Le Monde Diplomatique – Македонско издание

Каде ќе бидеме во 2041ва година?

Мерката за успешен политичар или политичарка треба да бидат индикатори како што се процентот на нашите граѓани од најранливите категории кои имаат подостоинствен живот. Мерката за успех треба да биде бројот на млади лица кои сакаат и остануваат да живеат и да го градат својот живот во Македонија. Мерката за успех на политичарите треба да биде квалитетот на воздухот во државата.

Од Стефан Ивановски
Авторот е проектен менаџер во консултанската куќа Цивитта, член на здружението на граѓани Глобал Шејперс Скопје Хаб, со-автор на Водичите за Визии за Скопје и Македонија во 2070-та година, и основач на Lifestyle Democracy, организација која гради глобална заедница каде се учи како демократијата да се практикува секојдневно, како животен стил.


Фото: Pixabay/Pexels

Оваа година (2021) Македонија слави 30 години независност. За време на одбележување на овој јубилеј, треба да размислуваме каде ќе бидеме во 2041ва година. Но зошто ја споменувам 2041ва година? Тоа е 20 години од денес. 2041ва година е важна бидејќи ќе биде 50-годишнината од независноста на Македонија, или популарно наречено, „златен јубилеј.“ Со оглед на тоа дека досега одминаа 30 години, дали знаеме во какво општество сакаме да живееме во 2041ва година? Со што сакаме да се „пофалиме“ на тој голем јубилеј?

Немаме достигнувања со кои може да се „пофалиме“ изминативе 30 години.

Во изминативе 30 години, онолку колку што одминаа од осамостојувањето на нашата држава во далечната 1991ва година, Македонија нема некои посебни достигнувања со кои може да се пофали.

Објективно, економскиот стандард е полош отколку оној што го имавме во 1989та година. Од бившите републики на Југославија, само Словенија и Хрватска го надминаа економскиот стандард кои го имаа во 1989та година, и таа година не беше најдобра во бившата Југославија. Одминаа три децении, и економијата во Македонија сеуште не е на нивото која што била во 1989та година, односно пред распадот на бивша Југославија.

1991ва е важна година за нас бидејќи тогаш се осамостоивме. Повеќе не зависиме од Белград или од федерална власт. Сега можеме сами и можеме подобро. Но, за кого беа подобри овие 30 години? Што постигнавме како држава? Како општество?

Дали изградбата на неколку десетици километри автопат, реновирање на веќе изградени објекти и менување фасади или имиња на институциите и државата е она што суштински му беше потребно на овој народ? Доколку би ја оценувал целокупната работа на политичките партии и политичарите во периодот од осамостојувањето, на скала од 1 (најниска) до 5 (највисока) оценка тоа би било оценето со 1, или „паднал.“ Оценка од 2 би се сметало за „доволно“ за да не се „падне“ на испитот на водење на државата во корист на граѓаните. Секако, доколку го оценуваме водењето на државата од перспективата на дел од минатите, како и на дел од сегашните државници и политичари кои ја воделе државата со цел лично богатење, тука оценките би биле далеку повисоки и речиси никој не би паднал. Во изминативе години, многу мал дел од политичарите и бизнис заедницата постигнале одлични резултати за општо добро.

Доколку младите ни заминуваат ќе нема кој да ја гради нашата подобра иднина.

Целта на овој текст е да не освести за важноста за гледање кон иднината и за обликување на подобра иднина. Од тие причини, нема да го оптоварувам текстот со статистики за подпросечните достигнувања во изминативе 30 години. Само ќе земам еден индикатор за вербата на младите во нивната иднина во Македонија како клучен за состојбата во нашето општество. Повеќе од половина, или 58% од младите, сакаат да се иселат од државата. Ова се податоци според последната телефонска анкета спроведена во 2020-та година од страна на ТИМ институтот а изработено од Младински образовен форум и Фондацијата за демократија на Вестминистер.[i]

Ова е важно бидејќи младите не се иселуваат само за поголеми плати, туку поради подобри услови на живот, што вклучува, висина на примањата, можности за кариерен развој, услови за растење семејство, квалитет на воздух, услови за рекреација, ефективност на институциите, ниво на корупција, квалитет на здравство и слично. За да се промени животот во Македонија на подобро, прво нешто што треба да се направи е да гледаме на долг рок, односно да имаме визија за тоа како ќе изгледа нашето општество за 20 и 50 години од денес. Доколку младите продолжат масивно да размислуваат да си заминуваат, и всушност да заминуваат, ние ќе немаме доволно капацитети да изградиме една подобра држава, едно подобро општество.

Треба да имаме визии за промени на долг рок.

Зошто препорачувам дека треба да гледаме на долг рок? Некој ќе рече, ние не знаеме што ќе се случи по две или три години, а не за 20 или 50 години отсега. Тоа е многу долг период. Но, дали 50 години е долг период за една држава? Ајде да го побиеме овој мит. Кај нас, „визиите“ на политичките партии се сведуваат на четири годишни планови. Четири години е пократок временски период од тој потребен за изготвување на бизнис план за мали бизниси. Администрацијата за поддршка на мали бизниси на САД препорачува 5-годишен бизнис план за развој на мали бизниси. Ако го земеме овој пример, нашите државни акциски планови и стратегии се на ниво на мал бизнис, а не на држава. Дури и една индивидуа има потреби од подолги планови и визии за сопствениот живот од 5 годишни планови.

На пример, еден млад брачен пар кога го почнува своето семејство се гледа себеси во следните неколку децении. Првите години планираат каде ќе ги запишат децата во градинка, потоа каде во основно, па средно па дури и факултет. Тоа се веќе најмалку 18 години размислување однапред. Ако истиот тој пар се одлучи да купи дом или пак да се пензионира во Македонија тогаш несомнено треба да размислува на подолг рок. Така размислувале нашите „печалбари“ или по поново, „гастербајтерите“ (од германски што значи работник-гостин) кои заминале на работа во туѓина. Кога „печалбарите“ или „гастербајтерите“ ќе заминеле, тие не планирале да се вратат се додека не се пензионираат, односно после 40ина години. Еве неколку аспекти зошто е важно да се размислува долгорочно:

  • До 30 години, банките даваат хипотекарни кредити за кредитобарателите да можат „да си го решат станбеното прашање.“ Еден млад брачен пар кога купува стан треба да има верба дека во наредните 30 години, или временскиот период за кој земаат хипотекарен кредит, ќе бидат способни да создадат приходи кои ќе им овозможат да ги покријат каматните трошоци и главницата. Доколку не можат тоа да го остварат во Македонија, ќе гледаат можности во странство. Тоа не значи дека во период од 30 години животниот стандард и можностите ќе одат секогаш во нагорна линија. Но, и покрај разни турбуленции, државата треба да покаже жилавост и способност за прилагодување.
  • 40 години се потребни еден просечен работник да се стекне со право на полна пензија. Младиот пар треба да има верба дека институциите функционираат и дека по четири децении, фондот за пензиско осигурување ќе има доволно средства да ги покрие трошоците за пензија. Ако судиме по тоа како денес институциите функционираат, малку луѓе веруваат дека фондот ќе биде во можност за 40 години отсега да гарантира достоинствени пензиски примања за идните пензионери.

На ниво на држава треба уште подолгорочно да се планира:

  • До 30 години е максималниот временски период на доспевање на државни обврзници издадени од Република Македонија. Тоа не значи дека обврзниците не можат да бидат и со подолг рок. Во 2017та година, Австрија издаде 100 годишна обврзница.[ii]
  • 99 години е најдолгиот период на закуп на градежно земјиште во Македонија. Најкраткиот период е 5 години. Ова е според сегашниот закон за градежно земјиште.

Како што можеме да видиме, дури и еден просечен млад пар има визии за тоа како животот ќе изгледа во следните неколку децении. Повеќето индивидуи и парови во Македонија си го замислуваат животот поубав и поисполнет некаде во туѓина наместо во својата држава. Ова е пораз за нашето општество, политичките партии, политичарите и за сите останати кои живеат во нашата држава.

За подобро утре, треба да го смениме нашето разбирање кон политиката.

До 2041ва година, нашиот 50-годишен јубилеј, би имало најмалку уште пет регуларни парламентарни избори и четири претседателски избори. Сигурно ќе се променат неколку политички партии на власт. Ова изискува да постои континуитет во политиките, без разлика дали една или друга политичка партија ќе биде на власт. Доколку партиите кои доаѓаат на власт имаат различни визии за развој, секој пат кога ќе се промени власта, ќе се менуваат и активностите, и ништо конкретно нема да се реализира.

Партиите треба да се бават со политика. Во Македонија, политичките партии ретко се бават со политика. Под политика, се подразбираат активности неопходни за владеење на општеството и би додал подобрување на квалитетот на животот на граѓаните. Македонија не напредува во развојот во споредба со другите земји, туку Македонија едвај „држи чекор“ со светскиот просек, а во некои инстанци, дури и назадува во споредба со светскиот просек.

Проблемот е што мерката за успех во политиката во Македонија не е усмерена кон развојот на државата и нашето општество. Од тие причини, ние немаме соодветно владеење на правото, ниту континуитет во политиките со цел да се обезбеди економска стабилност и зголемување на квалитетот на живот на граѓаните.

Како пример би ги истакнал извештаите на „Економист,“ (The Economist) „Фридом Хаус“ (Freedom House) и „Транспаренси Интернешенл“ (Transparency International) за општото ниво на владеење во Македонија. Според индексот за демократија на Економист, од 2006-та до 2016-та година, Македонија е дефинирана како „демократија со недостатоци“ (flawed democracy) а од 2016та до 2020та година, Македонија назадува во практикување на демократијата и е класифицирана како „хибриден режим“ (hybrid regime).[iii] Извештајот за демократија на Економист има дефинирано четири нивоа на владеење: 1. Целосна демократија, 2. Демократија со недостатоци, 3. Хибридни режими, и 4. Авторитарни режими. Фридом Хаус забележува дека и покрај напредокот во реформите, кои што е забележан и во извештајот на Европската Комисија, сепак „сериозни скандали поврзани со корупција и јавните набавки продолжуваат.“[iv] Како пример е истакнато апсењето на специјалниот јавен обвинител, Катица Јанева, во август 2019-та година. Се очекуваше дека специјалното јавно обвинителство, кое беше формирано да се справува со високата корупција, сепак самото лидерство на телото беше дел од корупцијата. И на крај, Трансперенси Интернешенл, меѓународна организација која ја мери перцепцијата за нивото на корупција ширум светот, забележува назадување во рангирањето на Македонија од 2014та па до последниот извештај објавен во 2020-та година. Во 2014-та година, Македонија е рангирана 64та од вкупно 175 земји а во 2020-та беше рангирана 111та од вкупно 179 земји.

Мерката за успешен политичар или политичарка треба да бидат индикатори како што се процентот на нашите граѓани од најранливите категории кои имаат подостоинствен живот. Мерката за успех треба да биде бројот на млади лица кои сакаат и остануваат да живеат и да го градат својот живот во Македонија. Мерката за успех на политичарите треба да биде квалитетот на воздухот во државата. Без разлика која политичка партија ќе дојде на власт, треба да имаме консензус сите политички чинители да работат кон остварување на заедничките цели кои ќе влијаат на материјалната, здравствената и духовната добросостојба на нашите граѓани. Членството во ЕУ, е само еден од стотици индикатори за кои треба да имаме консензус.

За подобра иднина треба да имаме општествен консензус прифатен од сите политички чинители.

Доколку има процеси во нашето општество кои траат повеќе од 20 или 50 години, на индивидуално па и на државно ниво, зошто тогаш немаме визија за нашето општество за наредните 20 или 50 години? Тоа не значи дека треба уште однапред да имаме јасно дефинирани чекори како да стигнеме до таму, но важно е да се знае, каде се движиме и сите политички чинители треба да имаат консензус за работа кон заедничката визија. Останува на партиите да ги дефинираат чекорите за остварување на заедничката визија и гласачите треба да бираат меѓу кои подобро и побрзо не приближува кон визијата за подобар живот врз основа на мерливи квалитативни и квантитативни индикатори.

Политичарите се менаџери на владеењето на нашите општини, села, градови и целокупната држава. Треба и нивната работа да ја оценуваме по резултатите кои ги оствариле во корист на целокупното општество, не само за одредени привилегирани групи.

Ни преостануваат уште 20 години до јубилејните 50-години. Со што ќе го прославиме 8ми септември 2041ва година? Со што ќе се „пофалиме“? Со членство во НАТО и ЕУ?

Во НАТО веќе влеговме, но тоа нема да го дискутираме бидејќи таа „стратешка цел“ се води како остварена. Ако сакаме да влеземе во ЕУ, треба да се прашаме во која ЕУ сакаме да влеземе?

Тенденцијата на нашите сегашни и претходни влади да влеземе во ЕУ (без наша сопствена општествена визија за Македонија) е погрешна. Членството во ЕУ не е општествена визија, тоа е стратешка определба. ЕУ членството треба да биде индикатор кој што треба да го мериме до кој степен ни помага да ја оствариме нашата визија. На пример, има разлика од нивото на развој и квалитетот на живот од Данска до Бугарија. Бугарија влезе како најсиромашна земја членка во 2007-та и 14 години подоцна е сеуште на дното во унијата по социо-економски параметри. Ако се прашувам, јас сум за поамбициозни резултати (не само во економијата). Верувам дека и бугарите очекуваат од нивната држава подобри резултати како и македонците во својата. Им посакувам на соседите висок квалитет и достоинствен живот, но тоа не е нивното кон кое јас би целел кон членство во ЕУ.

Наместо да жалиме, да одредиме каде ние како општество сакаме да бидеме и како да изгледаме за наредните 5, 10, 25, 50 и 100 години. Членството во некој сојуз или унија не е цел. Членството во ЕУ, или НАТО, е само алатка која може да ни помогне да ја оствариме целта. Но, ние како општество треба да си ги одредиме нашите цели и самите да работиме кон остварување на тие цели. Секако дека треба да продолжиме да соработуваме и со другите, но секоја соработка треба да цели кон остварување на нашите визии.

Што значи тоа? Еве ќе дадам пример. За 50 години од сега сакаме да бидеме меѓу првите 5% од земјите во Европа по благосостојба и стандард на живеење во Европа. Под благосостојба би спаѓале еден куп индикатори меѓу кои и соодносот меѓу просечните примања и просечната потрошувачка кошница на едно домаќинство. Во денешни услови тоа би значело дека нето просечните месечни примања во Македонија би требало да се околу 3,500 евра, наместо сегашните 460 евра. Или друг индикатор би бил бројот на денови во годината кога воздухот е чист.

Што се следните чекори и дали има примери?

Македонија не би била првата земја која планира на долг рок. Обединетите Арапски Емирати имаат визија за 2071ва година, односно годината кога ќе го прослават својот 100-годишен јубилеј да бидат најдобрата земја на планетата за живеење.[v] Народна Република Кина има визија да биде „модерна социјалистичка земја која е просперитетна, силна, демократска, културно напредна и хармонична“во 2049та година, кога Народна Република Кина (НРК) ќе ја одбележи својата 100 годишнина од основањето.[vi]

Некој можеби ќе каже, да, но ова се две богати и големи земји. И двете земји имаат авторитарни политички системи. Но, визиите за подобро утре не се резервирани за големите, богати или авторитарни земји. Куба во моментов има три вакцини против Ковид-19 вирусот. Куба е единствената земја во Латинска Америка, регион со над 640 милиони луѓе кој вклучува три членки на Г-20 (Бразил, Мексико и Аргентина), која има развиено сопствени вакцини против Ковид-19 вирусот.

Иако Куба е една од најсиромашните земји, еден од најзначајните извози на Куба е медицината и медицинскиот персонал. Куба станала лидер во биотехнологија и медицина благодарејќи на визијата во 1980тите години од страна на лидерот Фидел Кастро. Визијата била дека Куба треба да се фокусира на биотехнологија и медицина. Но, самата визија по себе не може да вроди со плод без водење на соодветна политика и континуирано вложување во истата. Денес, после 40 години, Куба е препознаена како една од водечките сили во полето на медицината и биотехнологијата.

Европската Унија е исто така пример за остварување на долгорочна визија. Визијата била градење на траен мир во Европа после катастрофалните последици од двете светски војни, особено остварување на траен мир меѓу Франција и Германија. Од основањето на Европската заедница за јаглен и челик (претходник на Европската Унија) во 1951 година, до денес, во земјите од Европската Унија немало војни, односно Франција и Германија успеваат да бидат партнери над 70 години.

Денес, Република Естонија е препознаена како лидер во дигитализација. Но, Естонија не станала лидер во ова поле сама по себе или преку ноќ. Како мала држава со ограничени природни и човечки ресурси, и слична демографија како Македонија (1.3 милиони луѓе со околу 24% руско малцинско население) Естонија одлучила дека треба да предводи во дигитализацијата доколку сака да обезбеди подобар квалитет на живот за своите граѓани. И без разлика која политичка партија или партии ги воделе политичките процеси, сите ја надградувале визијата низ годините, некој поуспешно, некој помалку успешно, но имало континуитет кој вродил со очигледни успеси.

Исто така, и Македонија може да изгради сопствена визија за тоа како ќе се развива во следните 50 години, без разлика која политичка партија или партии ќе бидат на власт. Треба да се прашаме по што ќе бидеме препознаени во Европа и светот?


Фусноти:

[i] Истражувањето беше спроведено преку телефонска анкета од страна на ТИМ институт во 2020-та година, а е изработено од Младински образовен форум и Фондацијата за демократија на Вестминстер. Извор: https://republika.mk/vesti/makedonija/pomalku-od-edna-chetvrtina-od-mladite-smetaat-deka-drzavata-se-dvizi-vo-pravilna-nasoka-58-sakaat-da-se-iselat-od-makedonija/

[ii] “Austria Thinks Long, Announces 100-Year Bond.” New York Times, September 12, 2017. Available at: Austria Thinks Long, Announces 100-Year Bond – WSJ.

[iii] The Economist Democracy Index: Democracy – Rankings – The Economist – World in Figures

[iv] North Macedonia: Freedom in the World 2021 Country Report | Freedom House

[v] UAE Centennial 2071 – The Official Portal of the UAE Government

[vi] CPC Q&A: What are China’s two centennial goals and why do they matter? – Xinhua | English.news.cn (xinhuanet.com)

Поврзани текстови

Кошничка

Cart is empty

Вкупно
ден0.00
0
LeMonde Diplomatique - македон

FREE
VIEW