Во најмрачните часови на пандемијата, се вратив во мојот дом од детството во едно станбено предградие на Канзас Сити, САД, за да се грижам за мојот постар татко. Тој беше таква личност која не сакаше да го фрли ни најмалиот предмет, толку многу што сите видови на реликвии, преживеани во различни фази од нашиот живот, беа натрупани во куќата.
Албумот со марки ми го привлече вниманието. Почнав да ги прелистувам неговите прилично правливи страници. Јас лично се откажав од работата како колекционер уште во 1982 година, кога престанав да одам во поштата за да го купам секое ново издание на марките, но со парите што ми ги даваа моите родители за ручек.
Вртејќи ги овие страници, на кои седумнаесетгодишното момче, што тогаш бев, внимателно наредил стотици поштенски марки од минатите децении, сфатив дека сега, во времето на мејловите и иБеј, сигурно можам да ја завршам мојата колекција и да одам до крај на овој одамна напуштен проект. И додека ги гледав овие мали обоени правоаголници, испечатени многу одамна, мојата стара фасцинација повторно ме освои.
Што по ѓаволите се случи со филателијата? Имаше време во САД кога ова хоби предизвика речиси универзален ентузијазам. Децата од сите социјални слоеви формираа клубови за да ги покријат страниците на своите албуми со поштенски марки. За време на Втората светска војна, претседателот Френклин Рузвелт се опуштал помеѓу состаноците додека размислувал за своите колекции на марки. Во 1950-тите и 1960-тите, за време на конгресите на филателистите, толпите се преполни пред изложбените сали уште пред да се отворат вратите.
А денес? Од мојата генерација не познавам никој што сè уште собира поштенски марки. Претпоставувам дека младите Американци не ни знаат за што се работи, бидејќи тие остатоци од моето детство паднаа во тотален заборав и неупотреба. Дури и на татко ми, запален колекционер со години, на крајот му стана досадна самата филателија.
Постојат многу теории кои го објаснуваат овој пад во заборав. Според една од нив, самите американски поштенски власти го саботирале ова хоби во 1970-тите, кога почнале да создаваат нови поштенски марки во толкава количина и во толку разновидни форми, што станало очигледно дека се обидуваат да изнудат пари од аматери.
Претпочитам друго објаснување, повеќе политичко-културно. Според мене, сржта на филателистичката дејност – стекнување, каталогизирање и восхитување на парчиња хартија создадени од државната бирократија – повеќе не го наоѓа своето место во современиот свет. Собирањето марки подразбира еден вид наивност, верба во херојските наративи на државата. Генијалност на која со срам се сеќаваме, по официјалните лаги за Виетнамската војна, Вотергејт, инвазијата на Ирак, кризата со хипотекарните кредити, годините на Трамп… Отворањето на стар албум со поштенски марки дава малку вртоглавица пред историскиот спокој, што се развива таму без каква било противречност.
На ова се додава и економската разочараност. Секој колекционер од тоа време имаше длабока верба во собирање на вредни парчиња; не се сомневаше дека неговата страст еден ден ќе се исплати и дека дури и најчестите поштенски марки би можеле да станат едно од оние ретки парчиња кои достигнуваат високи цени на аукција. Кога времето ја негираше оваа надеж, без да остави сенка на сомнеж за нејзиниот химеричен карактер, интересот за поштенски марки доби сериозен удар, од кој никогаш не се ни опорави. Зошто да го третирате парчето хартија како скапоцен камен (ракувате со него со специјална пинцета, го ставате во мал пластифициран плик итн.) – кога неговата пазарна вредност едвај достигнува неколку центи? И повеќето опсесивни колекции од моето детство ја доживеаја истата судбина: стрипови, винилни плочи, бејзбол картички, лименки пиво… Сите од нив се родени од погрешно ценење на законите на пазарот, и сите од нив на крајот се угасија.
Размислувајќи за сето ова за време на пандемијата, период на раширен цинизам, идејата да се вратам на застарено хоби, за кое не се очекуваше никаква финансиска добивка, повторно доби одреден шарм во моите очи. Оваа бескорисна активност беше навремена за да ги пополни моите и онака изгубени часови. Како што мојата вообичаена работа на критикување на социјалните практики западна во безидејност, насобраните предмети поврзани со секојдневниот живот почнаа повторно да ми го одвлекуваат вниманието.
Оттогаш, сортирав многу кутии со користени марки, кои отидов да ги најдам на поткровјето на мојот дом од детството. Ги земав збирките на други аматери и отидов на интернет за да набавам нови поштенски марки, издадени помеѓу 1930 и 1970 година, практично сите по нивната „номинална вредност“, односно по 3, 4 или 5 центи. Како што и планирав, успеав да ги пополнам повеќето празни места од мојот стар албум за неколку месеци. Потоа се зафатив со странските поштенски марки, нешто кое отсекогаш сакав да го правам кога бев дете, без воопшто да навлезам во него.
Ако се погледне објективно, собирањето марки нема многу смисла. Главната диспозиција што ова хоби ја всадува кај своите следбеници е – опсесијата со средување. Навистина станува збор за идентификување, категоризирање, ставање на секој елемент на соодветно место. Да се воспостави форма на ред, што се повторува бесконечно.
Овој тврдоглав истражувачки начин на размислување прво се применува наспроти поштенските услуги што сите љубители на поштенски марки треба да ги запознаат, па дури и да ги обожуваат. Потоа, од колекционерите се бара внимателно да ги сортираат кантите за ѓубре за да извлечат пликови од кои ќе ги исечат марките и внимателно да ги отстранат од хартијата. Тогаш тие мора да ги идентификуваат своите наоди со помош на лупа и одонтометар. Да ги знае различните методи на печатење (па дури и различните преси) што ги користат државите. Да се најде за секоја нова аквизиција соодветната слика во албумот – и по можност еден од албумите кој го наведува секој тираж, и сите варијации на тој тираж, и сите варијации на тие варијации. Потоа колекционерот мора да ги стави марките во специјалните пластични џебови на албумот. Да ги поставите во центарот на рамките нацртани на страницата, како да се уметнички дела. И да ги ставите дупликатите во тетратка наменета за оваа намена или, во мојот случај, во мали коверти предвидени за ваква намена. Малку личи како секој да поставува свој музеј, да се преправа дека обесува вредни парчиња таму, да стане свој куратор на изложба и да нуди посети што никој навистина не сака ни да ги прави… Сепак, не е сè загубено, бидејќи во едно научно општество – класифицирањето, средувањето и организирањето се суштински дисциплини кои секој ги стекнува со совладување. Или поточно, биле пред подемот на компјутеризацијата.
Конечно, кога колекционерот ќе продолжи кон крајниот чин на својот опсесивен карактер – да консултира каталог за да ја одреди вредноста на една од поштенските марки третирани со толку многу внимание – тогаш открива дека неговото богатство е безвредно. Едноставно, затоа што овие мали правоаголници кои педантно ги закачил, проучувал, собирал – биле испечатени во стотици милиони примероци. И благодарение на ордите деца кои исто така ги симнаа марките од пликовите, пред да ги спојат повторно во албум или да ги стават во посебно место во албумот, сè уште има милиони примероци од истиве. Како резултат на тоа, додека милијардерите летаат во вселената, а републиканците го вандализираат Капитол, вие сте таму, закопан во вашата соба од детството, гледајќи го назабениот печат на пурпурна марка од три пени испечатена во 1932 година со ликот на Џорџ Вашингтон.
Филателијата се поврзува со семејството и со минатото. Во текот на славните триесетти години од минатиот век, златното доба на американската средна класа, оваа активност беше промовирана како мудра, респектабилна забава; хобито на идеалното граѓанско семејство, она кое често беше претставено седејќи околу маса, забавувајќи се со комплетирање на албумот на поштенските марки. Што се однесува до поштенските марки, тие го отелотворуваа херојството од минатото, а самите беа историски предмети, бидејќи овие парчиња хартија беа печатени и испратени преку пошта неколку децении порано.
Четиринаесет години, од 1908 до 1922 година, речиси сите поштенски марки издадени од американската пошта биле украсени со стандардизиран профил на Џорџ Вашингтон, или стандардизиран профил на Бенџамин Френклин. Истиот човек, опкружен со истиот мотив, на зелената марка од еден цент, на марката од два центи, на виолетовата марка од три центи – се репродуцира бескрајно и наоѓа одмор само кога другиот ќе се покаже. Не ја знам причината за таквата монотонија – за разлика од моменталната продукција на стотици различни илустрации секоја година. Можеби тоа беше за да се истакне апсурдноста на хобито на колекционерите, или да се поткопа пасијата за марки пред да го освои колекционерот.
„Филателија се истакнува со својата образовна вредност“, напиша генералниот директор на Американската пошта во 1957 година, во упатството за марките објавено од страна на властите на САД. „Никој не може интелигентно да ја практикува оваа активност – без да го развие своето знаење за националното наследство.“ Моето најмладо јас со голем ентузијазам би ја поддржало оваа изјава. Како дете, научив и користев многу имиња благодарение на поштенските марки: битки, претседатели, истражувачи, пронаоѓачи, национални паркови… Дури и како возрасен, не можам да негирам дека ова знаење понекогаш ми служеше добро, особено пред појавата на Интернет и Википедија.
Но, сè уште се сеќавам на денот кога се распаднаа сите мои верувања од овој тип, кога сфатив дека ефектот на марките е пред сè да ја преџвака работата на националната пропаганда. Затоа што да се проучуваат американските поштенски марки од пред 1982 година – значи да се соочиме со делото на автор кој без прекин, со претензии ако не и длабочина, ќе има изливи на американскиот хероизам, инвентивноста на земјата, убавината на нејзината архитектура и нејзините природни простори, генијалноста на нејзините институции и, пред сè, величината на нејзините водачи – притоа внимателно игнорирајќи ги другите помалку розови аспекти од националната историја на САД.
Формирање на првите градови во земјата. Државниците. Пронајдоците. Националните паркови. Епохата кога ги победивме Британците. И другата епоха кога повторно ги победивме Британците. Знамињата, главните градови, птиците и слоганите на сојузните држави, датумите на нивниот прием во САД. Професионалните членства. Универзитетите. Железницата во САД. Браните. Каналите. Корпусите на вооружените сили. Авантурите во вселената. И други победи над Британците. Серија од шеснаесет дела со која се слави доаѓањето на Кристофер Колумбо во Санто Доминго, каде се успеало да се изостават бруталностите нанесени врз локалното население.
Меѓутоа, среде сето ова, центарот на американските марки компулсивно се фокусира на првиот претседател на САД. Штом ќе се појави и најмала можност, ќе го најдеме Џорџ Вашингтон на некоја нова поштенска марка. И тогаш, малку и за промена, сопругата на Џорџ Вашингтон на друга марка. Па и нејзината куќа. Па, неговите соработници, Адамс, Хамилтон и Џеферсон. Местата каде што престојувал за време на Војната за независност на САД. Битките што ги добил. Оние што ги изгубил, но сепак – успеал дури и да избега жив и здрав. И, конечно, безбројните зданија, кои го носат неговото име.
За секој американски студент по историја на САД, во баналноста на сето ова има нешто провокативно. Големите луѓе, како што ни кажуваат поштенските марки, се навистина големи. Нашиот национален живот се врти околу битките и договорите на овие големи луѓе. И правните формалности се важни. Националните симболи мора да се почитуваат. Триумфите да бидат одбележани. Хероите претставуваат сè. Оние кои следат – не се ништо. Социјалните движења, всушност, не се важни. Губитниците се осудени на пропаст.
Доволно е да се каже дека во однос на историската нарација, поштенските марки имаат малку за што би им завидувале на холивудските вестерни. Но, покрај лириката со која тие погрешно ги прикажуваат настаните од минатото, или гротескноста на нивната почит кон робовладетелите-претседатели, тие сепак се артефакти на општеството што ги отпечатило како такви. Ако се пристапи кон филателијата како пристап за размислување за големите дискурси од минатото – како што веруваа Американците – тогаш, хобито се трансформира и станува поинтересно.
Собирањето стари поштенски марки тогаш е фасцинантна врата кон историјата на доминантните мисли. На политичко ниво, оваа вежба е богата со лекции. На крајот на краиштата, некои марки од 1933-тите до 1980-тите – оние што ги слават големите јавни работи, старите знамиња или колективните договарања – беа дел од политичкиот поредок што продуцираше закони за граѓански права, силни синдикати, мерки за заштита на животната средина или зачетоци на социјалната држава во САД. Со други зборови, сите ортодоксии завршуваат со колапс. Поштенските марки не се замислени и дизајнирани да го докажат тоа, но сепак го прават. Прогресивниот консензус од повоените години, рефлектиран на пример во поштенските марки кои го фалат „разубавувањето на Америка“, за почитуваните луѓе од тоа време – изгледаше легитимно и трајно – како општествениот радикализам во очите на денешните млади директори и бизнисмени едуцирани ексклузивно на најдобрите универзитети во САД. За корисниците на поштенските марки од крајот на XIX век, строгите вистини што се појавиле во поштенските слики – исто така треба да изгледаат предодредени за вечноста.
Отсега, мојот албум, секогаш кога ќе го отворам, ме потсетува на тоа – дека овие моменти на национален консензус сега веќе се мртви и закопани како такви. Можеби ова е главната лекција што ни ја даваат марките: дури и најтврдокорните догми по изглед – на крајот исчезнуваат. И нашата епоха ќе ја произведе својата пропаганда, па ќе ја снема.
Преведено од: Дарко Путилов
