Експлозија
Демонстрации, штрајкови, блокади на патиштата, градски блокади… Од ноември 2021 година, Француските Антили се потресени од силно општествено движење. Државата е на линијата на огнот: се напаѓаат жандарми и жандармерии, се пука со боева муниција, понекогаш и со воено оружје. Ограбени се царинската испостава и складот на воен материјал, изгореа супермаркет и продавници. Остатоци од изгорени автомобили може да се видат на улиците. Париз веднаш одговори со испраќање на Единицата за интервенции на Националната жандармерија. Оваа нова криза, повторувајќи го долгиот штрајк од 2009 година, се потпира на три столба.
Иницијалната каписла беше одбивањето на задолжителната вакцинација за здравствените работници и борбата против здравствената пропусница „која само ги расипува нашите животи“. Идејата брзо се поврза со чувството дека „сакаат да нè отрујат“, во регион обележан со скандалот со хлордекон. Се користи за одгледување банана од 1972 до 1993 година, се вели дека овој пестицид предизвикува рак на простата, дојка и јајници, како и прематуритет и развојни нарушувања кај доенчињата. Бидејќи Париз долго време ги игнорираше предупредувањата на Светската здравствена организација (СЗО), објавени уште во 1979 година, повеќе од 90% од жителите на островите Гвадалупе и Мартиник сега се контаминирани[1].
Неодамнешното поскапување на горивото и на лименката со гас, која овде сите ја користат за готвење, исто така ја поттикна дебатата за „високите трошоци за живот“, правејќи го движењето да изгледа како бунт на Жолтите елеци.
Третиот фактор, и позадината на сите карипски оспорувања, е трансцендентниот наратив што го структурира локалното општество: „Ние сме колонизирани!“ Идеја, која не е лишена од парадокси, и ја опфаќа, од една страна, тешкотијата да се прифати новиот пост-департментализациски однос со Франција, а од друга, органската огорченост кон “беке” – белите креолци. Ова е дотолку повеќе точно бидејќи профитот што го остварува локалниот синџир на супермаркети – главно држен од група основана од семејство на беке – се гледа како манифестација на „профитерство“ (pwofitasyion, на креолски): искористување на наследена ситуација. Олигополската ситуација на голема дистрибуција – против која законодавецот одбива да интервенира – ги зголемува цените на храната: истите производи чинат 38% повеќе на Француските Антили отколку во континентална Франција, според официјалните бројки[2]; понекогаш и повеќе од 100% во реалноста[3], што само транспортните трошоци не можат да го оправдаат.
Барања
По синдикалните блокади, кои не беа доволни за да се започне големо движење, бргу следеа „кафеавите блокади“, направени од “улицата”, луѓето од „маалата“, кои брзо станаа главни играчи во конфликтот. Во Гвадалупе, „Автономната Република Ла Букан“ до крај ја одржа блокадата на Сент Роуз, парализирајќи го целиот градежен сектор на островот. Од овој хаос, горе-долу организиран од синдикатите, се роди список на заеднички барања: укинување на задолжителната вакцинација и здравствената пропусница, пониски даноци за бензините и гасот, борба против високите трошоци за живот и вработување на младите. На периферијата, младите со качулки ја користат ситуацијата за да ограбат продавници или дури и да ги напаѓаат возачите на „дивите блокади на патиштата“. За Фредерик Думеснил, алијас Бвана, „големиот брат“ од Баи-Махаулт, медијатор вклучен во локални здруженија, оваа експлозија на насилство беше неизбежна: „Доаѓа време кога луѓето се уморни од одење надвор, под сонцето, за да демонстрираат и да имаат состаноци за сè што не е во ред. Ќе помислите дека сте во земја од третиот свет, а не дел од Франција: проблеми со водата за пиење, секој втор млад невработен… [Францускиот претседател Емануел] Макрон самиот прво го кажа: ‚Ние сме во војна!‘. Младите на блокадите велат: ‚Никогаш не се грижеле за нашето здравје контаминирано со пестицидот хлордекон, а сега наеднаш толку се грижат што мора и да се вакцинираме?‘ А кога големите играчи во градежништвото ја блокираат државата, веднаш, за три дена има преговори, дијалог, решение… Но, кога сме ние, тие возвраќаат со напади од Единицата за интервенции на Националната жандармерија?“
На крајот на синџирот
Извесен Жан-Ив Икс, кој побара да остане анонимен, има четириесет години и има големи долги локни на косата кои паѓаат на неговиот грб. Како шеф на компанија со девет вработени, добро му оди, иако очигледно не му било лесно: горд на своите корени и желен да работи со карипските и африканските производители, претприемачот прво се соочи со француско-европската административна бариера, која ги отсекува Француските Антили од нивната регионална средина. Исто така, тешко е да се добие банкарски заем: локалните институции се озлогласено скарани, освен за потрошувачките кредити, а малите претприемачи немаат доверба во нив дека се дискретни. Поддршката од локалните власти се смета за многу ограничувачка и тесно поврзана со мрежата… Жан-Ив Икс започнал скромно и со мали димензии, со кану носејќи етерични масла од соседна Доминика, барајќи помош од пријателите рибари на северот на Карибите. Малку по малку, компанијата се развивала преку разни активности débrouya („само да се помине“, на креолски), како реновирање на половни коли и слично… Работилницата прво била ограничена на студио, потоа две соби, пред да се пресели во стар расадник претворен во магацин. Беа потребни десет години да се ангажира хемичар и да се развие вистинска додадена вредност. Чекор што малкумина го прават: „Ова чувство да се биде на крајот од синџирот, да не се создава навистина вредност, да се биде ограничен на потрошувачката – произведува чувство на понижување и бесрамно непризнавање што го забележуваме овде“, ни кажува инженерот Борис Дупу, многу активен во развојот на локалното претприемништво.
Лошо стопанисување
Свој дел од одговорноста имаат и локалните функционери, со најцитирани поплаки и причини за поставување на блокадите, нетранспарентноста во прераспределбата на јавните средства, износот на националната и европската помош што не е дистрибуирана – а со тоа и изгубена – и катастрофално управување со водоводната мрежа. „Проблемите со дистрибуцијата на вода може да се објаснат со 40-годишното лошо управување од страна на локалните функционери, во врска со мултинационалните компании во секторот, како што е компанијата Générale des Eaux“, ни објаснува Хари Дуримел, екологистички градоначалник на Поант-а-Питр. Кога поднел пријава, во времето кога бил на чело на еколошко здружение, сфатил дека „локалните функционери потпишаа протокол со кој ги обврзаа јавните органи да не поднесат пријава против компанијата кога таа ќе замине, на крајот на договорот за лизинг. А компанијата остави зад себе некои скапани цевки…“ Во Гвадалупе, дури и повеќе отколку во Мартиник, додека теренот може да прими и до 10 кубни метри врнежи годишно, прекините на водата можат да траат и неколку месеци по ред, поради лошата состојба на мрежата. А стотиците илјади евра што корисниците ги платиле за одржување на системот – едноставно испариле…
„Кога црнциштата ќе огладнат…“
Како поранешен лидер на Генералниот синдикат на работници од Гвадалупе (УГТГ) и поранешен портпарол на Lyannaj Kont Pwofitasyon (ЛКП), Ели Домота верува дека актуелните настани потсетуваат на мај 1967 година во Гвадалупе (жандарми и демонстранти се судрија за време на штрајкови по расистички напад): „Тогаш газдите рекоа ‚кога црнциштата ќе огладнат, ќе се вратат веднаш на работа‘… Министерот за прекуморските територии на Франција Себастијан Лекорну дојде да нѝ каже дека оние, кои не сакаат да се вакцинираат, ќе можат да посетат психолог за да им се објасни зошто грешат. Во едно интервју, тој изјави дека нашето одбивање на вакцината е ‚културолошко‘, како жителите на Гвадалупе да не се способни да ги разберат научните дебати. Како и со хлордеконот, владата нè лаже. Сè што бараме е нашите лекари да можат да препишат ивермектин и да можеме да избираме помеѓу третман и вакцина, како во соседните карипски земји. Ни велат ‚тоа е закон на Републиката!‘ Но, зошто да не се применат законите на Републиката за третман и дистрибуција на водата во овој случај? За нивото на хлордекон во водата? За градскиот превоз? За почитување на стандардите за отпорност на земјотрес во јавните згради? Зошто единствениот закон што би се применувал во Гвадалупе би бил задолжителната вакцинација?“
Распаѓање
Во последниве години се зголеми чувството дека ништо овде повеќе не функционира. Покрај водоснабдувањето, јавниот образовен систем веќе подолго време работи во состојба на распаѓање, со постојани штрајкови, ограничувања поради пандемијата и актуелното социјално движење. Универзитетот може да му се заблагодари на Ковид 19 што привремено ја стопираше неговата имплозија, бидејќи се чини дека операцијата од далечина го задуши јавното средување на сметките што стана вообичаено во локалните медиуми. Легендарното распаѓање на зградата на болницата во Поант-а-Питр е нашироко документирана: протекување на таванот се решава со кофи, поплави и мувла, наезда од инсекти, пожар во 2017 година и, најважното, сериозен недостиг на персонал. Повторените штрајкови на вработените на крајот доведоа до изградба на нов центар, која трае веќе две години. Собирањето на отпадот редовно се парализира, бидејќи претпријатијата за собирање на отпад постојано се на удар, последниот штрајк на персоналот траеше два месеци во јули и август годинава, а префектурата го осудува катастрофалното финансиско-техничко управување – со реални критики за изборот на раководниот кадар од страна на локалните функционери. Вработените во Социјалното осигурување штотуку се вратија на работа по 50-дневен штрајк поради спорот со раководството за обвинувањата за дискриминација и расизам. Вработените со години се жалат на квалитетот на услугата што им ја дава нивната институција, поради постојаното намалување на бројот на вработени.
Црвено зелено црно (РВН)
РВН е името дадено на група активисти кои се прославија од 2020 година, откако ги тргнале статуите на Џозефина и Еснамбук, симболите на европскиот колонијализам во Мартиник, и ја ограбиле продавницата на локалната дестилерија обвинета за прикажување симболи на робови. Тие, исто така, организираа акција на рано сечење на банани во плантажа со банани, за да ја осудат монополизацијата на обработливо земјиште од страна на беке, и симболично ја преименуваа комуната Шелхер, претставен во традиционалниот француско-карипски наратив како активист на укинување на ропството. Наместо тоа, тие го избраа насловот Жените, референца за римскиот роб кој, пркосејќи на забраната за употреба на тапани на неговата плантажа, го инспирирал народното движење што доведе до укинување на ропството на 23 мај 1794 година. Диџеј близок до движењето го осудува сузбивањето на сите популарни културни настани – овие вентили, кои историски дозволуваат креолските општества да не експлодираат, како што е карневалот – во име на здравствената криза, кога се одржуваат само оние за „егзогените“: напад на ветриштата на трговијата, забележува Жак Вабр… Оттука и непријателството против оваа безбројна манифестација на толку осудуваниот колонијализам.
Качулки
Иако генерално се поддржани основните причини за сегашното движење – повеќе од 60% од населението сè уште одбива да биде „боцкано“ – формата што ја добива вознемирува: систематското блокирање на патиштата предизвикува неразбирање; оваа ново де факто затворање ги прави луѓето огорчени; а особено насилството на младите луѓе, со качулки, а понекогаш и вооружени, доста загрижува. Економската основа се состои од десетици илјади мали бизниси, кои обезбедуваат речиси 100.000 работни места на двата острови заедно. Овие претприемачи многу силно се погодени од природата на движењето, а повторените блокади, особено онаа на пристаништето, често се доживуваат како неправда.
Заминување
Загрижен татко од Гвадалупе, кој работи во ЦХУ, забележува дека неговите деца се дури и спречени да спортуваат: сега е неопходно да се изврши ПЦР тест пред секој спортски натпревар. Сето тоа и уште да се мешаат со други млади луѓе кои се вакцинирани, но не се тестираат, иако и тие можат да го носат и да го пренесат вирусот… Во текот на изминатите две години на пандемијата, пристапот на младите до спортски објекти и клубови стана вистинска пречка, во контекст на загрижувачки развој на дебелината кај населението. Ова симболично се однесува на загрижувачката пирамида на возраста, чија изразена прекумерна тежина е забележана кај возрасната група од 50 до 65 години, додека заминувањето на младите е особено силно од 20-годишна возраст: секој втор млад заминува на студирање, а многу од оние кои не го направиле чекорот, тогаш заминуваат да најдат работа или да избегаат од многу лошата работна средина. Повеќе од 90% потоа велат дека сакаат „да се вратат дома“, но не го прават поради контекстот…
Последици
Тешко е да се каже како ќе се развива социјалната состојба на почетокот на учебната година. Преговорите продолжија најдобро што може и Божиќните празници, многу славени на Француските Антили, го привлекоа вниманието на сите. Во Мартиник, неколку дена пред ултиматумот за обврската за вакцинација, прекината е дебатата околу здравствените проблеми, бидејќи префектот, а потоа и членовите на федерацијата на синдикатите, сите се дијагностицирани позитивни на Ковид-19…
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] « Chlordécone et autres pesticides : Santé publique France présente aux Antilles de nouveaux résultats », Santé publique France, Saint-Maurice, 17 октомври 2018 година.
[2] « Avis 19-A-12 concernant le fonctionnement de la concurrence en Outre-Mer », Autorité de la concurrence, Париз, 4 јули 2019 година.
[3] « En Martinique, le débat sur la vie chère refait surface », Huffington Post, Париз, 29 ноември 2021 година.
