Ова беше првпат законот донесен во 2018 година, “за промовирање на заедничкото учество на мажите и жените на политичкото поле“ – така е неговото име – да се применува на општи избори. Сепак, изборите од 31 октомври 2021 година резултираа со пад на процентот на жени избрани во Претставничкиот дом на јапонскиот Парламент: 45 пратенички од 465 места, во споредба со 47 пет години претходно. Јапонија тогаш беше дури на 164 место (од 190 земји) во рангирањето за еднаквост во политиката.
Јапонските феминистки бараа овој закон да ја вклучи обврската да се постигне една „правична распределба на машки/женски кандидати“. Но, тие наидоа на цврсто противење од пратениците на јапонската десница,[1] па така, ратификуваната верзија само бара од страните да направат „што е можно повеќе напор во оваа насока“.
На последните избори, владејачката десничарска Либерално-демократска партија (ЛДП) се претстави со 9,7 отсто жени кандидати, додека Уставната демократска партија (ПДЦ, левиот центар), главната опозициска партија, беше само малку посмела, со 18,4 отсто жени кандидати.[2] Само Комунистичката партија (35,4%) и Социјалдемократската партија (60%) се покажаа како добри ученици, иако оваа втора имаше само девет луѓе.
Дали ова значи дека влијанието на феминистките во Јапонија е занемарливо? Иако може да се рече дека нивната работа е напорна, во последниве години се појави едно раздвижување во општеството. За тоа сведочи отворањето, во јануари 2021 година, на првата феминистичка книжарница во Токио, од страна на една феминистка Мацуо Акико, основач на издавачката куќа Et cetera Books. Таа го иницираше, со писателката Китахара Минори, движењето #MeToo #With you, повикувајќи на демонстрации против ослободувањето на сторителите за докажан сексуален напад, на крајот од четири судења во март 2019 година. Окружниот суд во Нагоја потоа ослободи татко кој ја принудувал на сексуални односи својата ќерка од 13-годишна возраст и тоа за период од цели шест години, бидејќи имало „сомневање дали таа не можела да ги одбие овие дела“. Истата пресуда и на судот во Шизуока, овој пат за татко обвинет дека ја силувал својата 12-годишна ќерка во моментот на злосторството, поради неусогласеноста на зборовите на жртвата. Понатаму, судот во Фукуока ослободи од обвинение еден јапонски директор обвинет за силување на вработена на која претходно и дал пијачка – и чија „неможност за отпор“ затоа и била добро утврдена – со образложение дека обвинетиот не бил свесен за тоа. Иста е пресудата и на судот во Шизуока, за маж кој силувал жена откако претходно најбрутално ја претепал, со образложение дека не можел да разбере дека вкочанетоста на нејзиното тело значи нејзино одбивање. Првите тројца обвинети, по протестите, конечно беа осудени по жалбите до повисоките судови.
Оттогаш, овие собири, познати и како „Цветни демонстрации“, станаа место каде што жртвите на силување и инцест јавно се изјаснуваат. Тие се одржуваат редовно на 11-ти секој месец. Како што објасни писателката Китахара Минори, „Благодарение на слоганот ‚Со тебе‘, конечно бевме подготвени да ги слушнеме и да им веруваме. Немавме безбедна средина за да зборуваме. Сега имаме место каде секој може да ја раскаже својата приказна и да ја изрази својата солидарност, нешто што често им недостига на жртвите“.[3]
На феминистките и нивните активности, може да им се припише помалата толеранција на сексуалното и семејното насилство во сегашното јапонско општество. Борбата се води со децении, како што покажува извесната Уено Чизуко, социолог, во книгата насловена Идеологијата на преживување[4], каде што таа ги раскажува дебатите за да се стави крај на неказнивоста за делата на напади врз јапонските жени. Феминистичкото движење во Јапонија се бори и против дискриминацијата и традиционалната мизогинијата, вклучително и преку веб-страницата на „Здружението за осудување на сексистичките забелешки на префектот Ишихара и нивно исчезнување од јавниот простор“ создадена во 1999 година, која ја доделува наградата за сексистички забелешки дадени од мажите и жените од јавниот живот. Во 2021 година, наградата беше доделена заедно на една Сугита Мио и на еден Мори Јоширо. Првата, пратеничка на десничарската ЛДП, позната по своите антифеминистички и анти-ЛГБТК јавни провокации, во септември 2020 година изјави дека ја оправдува пресудата од четирите судења од март 2019 година, бидејќи „на жените им е дозволено да лажат колку што сакаат“.[5]
Што се однесува до вториот Мори Јоширо, претседател на Организацискиот комитет на Токио за олимписките и параолимписките игри (Токог), неговите изјави од 3 февруари 2021 година за жените дека „имаат големи тешкотии да ја завршат својата интервенција“[6], со одложување на крајот на дискусиите и состаноците, предизвика голема огорченост во странство и во самата Јапонија. Петицијата иницирана следниот ден собра за два дена повеќе од 110.000 потписи, а кои повикуваат на „соодветни санкции“. На 7 февруари, 60% од Јапонците процениле во една анкета[7], дека овој Мори повеќе не требало да биде на чело на Олимпискиот организациски комитет и речиси илјада волонтери решиле да се откажат од својата мисија да помогнат за Олимпијадата. И покрај поддршката до последен момент од тогашниот јапонски премиер, Суга Јошихиде, сепак Мори самиот мораше да поднесе оставка и да го објави своето заминување на 12 февруари: ова е првпат висок функционер на владејачката ЛДП да биде принуден да поднесе оставка поради родови-базирани сексистички изјави. Спонзорите на Олимпијадата и многу јавни личности се оградија од неговите невкусни забелешки.
Веќе на 6 февруари, феминистките организираа една програма во траење од 150 минути насловена „Не молчи“, со хаштаг на јапонски „wakimaenai onnatachi“ („жени кои не остануваат дискретни“), на Интернет каналот Чуз ТВ[8]. На иницијатива на феминистката и филозоф Реи Нагаи, дваесет и пет писателки, уреднички, претставнички на невладини организации (НВО), разни феминистички активистки, беа поканети да ја коментираат целата изјава на Мори, а особено најмалку познатите делови од истата во странство за „духот на конкуренцијата“ меѓу жените, а кое би било дека „кога една жена ќе ја крене раката [за да се изјасни во дискусија], тогаш и другите жени чувствуваат обврска веднаш и тие да се изјаснат“. За среќа, заклучи тој, „во нашиот организациски комитет имаме само седум жени, но и сите знаат како да се однесуваат.“ Состаноците, според Мори, мора да бидат само средство за евидентирање на одлуките на шефовите и директорите. Особено што јапонските жени биле воспитани со начелото дека молчењето е доблест! И ова се однесува на сите професионални средини во Јапонија: рекламирање, мода, издаваштво, лична нега, итн. Неможноста на ЛДП да промени нешто во овој поглед, беше едногласна во самата владејачка партија. Време е и тие да се произјаснат.
Ако негативните реакции против феминизмот се многубројни во јапонското општество, помладата генерација станува се поотворена, со вклучување на теми како што се животната средина или едноставно прашањето за рамнотежа помеѓу работата и семејството. Активистката Огава Тамака објаснува дека станала милитантна феминистка откако добила голем број јавни навреди како на пр. кусофеми („феминистичко ѓубре“) како реакција на нејзиниот напис од 2013 година, каде ги бранела јапонските жени кои работеле додека воспитувале деца.
Меѓутоа, прашањето е во центарот на јавното внимание во Јапонија, поради падот на наталитетот, стареењето на населението и падот на платите на значителен дел од младите кои сега се соочуваат со несигурност на работните места, дури и во една Јапонија. Децата родени вонбрачно сочинуваат не повеќе од 3% од сите раѓања (дури 62,2% во Франција), а одлуката за брак сепак зависи од способноста на самиот маж да го одржува семејството, дури и ако менталитетот се менува со текот на времето. Социо-економската и семејната структура етаблирана од 1945 година, сепак, останува голема пречка за горново. Ваквата структура сè уште ги принудува жените да изберат помеѓу брак и кариера. Секако, кривата во форма на словото М која го опишува учеството на женската работна сила – расте со возраста, опаѓа по бракот или доаѓањето на детето, а потоа повторно расте откако децата ќе се одгледаат – сега повеќе ги потенцира постарите возрасти, а жените се враќаат во домот на возраст од 30 наместо 25 години. Заминувањето од компанијата, по стапување во брак или станување мајка, нема правна основа од 1986 година (во повеќето компании, жените потпишувале договор за заминување во случај на брак или породување, иако немало одредба во Законот за работни односи за таа цел). Но, ова, сепак, останува реалност за голем дел од јапонските жени: само 38% се враќаат на работа по првото раѓање, и покрај бројните кампањи на владата од 2012 година за промовирање на рамнотежа помеѓу работата и семејството.
Ратификацијата, од страна на јапонскиот Парламент, на Конвенцијата за елиминација на сите форми на дискриминација врз жените (CEDAW) во 1985 година, доведе до усвојување на закон за „рамнотежа на можностите за вработување меѓу мажите и жените“, а кој стапи на сила во 1986 година. Но, директорите на јапонските компании го заобиколија и измислија еден двонасочен систем: еден наречен „глобален пат“ (согошоку) отворен за промоција, а другиот наречен „обичен пат“ (ипаншоку), без развој на кариера, без унапредување. Жените треба да го изберат првото или второто кога ќе се вработат, но преземањето на ‚глобалниот пат‘ значи поднесување на долги работни часови, на многуте трансфери во провинциите, исто како и мажите – што е главната пречка за секое балансирање меѓу семејниот и професионалниот живот во Јапонија.
Процентот на женски менаџери во приватните компании стагнира на околу 9%, и останува многу помал за повисоките раководни позиции. Сепак, треба да се признае, јазот во платите меѓу жените и мажите се менува од 40% во 1990-тите на 24,5% во 2020 година, според јапонското Министерство за здравство и труд (наспроти 16,8% во Франција), но ова намалување повеќе се должи на падот на платите на мажите во изминатите дваесет години отколку на зголемувањето на платите на жените. И оваа статистика не ја зема предвид возраста на работникот: на возраст меѓу 49 и 55 години, мажите заработуваат во просек по 4,2 милиони јени (32.800 евра) годишно, според Министерството за здравство и труд (2021 година), додека жените го достигнуваат врвот на нивната кариера од 2,740 милиони јени (21.440 евра) во истата возрасна група. Дополнително, жените почесто се во несигурни ситуации (со скратено работно време, повремена работа, со ограничено времетраење, привремена работа итн.), заработувајќи помалку од 55% од просечната машка плата, според истите податоци, и нивниот удел во овој вид на работа само се зголемува.
Оваа состојба се објаснува и со два други јапонски закони донесени во 1986 година. Првиот го намалува данокот на доход на едниот брачен другар за 380.000 јени (околу 3.000 евра) под услов другиот да не добива годишен приход поголем од 1,030 милиони јени (околу 8.000 евра), што одговара на скратено работно време и главно ги погодува сопругите. Со другиот закон, насловен „за испраќање работници во мисија“, се дозволуваат и формално привремени вработувања, кои претходно беа забранети. Бидејќи засегнатите сектори (13 во 1986 година, дури 26 во 1999 година, и без ограничувања од 2015 година) се главно женски работни места, несигурноста е зголемена.
Оваа ситуација ги открива противречностите на официјалните дискурси за местото на жената во контекст на неолибералните реформи. Кога, во декември 2012 година, Абе Шинзо, тогашниот јапонски премиер, го претстави зголемувањето на стапката на женска вработеност како еден од столбовите на структурните реформи за заживување на јапонската економија, изјавувајќи дека сака „општество во кое жените ќе се издигнат“, тој предизвика само скептицизам и критика кај активистите кои не сакаа да веруваат во неговата ненадејна трансформација.[9]
Како и да е, првите феминистички барања во Јапонија се појавиле на крајот на 19. век, за пристап до образование и проширување на политичките права, слично како и на Запад. Модернизацијата на дотогаш феудалната Јапонија во периодот на владеењето на царот Меиџи (1868-1912) го направи основното училиште задолжително уште во 1872 година, а со царскиот декрет од 1886 година беше пропишано формирање, во секој округ, на средно училиште. Универзитетите, од друга страна, ги отвориле вратите за девојките дури по 1945 година, а мнозинството од нив сè уште посетувале приватни двегодишни виши школи до 1995 година. Сите се сеќаваат на скандалот што го потресе еден приватен медицински универзитет во Токио во 2018 година: со години, систематски ги намалувал оценките на кандидатките на приемниот испит.
Движењето за избирачко право стана активно од усвојувањето на законот за „универзално“ право на глас на мажите во 1925 година, но влегувањето на Јапонија во војната ги принуди организациите да се распуштат и да се приклучат на Здружението на жените за патриотска одбрана на земјата, а потоа во 1942 година, на Здружението на жените на Голема Јапонија, на кое сите жени над 20 години мораа да се приклучат, со што ја вратија назад феминистичката кауза.
И покрај повоените демократски реформи на јапонското општество, пречките за унапредување на родовата еднаквост се сè уште многу и разновидни. Меѓу нив, квази-монополот врз власта од страна на конзервативната десница: ЛДП владее со земјата од 1955 година, освен десетмесечна пауза во 1993-1994 година и уште една тригодишна (2009-2012), а ова, пак, од друга страна, само придонесува за имобилизираност на јапонскиот менталитет и политика.
Фусноти:
[1] Yuzuki Mari, « L’obligation d’atteindre les objectifs de candidatures féminines…abandonnée à cause de l’opposition du PLD », Tokyo Shinbun, 19 мај 2021 г.
[2] Во 18 изборни единици кои даваат секоја, поединечно, по еден пратеник (од 289 изборни единици), нема кандидатки.
[3] Nakamura Kasane, Ikuta Aya, « Flower demo ga tsumuida #With you no wa (Le cercle #With you tissé par les Flower Demo) », Huffpost Japan, 10 март 2020 г. (на јапонски).
[4] Ueno Chizuko, Une idéologie pour survivre, Les presses du réel, Париз, 2021 г.
[5] “LDP’s Mio Sugita admits saying ‘women lie’ about sexual assaults”, Japan Times, Токио, 2 октомври 2020 г.
[6] “Mori: talkative women cause time-consuming meetings”, The Asahi Shimbun, Токио, 4 февруари 2021 г.
[7] “Suga stops short of calling for Mori to resign as public sours on Olympic chief” Japan Times, Токио, 8 февруари 2021 г.
[8] Програмата достапна на: https://cl-p.jp/2021/02/06/dontbesilent/ (на јапонски).
[9] Прочитајте: Johann Fleuri, „Les Japonaises indésirables au travail“, Le Monde diplomatique, април 2016 г.
