На 9 мај 2022 година, повеќе од педесет и пет милиони Филипинци излегоа на гласање за да го изберат речиси целиот политички кадар на архипелагот, од претседател и потпретседател до градските советници. Изборите во еден круг, на кои десет претседателски кандидати и девет потпретседателски кандидати се бореа еден против друг, ги срушија сите рекорди за одѕив на гласачите со стапка од 83 отсто.
Собирајќи повеќе од триесет и еден милион гласови (скоро 60 отсто од гласовите), Фердинанд „Бонг Бонг“ Маркос Помладиот извојува убедлива победа над својот главен противник, досегашниот потпретседател Марија Леонор „Лени“ Робредо (четиринаесет милиони гласови или 28 отсто од гласовите). Победата е двојна одмазда – лична прво, бидејќи во 2016 година Робредо беше пред него на потпретседателските избори, чии резултати ги оспоруваше до крајот на минатата година. И семејна одмазда, потоа. Тоа му овозможува на семејството да се врати на власт, 36 години по падот на таткото, диктаторот Фердинанд Маркос Постариот, симнат од власт во февруари 1986 година со мирната револуција Едса (кратенка од авенијата Епиланио де ла лос Сантос каде што се одржуваа демонстрациите) и неговата смрт во егзил на Хаваи во 1989 година.
По враќањето на Филипините три години подоцна, синот Маркос се врати во политиката. Застапувајќи ги интересите на семејството, Маркос Помладиот последователно добива позиции на локално ниво (гувернер на провинцијата Илокос Норте) и на национално ниво (пратеник и сенатор). И покрај неколкуте обиди, тој досега не успеа да добие пристап до највисоките функции на државата, надевајќи се дека ќе го оживее имиџот на кланот, обвинет за кршење на човековите права, тортура, исчезнувања, проневера на јавни средства во висина од најмалку 10 милијарди евра за време на периодот на воена состојба во земјата, од 1972 до 1984 година.
Голем пријател на семејството, претседателот во заминување кој не можеше да се кандидира за реизбор, Родриго Дутерте, сепак се однесуваше кон Маркос Помладиот со презир. Дури се вели дека тој бил многу незадоволен кога ја видел својата ќерка Сара да се здружи со оној кого го нарекол, без директно да го именува како „слаб водач“ и „корисник на кокаин“. Сепак, листата Маркос-Дутерте го зацврсти сојузот меѓу северот на земјата и југот (островот Минданао[i]), дозволувајќи му да го извикува слоганот „единство на земјата!“ во текот на кампањата. Дутерте, исто така, беше избрана за заменик-претседател со огромно мнозинство (62 отсто).
Дали враќањето на семејството Маркос ќе има влијание врз надворешната политика на земјата, а со тоа и врз меѓународната сцена? За време на изборната кампања, Маркос Помладиот избегнуваше да учествува во повеќето телевизиски дебати и интервјуа кои ги сметаше за пристрасни во корист на Робредо. Така, малку информации беа достапни за неговата програма. Неговите ретки изјави прецизно ја задржаа нејасноста на идниот однос со двата ривали, Американците и Кинезите.
Во интервјуто за радиото ДЗРХ, на пример, идниот претседател смета дека пресудата на Хашкиот арбитражен суд за спорот во Јужното Кинеско Море од 12 јули 2016 година е „неефикасна“, и покрај фактот што е поволна за Манила на сметка на Пекинг, со оглед[ii] на тоа што кинеската влада никогаш не ја признала. Тој додаде: „Внесувањето на САД во играта значи да се осигуриме дека Кина е непријател. Мислам дека можеме да имаме договор со Кина. Всушност, луѓето во кинеската амбасада ми се пријатели и разговараме за сето ова.“[iii]
Неколку дена подоцна, тој направи пресврт. Тој го потврди огромно значење на арбитражната одлука со која се потврдуваат поморските права на Филипините и неговата цврста решеност да не дозволи ниту една педа од поморската територија да биде „заземена“. Секако, владата треба „постојано да комуницира“ со својот сосед, но со „цврст тон на гласот“. Тој дури изјави дека може да испрати крајбрежна стража и морнарица за да ги заштити интересите на филипинските рибари.
Претседателскиот кандидат ја истакна важноста на „специјалниот однос“ со САД и Договорот за заемна одбрана од 1951 година, кој ги обврзува двете земји да се бранат меѓусебно кога ќе биде нападната територијата (или симболите на државата, како што е воениот брод) на една од нив. Но, запрашан за евентуалното придржување кон квадрилатералниот безбедносен дијалог (КВАД), кој се смета за американско оружје против Кина, тој додаде: „Мораме да го нацртаме нашиот сопствен пат и тоа навистина ќе зависи од тоа што е внатре, што велат овие договори, (…) што ќе направат нашите други партнери за Филипините.“[iv]
Иако неговите противници често го опишуваат како подметнат човек на Пекинг, неговата надворешна политика би можела да биде посложена и инспирирана од онаа на неговиот татко, во поинаков геополитички контекст, се разбира. Бидејќи, наспроти неговите прекари на „Американско момче“ или „марионета“ на Американците, Маркос Постариот, демократски избран во 1965 година, а потоа и во 1969 година, пред да воведе воена состојба во 1972 година, започна, среде Студената војна, многу дипломатски операции, често тајни, на големо незадоволство на Вашингтон. Така, кон крајот на 1960-тите, тој испратил тимови за контакт во Советскиот Сојуз, Виетнам и Кина.[v]
Покрај тоа, Манила веруваше од 1933 година дека островите Спратли ѝ припаѓаат и испрати воен тим да ги заземе островите во 1968 година, а официјално ги присвои сите острови во 1976 година.
Некои од тајните операции што ги започна Маркос Постариот имаа катастрофални последици, како што е формирањето на специјални сили на командоси за да се инфилтрира во регионот Сабах (Малезија), а потоа да се создаде хаос таму за да му се даде можност да интервенира и да ја нападне оваа територија, што тој ја присвојува од 1962 година. Операцијата беше откриена, создавајќи и прекин во односите со Куала Лумпур и генеза на муслиманските бунтови на Сулу и Минданао. Соочен со Вашингтон, диктаторот исто така не се двоумеше да ја искористи заканата од затворање на двете главни американски воени бази и нејзините десет илјади постојани војници, за да го добие она што го сака.
Како дел од оваа интензивна активност, Маркос Помладиот и неговата мајка Имелда беа испратени во Кина во 1974 година, една година пред официјализирањето на дипломатските односи. Тие се запознаа, меѓу другите, и со Мао Зедонг, кој тогаш имаше 81 година. Ова патување се смета за почетна точка за фасцинацијата на тогаш новиот филипински претседател со неговиот голем сосед. Односите со кланот Маркос беа толку силни што кинеската амбасада во Манила го отвори својот прв провинциски конзулат во 2007 година во Лаоаг, главниот град на провинцијата Илокос Норте, упориште на семејството Маркос. Неговата главна цел е да се развие локална билатерална соработка во широк спектар на области – од туризам до култура – и да се промовираат инвестициите или да се обезбеди медицинска поддршка.
Во јуни 2021 година, Имелда Маркос ја доби наградата „Еминентна личност која поттикнува и унапредува разбирање и пријателство меѓу двете земји“ од самиот кинески амбасадор. Овие врски, исто така, се мешаат во прашањата на националната безбедност. На пример, во јануари 2022 година, гувернерот на провинцијата Кагајан (северен Лузон), Мануел Мамба, се спротивстави на заедничките воени вежби со САД (Баликатан) кои делумно требаше да се одржат и во неговата провинција. Неговиот аргумент: само кинеските инвеститори му помагаат на северниот остров Лузон и вежбите со боева муниција би можеле да ги иритираат кинеските власти и да ги одвратат од инвестирање повеќе: „Јас сум навистина прокинески ориентиран. Што ќе правиме со Американците? Кинезите се оние кои инвестираат кај нас. Американците не се заинтересирани за нас.“[vi]
Сепак, Маркос Помладиот ќе мора да ги земе предвид лекциите научени од „кинеското вртење“ на неговиот претходник. За време на неговото патување во Кина во октомври 2016 година, тогашниот филипински претседател Дутерте ја дефинираше својата стратегија: „Се свртев врз основа на вашата идеолошка ориентација и, можеби, ќе одам во Русија да разговарам со претседателот Владимир Путин и ќе му кажам дека сме ние, тројцата, против светот – Кина, Филипините и Русија. Ова е единствениот можен начин.“[vii] Ова имаше за цел да го дистанцира Вашингтон и да ги нормализира дипломатските, трговските и инвестициските односи со Пекинг.
Во замена за значителна јавна помош од 9 милијарди американски долари (8,8 милијарди евра), претседателот одлучи да ја остави настрана арбитражната одлука од 2016 година, која тој ја нарече „парче хартија“ кое е исправно да се фрли во канта за отпадоци. По ова, тој го објави крајот на Договорот за стационирање на силите (ВФА), кој им овозможи на американските војници да се стационираат преку ротации, од 1999 година. И на крајот имал намера да стави крај и на Договорот за заемна одбрана со САД.
Четири години подоцна, владата на Дутерте направи пресврт со признавање на правната победа за Филипините во Јужното Кинеско Море. Самиот претседател, во своето директно обраќање пред Генералното собрание на ООН на 23 септември 2020 година, потврди дека арбитражната одлука сега е „дел од меѓународното право“, и не може да биде доведена во прашање, освен со договор на инволвираните влади. Тој, исто така, им се заблагодари на земјите кои официјално ја признаа таа меѓународна арбитражна одлука за спомнатите острови, како што се Малезија, Индонезија, САД, Австралија, Велика Британија, Франција и Германија.[viii] Слично на тоа, во јуни 2020 година, тој се откажа од укинувањето на ВФА и го потврди продолжувањето на соработката во одбраната и безбедноста помеѓу САД и Филипините.
Овој дипломатски пресврт беше израз на одредена горчина кон кинескиот претседател. Навистина, амбициозната програма на претседателот Дутерте за изградба на инфраструктура, наречена Изградба, изградба и изградба, требаше да биде финансирана, делумно, и од кинеската јавна помош во форма на грантови и заеми со ниски камати. Меѓутоа, четири години подоцна, само 10 отсто од ветените пари беа исплатени и два моста беа завршени од планираните 14 проекти. Бенџамин Диокно, поранешен шеф на филипинската централна банка и новоименуван министер за економија, јавно изјави дека Кинезите ветувале многу, но направиле малку.[ix]
Всушност, клучниот настан во односите – се случи на 17 февруари 2020 година. Тој ден, корветата БРП Конрадо Јап, најсофистицираниот противподморнички воен брод на филипинската морнарица, патролираше околу спорните острови Спратли во близина на Комодорскиот Гребен – кога одеднаш беше пресретната и фатена на радарот на една кинеска воена корвета. Иако двата воени брода продолжија по своите соодветни поморски рути без понатамошни инциденти, ова се смета за неприфатливо во стандардната воена пракса, бидејќи може да доведе до погрешна пресметка, а потоа и до ескалација на тензиите, па дури и отворен конфликт. Ова е прв директен непријателски акт на кинески воен брод против филипински еквивалент.
Пандемијата на Ковид-19 и овозможи на владата на Дутерте да ги пренасочи своите политички избори кон традиционална стратегија на „балансирање“ со цел зачувување на своите односи и со Пекинг и со Вашингтон. Филипините се најдоа во центарот на вакциналната дипломатија на двата гиганти. Со цел да привлече што е можно повеќе дози и да може да имунизира 90 отсто од возрасните пред изборите во мај 2022 година, претседателот Дутерте играше јавно на картата на пријателство со Кина и ги обвини Американците и другите богати нации за монополизирање на вакцините, додека двајцата секретари за одбрана и надворешни работи се обложија на Вашингтон и му се заканија на Пекинг дека ќе го модернизираат договорот за заемна одбрана со САД од 1951 година за да ја направат отворено антикинеска алатка. Резултатот беше прилив на кинески вакцини (Синовак и Синофарм) помеѓу април и октомври 2021 година, а потоа главно американски од ноември 2021 година.
Маркос Помладиот треба да се стреми кон политика на „критички ангажман“ со Кина, водена порано од неговиот татко или досега од владата на Дутерте, во текот на изминатите две години, вели Кларита Карлос, поранешен професор за меѓународни односи на Универзитетот на Филипините и нов директор на Националниот совет за безбедност на државата.[x] Министерот за надворешни работи, Енрике Манало, син на дипломати и самиот дипломат, на одбележувањето на шестата годишнина од арбитражната одлука подвлече: „Ние цврсто го отфрламе секој обид за нејзина саботажа или дури и нејзино исфрлање од законот, историјата и нашата колективна меморија.“[xi] Во својот говор пред нацијата, Маркос Помладиот ја потврди својата желба жестоко да ја заштити територијата на архипелагот, истовремено прецизирајќи дека „Филипините ќе бидат пријатели со секого, а непријатели на никого“.[xii]
Во архипелагот Спратли, Рид Банк, со своите големи резерви на гас, би можел да стане главен проблем во соработката со соседна Кина, поради тензиите на светскиот пазар на гас и планираниот крај на експлоатацијата на полето Малампаја (во близина на островот Палаван), кое моментално обезбедува 40% од потребите за електрична енергија на Лузон, главниот остров на Филипините.
Според австралискиот амбасадор Стивен Џејмс Робинсон во Манила, кој се состана со новиот претседател, вториов ќе се движи со „многу одмерен и избалансиран“ пристап кон спорот со Кина.[xiii] Тој не може да си дозволи да изгуби ниту една педа од островите Спратли, директно наследство од неговиот татко.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[i] Види: Antoine Hasday et Nicolas Quénel, « L’avenir sourit à l’Organisation de l’État islamique », Le Monde diplomatique, IV/2020.
[ii] Види: François-Xavier Bonnet, « Quand Manille manœuvre » Le Monde diplomatique, V/2017.
[iii] Frances Mangosing, « Marcos presidency a boon for China, awkward for US », Philippine Daily Inquirer, Makati, 12.05.2022.
[iv] Leila Salaverria, « Marcos supports security dialogue with US, 3 other countries », Philippine Daily Inquirer, 16.02.2022.
[v] Интервју со генералот Хозе Алмонте, поранешен директор на Националниот совет за безбедност на претседателот Рамос (1992-1998) и еден од актерите на тајните дипломатски активности.
[vi] Frances Mangosing, « Pro-China governor opposes PH-US live-fire drills », Inquirer.net, 13.01.2022.
[vii] « Duterte : its Russia, China, PH against the world », ABS-CBN.com, 20.10.2016.
[viii] « Duterte affirms arbitral win vs China before UN: It’s now part of international law », Inquirer.net, 23.09.2020.
[ix] « Diokno: China fell short of vow to help finance ‘Build, build, build’ », GMA, 28.05.2022, www.gmanetwork.com.
[x] « Clarita Carlos advises ‘critical engagement’ with China on West Philippine sea », Philstar.com, 09.06.2022.
[xi] « Statement of foreign affairs secretary Enrique A. Manalo on the 6th anniversary of the award on the South China Sea arbitration », Philippine Department of Foreign Affairs, 12.07.2022, dfa.gov.ph
[xii] Daniza Fernandez, « Bongbong Marcos stands firm on protecting PH waters », Inquirer.net, 25.07.2022.
[xiii] Catherine Valente, « Marcos will ‘tread carefully’ in sea row », The Manila Times, 18.06.2022.