Во принцип, Хаити и Авганистан се различни во сé, почнувајќи од тоа дека ги делат неколку океани. Но, странските интервенции кои им донесоа пустош ги претвори овие две нации во близнаци. На 7 јули 2021 година, во раните утрински часови, претседателот на Република Хаити, Жовенел Моиз, беше убиен од група командоси, најверојатно составена од поранешни офицери на колумбиската армија. По неколкумесечна истрага и затворање на околу 40 луѓе, мозокот на операцијата сѐ уште не е пронајден.
Претходниот атентат врз шефот на државата на Хаити датира од 1915 година. Во тој процес, американските маринци ја нападнаа земјата и останаа таму деветнаесет години. По смртта на Моиз, поранешниот привремен премиер Клод Жозеф повика на враќање на Соединетите држави, додека едиторијалот на „Вашингтон пост“ ја нагласи итноста од распоредување мировни сили на Обединетите нации во Хаити, „со цел да се избегне ситуација на хаос која може да биде со страшни последици “(7 јули 2021 година).
Речиси еден месец подоцна, на 14 август, земјотрес со јачина од 7,2 степени според Рихтеровата скала го опустоши полуостровот Тибурон, на југозапад од островот. Следниот ден, авганистанската престолнина падна во рацете на Талибанците. Ако времетраењето на американското воено присуство ги натера некои набљудувачи да направат паралела меѓу двете земји – Авганистан неодамна го престигна Хаити и ја освои наградата за најдолга окупација во историјата на Соединетите држави – сличностите се уште подлабоки отколку што може да се види на прв поглед.
Нападите од 11 септември 2001 година, им ја дадоа на американскиот претседател Џорџ Буш и неговата неоконзервативна гарнитура можноста за која долго сонуваа. Започнати под знамето на борбата против тероризмот, американските воени упади во Ирак и Авганистан беа класични примери за градење на нација, градење нација од надвор. Но, администрацијата на Буш не застана тука. На 29 февруари 2004 година, државниот удар поддржан од Вашингтон, Париз и Отава го принуди претседателот на Хаити, Жан-Бертран Аристид да поднесе оставка. Тој беше избран четири години претходно со огромно мнозинство (и со излезност од речиси 70%).
Иако Франција одлучи да ја прекине секоја воена соработка со Соединетите држави во знак на протест против инвазијата во Ирак, таа соработува со Вашингтон на Хаити. Откако господинот Аристид беше соборен и принуден да биде прогонет во Централноафриканската Република, француските сили дојдоа заедно со американските маринци пред да им отстапат место на неколку илјади мировници како дел од мисијата за стабилизација на Обединетите нации на Хаити (Минуста), нова компанија за изградба на нации.
Официјално, операцијата има за цел да ги реформира институциите, да изгради функционално судство, да формира полиција, да ги надгледува изборите и да обезбеди политичка стабилност. Но, ова е во суштина воена мисија. Со години, единиците на МИНУСТА ги зголемија рациите во областите на главниот град познати по поддршката за претседателот Аристид, со цел да го скршат отпорот против државниот удар во 2004 година. Во општината Cité Soleil (Сончев град) во февруари 2007 година, војниците на Обединетите нации (ОН ) испука повеќе од 20.000 муниции, убивајќи неколку цивили за време на една рација. Ова не е само една изолирана епизода.
Некои критичари оценуваат дека двојната криза на Хаити летото 2021 година ја оправдува квалификацијата со која Хаити се оценува како „пропадната држава“, исто како Авганистан. Но, таа е пред сé „Помогната држава“: формирана од надворешни интервенции кои, преку „помош“, постојано продолжуваат окупацијата. Како и во Авганистан од 2001 година – кога Соединетите држави потрошија милијарди долари и сите можни средства за да ги донесат непопуларните авганистански лидери – сите анкети на Хаити од 2004 година се ставени под контрола на странски сили, почнувајќи од Вашингтон., Обединетите нации и Организацијата на Американски држави (OAS).
На пример, по силниот земјотрес од 12 јануари 2010 година, владата на Хаити одлучи да ги одложи општите избори, првично закажани за февруари и март. Но, земјите донатори брзо се залагаат тие да се одржат веќе во ноември, кога милион луѓе остануваат без покрив над главата. Првиот круг се одвива во катастрофални услови. Наместо да се залага за одложување додека ситуацијата не се подобри, па дури и пребројување на гласовите, мисијата на ОАС предводена од американски, француски и канадски експерти препорачува да се изменат официјалните резултати, без оправдување, со цел да се квалификува за вториот круг пејачот Мишел Мартели , кој се смета за десница. Со оглед на тоа што администрацијата на г -дин Барак Обама се закани дека ќе ја прекине хуманитарната помош што и е очајно потребна на земјата, властите на Хаити попуштаат и ја прифаќаат „препораката“.
Инаугуриран во февруари 2017 година, мандатот на претседателот Моиз се покажа подеднакво кревок. Ако победи на гласањето за есен 2016 година (организирано по откажувањето на претседателските избори во 2015 година за кои постои сомневање дека беа голема измама), излезноста не достигнува ни 20%: новиот шеф на државата собира 590.000 гласови од околу 6 милиони гласачи ( земјата има 11 милиони жители). Демонстрации и повици за оставки, придружени со обвинувања за корупција во врвот на државата, следуваат по објавувањето на резултатите. Не е изненадувачки што новиот најмоќен човек во земјата наидува на цврст отпор.
За разлика од авганистанскиот режим поддржан од Вашингтон, претседателот на Хаити сепак лесно го преживува заминувањето на странските војници на крајот на мандатот на Минуста, во октомври 2017 година. Во Хаити не постои вооружено опозициско движење со онаа големина на талибанците. Кога неговиот мандат завршува на 7 февруари (датум што е утврден со Уставот за инаугурација на избраните претседатели), Моиз може да смета на поддршката на триото САД-Обединетите нации-ОАС за да остане на власт. Епизодата го зајакнува убедувањето, веќе добро вкоренето во населението, дека донаторите, а не Хаиќаните, ги избираат лидерите на земјата.
Меѓутоа, по земјотресот во 2010 година, ветувања за донации дојдоа од целиот свет, над десет милијарди долари (еквивалент на тогашниот бруто -домашен производ на Хаити). Бројот на мировници стационирани во земјата тогаш беше зголемен од нешто помалку од 7.000 во 2004 година на 12.000. Оние кои ги донесуваа одлуките, од САД, сметаа дека една модерна држава не се гради само од воена сила, мобилизираа хуманитарна помош во обид да го „обноват“ Хаити. .. без Хаиќаните. Според невладините организации (НВО), развојните индустријалци и меѓународните агенции кои се појавија по катастрофата, само „експерти“ обучени на Запад имаат знаење и ресурси неопходни за „обнова, на подобро“на земјата која се смета за нестабилна и заостаната ..
Така, во период од десет години после земјотресот, помалку од 3% од американската странска помош отиде во рацете на хаитските организации; повеќе од половина од неколку бизниси кои орбитираат околу федералната држава, помеѓу Вашингтон, Мериленд и Вирџинија. Така, илјадници Западњаци сега живеат од „помош“, од земјата што требаше да има од тоа корист а сега за неа останаа само малку трошки. Без разлика дали проектите ќе успеат или ќе пропаднат, парите продолжуваат да течат.
Со намалување на локалните организации, меѓународната помош ја слабее државата за која се претпоставуваше дека ќе помогне да се „изгради“. На Хаити, околу 80% од основните јавни услуги, како што се здравството или образованието, се обезбедуваат од невладини организации (НВО), верски здруженија или приватни компании. Што се однесува до националните индустрии, тие страдаат затоа што хуманитарниот сектор зависи од увоз. Што се однесува пак до земјоделскиот сектор, на оние кои примат американска помош им е забрането да купуваат локални производи.
Со други зборови, парите што Конгресот ги доделува за хуманитарна помош се користат за субвенционирање на американските производители. По дваесет години градење нација, половина од Хаиќаните сѐ уште немаат доволно храна – исто како и пред да започне процесот. Како можеме да се изненадиме што толку многу се обидуваат да ја напуштат својата земја во потрага по подобар живот?
Кога, во септември 2021 година, повеќе од 10.000 Хаиќани пристигнаа на јужната граница на Соединетите држави со надеж дека ќе поднесат барање за азил, тие без сомнение се надеваа дека ќе го уживаат истиот статус на бегалец каков што им беше доделен на 37.000 Авганистанци од страна на претседателот Жозеф Бајден по дебаклот поврзан со повлекувањето на американските војници од Кабул. Грешка. На снимката се гледа како гранични полицајци ги тепаат семејствата кои штотуку го преминале Рио Гранде, некои ги држеа уздите како камшици, исто како во деновите на ропството.
Во рок од една недела, администрацијата на Бајден спроведе една од најголемите операции за депортација на барателите на азил во последниве децении, враќајќи повеќе од 4.000 Хаиќани во нивната земја.
Г -дин Даниел Фут, специјалниот пратеник на Соединетите држави на Хаити, одговори на ова со оставка, само два месеци по неговото назначување. „Одбивам да бидам поврзан со нехуманата и контрапродуктивна одлука на американската влада да протера илјадници бегалци од Хаити“, напиша тој во писмото за оставка[1]. Не е чудно што г-дин Фут, како и многу дипломати што ги спакуваа куферите во Порт-о-Пренс, исто како и во американската амбасада во Кабул, каде што ја надгледуваше распределбата на странска цивилна помош. Поврзаноста меѓу двете земји, понекогаш невидлива за очите на јавноста, ретко им бега на странските службеници.
Г -дин Фут не протестираше само против иселувањето. Жалејќи се што неговите препораки беа игнорирани или преправени, тој направи директна врска помеѓу илјадниците Хаиќани баратели на азил и политиката на Вашингтон на островот: „Мислам дека Хаити никогаш нема да доживее стабилност додека нејзините граѓани нема да се сметаат за достојни да ги изберат своите водачи со правичност и искреност. Тој, исто така, ги повика луѓето да престанат да ја гледаат земјата како „марионета во рацете на меѓународните играчи“. „Можеме само да бидеме згрозени од оваа илузија на семоќност која нè убедува дека од нас ќе зависи уште еднаш да го одредиме победникот“, заклучи тој.
Американскиот претставник тука се осврна на најновото странско мешање во политичките работи на Хаити. Веднаш по убиството на претседателот Моиз, премиер стана г -дин Жозеф. Тој, сепак, поднесе оставка два дена претходно, откако претседателот ја објави својата одлука да го замени со д-р Ариел Хенри, кој сè уште официјално не ја презеде функцијата. Бидејќи легитимноста на самиот Моиз беше сомнителна, овие двајца кандидати можеа да бидат само контроверзни. Сепак, Вашингтон и Обединетите нации одлучија за Хаиќаните, давајќи му поддршка на г-дин Хенри.
Пред повеќе од двесте години, население составено од робови успеа да го истера францускиот колонизатор и да ја воспостави нацијата Хаити. Оттогаш, странските сили сојузнички со мала локална елита продолжија бараа начин да ја контролираат земјата – волја од која последните дваесет години и „помогнатата држава“, која ја создадоа, се само нејзин најнов приказ. Но, овие напори секогаш наидуваа на силен отпор, што првпат резултираше со револуција на Хаити на крајот на 18 век. Во 1915 година, кога американските војници дојдоа да ја окупираат земјата, наидоа на селска милиција, Какоси. По државниот удар во 2004 година и последователното распоредување на мировници, вооружени цивилни групи водеа урбана герилска војна во главниот град за да се борат против напаѓачот. Соединетите држави, ОН, Европската унија го загубија целиот кредибилитет во нивните очи. Сега, дури и оние што ја поддржаа американската интервенција во 2004 година, го осудуваат мешањето и бараат решение кое ќе го донесат самостојно Хаиќаните. Додека земјите -донатори побрзаа да го поддржат г -дин Хенри, стотици организации што го претставуваат крвотокот на земјата – од селанството до здруженијата на соседи до приватниот сектор – се обединија околу заедничката агенда за да се спротивстават на моќта на меѓународните актери и да го прекинат продолжетокот на Помогнатата држава. Битката за Хаити не е завршена.
Преведено од: Маја Малиновска
Фусноти:
[1] John Hudson и Anthony Faiola, « US special envoy to Haiti resigns, says he will not be associated with ‘inhumane, counterproductive’ deportations of Haitians », Washington Post, 23 септември 2021 год.
