен по тоа што повторно ќе биде поставена на репертоар песната We Shall Overcome, која во 1959 година ќе почне да ја изведува и Гај Караван, а подоцна на Вудсток ’69 и од страна на Џоан Баез. Инаку песната се смета за неслужбена химна на американското движење за граѓански права во ’60-те, која настанува од рефрен на госпел песна од црномурестиот методистички свештеник и композитор Чарлс Алберт Тиндли. Сигер највеќе се поврзува со легендарниот Вуди Гатри, американскиот фолк пејач, музичар и кантавтор, еден од највлијателните личности во развојот на американската музика во 20 век. Човек чиј комунистички светоглед ќе биде инспирација за многумина во САД, отворено да се спротистават на Макартиевото лудило и лов на вештерки. Неговата This Land is Your Land ќе постане своевидна алтернативна химна на САД, песна која претставува негово капитално дело. Веќе споменатата Џоан Баез исто така има значајно место во аналите на политички ангажираната уметност. Баез е синоним за бунт, протест и реакција во општеството. Жена која се држи до максимата, дека во ангажираната уметност молчењето не е злато. Таа е доказ дека уметниците се најопасни тогаш кога се гласни.
Родена во семејство на квекери кое во најголем дел ќе има влијание на нејзиниот светоглед. Нејзиниот ангажман ќе успее да мобилизира големи маси помеѓу младината која ќе се приклони кон контракултурата во ’60-те години, кога ќе се случат едни од најрадикалните промени во западното капиталистичко општество. Во 1963 година ќе ја изведе песната We Shall Overcome на Маршот на Вашингтон, предводен од Др. Мартин Лутер Кинг. Кон крајот на ’60-те и почетокот на ’70-те ќе биде доста активна во анти-воената кампања, при која ќе го посети Северен Виетнам кон крајот на 1972 година. За жал како и во случајот со Пит Сигер, Џоан Баез јавно ќе ја подржи кандидатурата на воениот интервенционист Барак Обама. Сепак за разлика од покајаниот комунист Сигер и либералката Баез, еден друг уметник, а пред се педагог, учител и политички активист, ќе стане маченик на режимот на воената хунта во Чиле, предводена од генералот Августо Пиноче, која ќе го собори од власт првиот социјалистички претседател избран на демократски избори, Салвадор Алјенде. Големиот борец за човекови права и еден од симболите на револуциите во Латинска Америка, Виктор Хара. Човекот со големо срце и бистар ум, кој јавно говореше во името на Салвадор Алјенде за Чиле како земја на социјалистички вредности и просперитет на чилеанскиот народ. Меѓутоа ЦИА и нејзините истурени агенти во вид на економски емисари од типот на Chicago Boys не мислеа така. На 11 септември 1973 со помош на екстремната десничарска опозиција и армијата, изведуваат државен удар преку кој на власт го носат армискиот генерал Пиноче, додека во насилниот пуч го убиваат легитимно избраниот претседател Алјенде кој на таа функција доаѓа три години порано. За време на пучот во Чиле, кој е дел од пошироката операција Кондор во Јужна Америка, се убиени и стотици соработници и подржувачи на претседателот Алјенде, помеѓу кои и Виктор Хара, но и светски познатиот поет Пабло Неруда, за кој се верува дека е убиен неколку дена подоцна во Аргентина каде е во бегство. Во годините кои следат, режимот на Августо Пиноче ќе ликвидира уште десетици илјади луѓе кои ќе се спротистават на неговите репресии, плаќајќи ја со крв цената на слободата. Виктор Хара како жртва на олтарот на слободата го остави својот млад живот кој претходно го посвети на младите чилеански генерации кои денес после скоро половина век како луѓе во поодминати години говорат само во суперлативи за големиот хуманист и борец за слобода Виктор Хара. Викторовиот опус со антиколонијален набој и револуционерен занес, меѓу останатите ги опева и големите револуционерни имиња какви што се Ернесто „Че“ Гевара и Камило Торес. Песни кои и денес ја зовриваат крвта на многу потчинети народи од Панамскиот канал до Огнена земја.
Еден друг музичар, ништо помалку вреден од Боб Дилан и Леонард Коен, е секако малку познатиот Сиксто Родригез, американски фолк пејач и кантавтор роден во 1942 година во Детроит, Мичиген. Овој извонреден музичар чија кариера ќе тргне во надолна линија после двата издадени албуми на почетокот од ’70-те години, не толку поради неприфаќањето на неговата музика, колку поради неговата остра критика кон американското капиталистичко општество, ќе биде потполно маргинализиран од страна на американските радио станици и како музичар и како текстописец. Се додека после скоро три децении не биде „случајно“ повторно откриен во Јужноафриканската Република од двајца негови поклоници кои подоцна ќе иницираат негова потрага и пронаоѓање во САД. Неколку години после неговото пронаоѓање следи повторна негова медиумска промоција преку документарниот филм Searching for Sugar Man, освојувач на Оскар во 2013 година, како и на престижната БАФТА истата година, плус специјална награда на реномираниот Санденс фестивал една година порано, и уште многу други награди и номинации. Меѓутоа она што е најзначајно во творештвото на Сиксто Родригез е тоа што, неговата музика е општоприфатена во времето на на Апартхејдот во ЈАР, каде во услови на тотален медиумски мрак и стравичен прогон од страна на режимот, ќе се појават копии од неговите албуми Cold Fact и Coming from Reality, во чии текстови многумина ќе го препознаат неговиот остар критички наратив за социјалниот карактер на американското општество. Многу од неговите песни стануваат химни против режимот на Апартхејдот во ЈАР. Родригез не знаејќи за фактот на неговата популярност во ЈАР каде што го сметаат за попопуларен и од Боб Дилан, разочаран од одзивот на американската јавност кон неговото творештво се повлекува од музичката сцена и живее сосема нормален живот понекогаш пропратен со тежок физички труд за гол опстанок. Родригез е потполно свесен за сите аспекти на најниските сиромашни слоеви во општеството, па затоа тој не се откажува од политичкиот ангажман. Напротив, продолжува да укажува на сите аномалии со кои се среќава неговата заедница и активно работи на полето на едукација на работничката класа во Детроит, која се повеќе запаѓа во безизлезност која кулминира со пропаѓањето на автомобилската индустрија и отпуштање на илјадници работници. Учествува дури и во политичка кампања за влегување во градската власт, од каде би можел поефикасно да делува. Меѓу неговите најголеми поклоници и следбеници на неговото дело се наоѓа и името на Стив Бико, јужноафриканскиот анти-апартхејд активист и африкански социјалист, водач на движењето Black Consciousness Movement – BCM. Движење преку кое Бико настојува да го организира мнозинското црнечко население во борбата против режимот на белите доселеници. После немирите во Совето е уапсен и претепан до смрт, станувајќи најпознатиот маченик на анти-апартхејд движењето во ЈАР. Во негова чест 1980 година Питер Гејбриел му ја посветува песната Biko.
Вреден за споменување е и ангажманот на членот на Битлси, Џон Ленон, кој во многу наврати јавно ја критикува политиката на интервенционизмот во светот, по примерот на војната во Виетнам, но и режимот на Апартхејдот во ЈАР. Некои од неговите песни како Working Class Hero; War Is Over; Power to the People; Imagine и Give Peace a Chance ќе остават неизбрисива трага во историјата на музиката, но и во политички ангажираната уметност. Кога е во прашање општествениот и политичкиот ангажман во музиката, не може а да не се споменат и многубројните музичари ширум многу земји во светот, разорени од воени конфликти, земји во кои после отфрлањето на колонијализмот, внатрешните етнички судири беа и понатаму закана за мирот, благосостојбата и просперитетот на нивните граѓани. На просторот од Кингстон до Могадишо и од Ел Ајун до Совето, сведоци сме на стотина имиња кои со својата креативна работа во музиката во вид на политички ангажирана уметност, успеале да бидат коректив но и покренувачи на општествените промени, преку отфрлање на колонијализмот, осуда на империјализмот и критика на капиталистичкиот светски поредок. Скоро сите без исклучок повикуваа/т на организирана борба против владејачката структура на буржоазијата и нејзините политички лакеји. На крајот би споменал само некои имиња, почнувајќи од од неповторливиот Боб Марли, човек чиј цел живот беше сведен на граѓански протест, како и претставниците на анти-колонијалниот музички бран како Фела Кути, Али Фарка Туре, Хабиб Коите, Рокиа Траоре, Амаду и Мариам, и бендот Тинаривен, чиј водач Ибрахим Ал Хабиб е поим за анти-колонијален борец. Повеќето од нив припаѓаат на слободните народи од Сахарска Африка, Маури, Сахарави и Туарези, кои никогаш не допуштиле да бидат потчинети под јаремот на странските освојувачи и туѓите интереси. Не помалку важни за споменување се и помалку познатите Азиза Брахим, Марием Хасан, Најм Алал и Тирис, кои храбро ја подржуваат револуционерната борба на движењето Полисарио за ослободување на Западна Сахара од страна на Кралството Мароко кое ја има окупирано оваа територија, како и слободната држава Азавад. Борбата продолжува и денес, а за тоа сведочат безброј музички изведувачи, жестоки критичари на постоечкиот капиталистички систем. Членовите на групата Груп Јорум се најголеми сведоци за тоа, давајќи го дури својот живот за слободата, штрајкувајќи со глад до смрт. Во 2020 година животот го положија басистот Ибрахим Гекчек и вокалистката на групата Хелин Белек. Во февруари 2021 пак беше уапсен познатиот шпански рапер Пабло Хасел поради „навреда“ на кралската круна и глорифицирање тероризам, дела за кои шпанскиот суд му изрече 9-месечна затворска казна.
Меѓутоа, борбата продолжува понатаму, се до конечната победа и извојување на слободата. Бидејќи како што ќе рече одамна големиот германски филозоф Г. В. Ф. Хегел, оној кој бега, сеуште не е слободен.
