Во својата канцеларија, Џо Чиало ни покажува еден постер: оној од кампањата на Христијанско-демократската унија на Германија (ЦДУ) за изборите во тогашната Западна Германија од 1957 година. Го гледаме дебелиот лик на заштитното лице на партијата, Лудвиг Ерхард, со неговата руса коса строго зачешлана наназад, јаката од црн костум и црна вратоврска и симболичниот слоган „просперитет за сите“. „Оваа изјава всушност го претставува јадрото на ЦДУ што остана“, ни вели 50-годишниот кандидат во Берлин на партијата на Ангела Меркел за парламентарните избори предвидени за 26 септември. Но, овој кандидат Чиало не носи вратоврска и неговите фотографии од кампањата го покажуваат со лаптоп во скутот. Агент на неколку музичари за голема меѓународна дискографска компанија, разговара со нас помеѓу фотосесија за изборите и еден „итен случај со уметник“. Како син на танзаниски дипломат, тој израснал во католички интернат во Бон, додека неговите родители ја претставувале младата земја во источна Африка од амбасада до амбасада. Станува демохристијански активист во 2016 година. „Претходно, јас бев член на Зелените за време на моите универзитетски години. Ги напуштив затоа што сметав дека Зелените се тврдо идеолошки настроени, дури и ако имаат заслуга што го ставија прашањето за климата во центарот на дебатата. Она што ми се допаѓа кај ЦДУ е фактот што таа е многу прагматична партија. Таа сака да владее.“
ЦДУ претставува една „машина за производство на канцелари“, вака резимира една книга која и е посветена1. Во текот на 72 години постоење на Сојузна Република Германија (како Западна Германија до 1990 година, а потоа веќе како обединета Германија), земјата беше управувана од канцелар на ЦДУ дури 52 години. Меркел ја извршува оваа функција исто долго како и нејзиниот претходник Хелмут Кол: цели 16 години. Сепак, таа одлучува да се повлече од политичкиот живот пред да загуби, за разлика од Кол, кој мораше да го признае поразот од Социјалдемократската партија (СПД) во обидот за шести избор. За законодавните избори во септември, новиот претседател на ЦДУ, Армин Лашет, ја води кампањата. Неговата програма (споделена со сестринската партија Христијанската социјална унија во Баварија, ЦСУ) е наречена „За стабилност и обнова“, што илустрира за какви големи разлики се навикнати во партијата. Непомирлив со Грција во времето на должничката криза (2010-2015), се согласи да прими стотици илјади бегалци за време на миграциската криза во 2015 година. Тој со децении го бранеше традиционалниот поглед за семејството – каде мајките требаа само да седат дома – пред една жена да стане канцелар на Германија.
Во 2005 година, Меркел се пресели во „машината за перење“ – името дадено на големата официјална резиденција лоцирана на улицата „Вили Брант“ бр. 1 во Берлин – кога имаше неолиберална програма. Сепак, една од нејзините влади во 2014 година ја усвои т.н. интерпрофесионална минимална плата, која претходно не постоеше во Германија. Во 2011 година, ерата на Меркел ќе го означи и крајот на служењето на воениот рок (мерка што отсуствува од предизборната програма на ЦДУ две години порано), како и на нуклеарната енергија истата година. Одлуката донесена по катастрофата во Фукушима, е уште позачудувачка со оглед на тоа што владата гласаше за продолжување на нуклеарните централи една година порано. Конечно, легализирањето истополови бракови, во 2017 година, остро контрираше на семејниот конзервативизам на партијата. Очигледно, СПД, партнерот на ЦДУ во рамките на големата владина коалиција од 2005 до 2009 година, а потоа повторно од 2013 година, поттикна некои од овие пресврти. Но, дури и во полза на брак за сите, во партијата на Конрад Аденауер се појави еден ентузијазам, макар и малцински. „При гласањето присуствував на дебатата во Бундестагот. Веднаш штом излеговме од салата, сите паднавме во прегратки и излегоа првите предлози за брак“, се сеќава Александар Фогт, активист на ЦДУ повеќе од дваесет години и претседател на Унијата на лезбејки и хомосексуалци (Lesben und Schwule in der Union, ЛСУ). „Внесувањето на нашите барања во рамките на ЦДУ стана полесно со текот на годините“, уверува тој. Повеќе од две третини од пратениците на групата се спротивставија на легализирањето на истополови бракови. Но, бидејќи социјалдемократите, зелените и либералдемократите (Freie Demokratische Partei, ФДП) беа за и дека се работеше за можни партнери за коалиција, Меркел го даде прашањето на гласање два месеци пред изборите.
„Партија што не се менува – не опстојува. Многумина сега велат дека конзервативното срце на ЦДУ е изгубено затоа што решивме да излеземе од нуклеарната енергија или да ставиме крај на служење на воениот рок. Но, начинот како се произведува електричната енергија и регрутацијата претставуваат еколошки и социјални прашања. Тука не се работи за политички вредности“, објаснува Клаус-Дитер Гролер, член на партијата од 1982 година и пратеник за Берлин од 2013 година. „Ако ЦДУ секогаш победувала на изборите со Меркел, тоа е исто така затоа што се ослободивме од овој вид прашања“, проценува Матијас Цимер, член на Бундестагот за Франкфурт од 2009 година. „ЦДУ е успешна кога се позиционира во движењето за трансформација на општеството. Но, тоа не е прифатено од некои членови, кои се сеќаваат на старите добри времиња.“ „Старите добри времиња“, тоа е ЦДУ од 1950-тите, 1960-тите, 1970-тите, 1980-тите, дури и без скоро никакви жени, а доста непријателски настроена кон имиграцијата.
„Долго време ЦДУ не беше партија со која можеа да се идентификуваат имигрантите“, потврдува извесната Џемиле Јусуф, со турско потекло и пратеник во парламентот од 2013 до 2017 година. И покрај сè, таа се вклучи во 2000-тите, преку еден германско-турски форум создаден во рамките на ЦДУ за Северна Рајна-Вестфалија. Спомнатиот Лашет беше министер за интеграција на оваа германска покраина – најнаселена во Германија – пред да ја предводи како покраински премиер, а потоа да биде на чело на конзервативната партија. „Во 2013 година, јас бев првата муслиманка, ќерка на работници-имигранти, избрана од ЦДУ во Бундестагот“, се сеќава оваа Јусуф. „Армин Лашет вложи многу за имигрантите и интеграцијата во нашиот регион. Неговото дејствување мотивираше многу млади луѓе. Тој беше нешто како нашиот локален Обама.“ И една друга личност во обновата на ЦДУ во западниот дел на земјата, исто така со турско потекло, била студент на Лашет: Серап Гулер. Соработник на министерот за интеграција на покраината, потоа избрана во регионалниот парламент, таа сега ја истакнува својата кандидатура за Бундестагот за изборната единица на Леверкузен. „Лашет го доби прекарот во партијата „Армин Турчинот“, вели Торстен Опеланд, професор по политички науки на Универзитетот во Јена.
Новиот претседател на ЦДУ во говорите и интервјуата повторува дека ја предводи партијата во „средина“. Нема консензус за ова гледиште. За Себастијан Фишер, на пример, регионален пратеник за Саксонија, на истокот од земјата, од 2009 до 2019 година, и сега кандидат за Бундестагот: „Милјето е нешто различно за секого. Лашет потекнува од Екс-ла-Шапел: тоа е дури од другата страна на Германија, локалните услови таму се тотално различни од моите овде. И јас сум исто така во средина, ако сакате, но повеќе надесно.“
Конзервативно, либерално и социјално-христијанско: ЦДУ се храни од овие три фундаментални корени, на кои се додава и еден жесток атлантизам. Во зависност од регионите и трендовите, партиските активисти и претставници повеќе се идентификуваат со едниот или со другиот. Фридрих Мерц, поранешен директор на Надзорниот одбор на инвестицискиот фонд БлекРок во Германија, и двапати неуспешен кандидат за наследување на Меркел на чело на партијата, на пример, јасно се позиционира во неолибералното и конзервативното крило на самата партија. Од друга страна, Цимер повеќе се позиционира на социјалното крило. „Во партија како ЦДУ, секогаш имате различни внатрешни струи. Партијата е жива, привлекува“, ни објаснува извесна Барбара Баумбах, која е активистка во буржоаски реон на германскиот главен град и во рамките на секцијата на жените на партијата. „Ова ја прави една народна партија да биде интересна“.
„Народна партија“ (“Volkspartei”): активистите на ЦДУ постојано го спомнуваат овој квалификатив за својата партија. Според д-р Френк Декер, професор на Институтот за политички науки на Универзитетот во Бон: „Една народна партија е партија етаблирана во целото население, подобна за сите делови од истото, и која има широка програмска понуда“2. Од своето основање, ЦДУ сакаше да обедини различни, а понекогаш дури и антагонистички групи. Партијата е родена во 1945 година во тогашна Германија, која сè уште е поделена на четири сојузнички окупациони зони (советска, американска, британска и француска). Христијанско-демократската унија тогаш се темелеше главно на наследството на поранешната католичка партија Центрум, активна од крајот на 19 век и за време на целата Вајмарска Република. Брзо, таа исто така успева да ги интегрира и протестантите, големото мнозинство особено на северот на земјата и: „…Кои тогаш беа многу поконзервативни“, детално објаснува Френк Бош, професор по современа историја на Универзитетот во Потсдам3. Во 1950-тите, со Конрад Аденауер како германски канцелар, ЦДУ создава коалиции со крајно десни партии4. „На крајот, Аденауер ги вклучи нудејќи им позиции и на тој начин успеа да ги инкорпорира и најдесните политички кругови на Западна Германија. Но, ова очигледно имаше и цена: тие мораа да ги бранат своите позиции“, продолжува историчарот. „Фактот дека Германија долго време имаше многу рестриктивна политика кон бегалците, делумно се должеше и на овој притисок во самата партија.“ По повторното обединување, народната партија, тогаш предводена од Кол, ја апсорбира ЦДУ на истокот од сега обединетата земја, која постоеше под Германската Демократска Република (ГДР), додека беше контролирана од Обединетата социјалистичка партија на Германија (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, СЕД), тогаш на власт.
Помеѓу овој стремеж за најширока можна база на десницата и децениите поминати на власт, германската конзервативна партија, „отсекогаш била флексибилна во однос на својата програма“, додава Бош. „ЦДУ се управува од позиција на канцелар на Германија, а не преку разни партиски програми. Така е и денес. Многу од одлуките за модернизација, донесени во ерата на Меркел, не беа вклучени во нејзината програма. Тие доаѓаа од самата владина практика“. Всушност, ЦДУ не конципираше вистинска програма сè до крајот на 70-тите години на минатиот век, за кое време таа првпат и се најде во опозиција и се соочи со т.н. Остполитик (политика на отворање кон исток) на канцеларот Вили Брант5. Сепак, главните оски никогаш не се сменија: кредото на социјалната пазарна економија и политиката поволна за бизнисите; или повторно, принципот на буџетска ортодоксија, поддржан од Кол, запишан во германскиот уставен закон во 2009 година со „кочница за долг“ и потврден во програмата за оваа година, иако владата на Меркел го суспендираше од 2020 година, за да се справи со пандемијата на ковид-19.
На меѓународен план, атлантското усидрување, под притисок на Аденауер, никогаш не се промени. Привилегираниот сојуз со САД и посветеноста кон НАТО беа реафирмирани во програмата и на Лашет. Сепак, тука повторно, економските интереси се особено важни во една партија што не го контролира Министерството за надворешни работи уште од 1966 година6. „Во самата партија, нема вистински конфликт во однос на надворешната политика, но има различни размислувања, главно помеѓу оние што се залагаат за човековите права и оние кои ја бранат надворешната политика водени од економски интереси“, анализира понатаму спомнатиот Декер. „Оваа последна линија доминира, а тоа е онаа на Лашет. Тој не е непријател на Русија.“
Друга константа на ЦДУ останува силната база на христијаните, а особено католиците: 52% од околу 400.000 членови на партијата (бројка во опаѓање од 1990 година, кога имала повеќе од 789.000) се католици, 38% протестанти, 1% од друга вера, и само 10% без декларирана верска припадност7. Оваа база се наоѓа кај гласачкото тело: дури и при најлошите резултати, ЦДУ успеала да освои најмалку половина од гласовите на католиците и една третина од оние на протестантите. Што се однесува до професионалните категории што ја чинат, земјоделците гласаат најлесно за демохристијаните (не е изненадувачки што гласачите на ЦДУ се пропорционално помалубројни во големите градови отколку во руралните области). Во текот на 2000-тите, дури и работниците дадоа повеќе гласови на демохристијаните отколку на социјалдемократите8, иако тие претставуваат само 7% од симпатизерите на ЦДУ. Партијата добива натпросечен скор и меѓу либералните професии. Исто така, има корист од стареењето на населението и поголемото учество на изборите на постари лица. Повеќе од половина од нејзините симпатизери се над шеесет години.
Во 2018 година, една студија исто така покажала промена од СПД кон ЦДУ на гласачи со имигрантско потекло: повеќе од 40% рекле дека ги претпочитаат ЦДУ или нејзиниот баварски сојузник ЦСУ; 25% само СПД и 10% Дие Линке („лево“) или Зелените. „Оваа ситуација произлегува главно од изразената загуба на доверба кај луѓето со турско потекло [во СПД]“, заклучува студијата. За две години, „нивното одобрување е скоро преполовено“9. „Во некои градови во Германија, процентот на жители со имигрантско потекло сега е 40% до 50%“, забележува веќе спомнатата Јусуф. „Ако не ги вклучиме овие луѓе, тогаш имаме демократски – и изборен проблем.“ Но, во редовите на конзервативната партија, различностите сè уште се борат да се наметнат. Само 7 од вкупно 246 пратеници на групата ЦДУ-ЦСУ во Бундестагот имаат потекло од мигранти, помалку од 3%: најмал процент од сите политички групи во Парламентот10.
ЦДУ исто така останува застапена премногу со мажи: само 44 се жени-пратеници од 200 пратеници – 22%11, иако жените претставуваат повеќе од половина од групите на Зелените и Дие Линке во Бундестагот, и 44% од пратеничкиот состав на СПД. Во 1996 година, ЦДУ го усвои принципот на необврзувачка квота (наречен „Кворум“), за една третина од жените на одговорните позиции во партијата и на изборните функции. Но, 25 години покасно, ова сè уште не се почитува. „Кога се приклучив на ЦДУ, бев против обврзувачка квота. Мислев дека ќе го сториме тоа сами и дека помладите мажи ќе бидат полесно да се убедат. Таков не беше случајот“, сведочи Сабине Волфер, фриленсер во Саксонија-Анхалт и активна во ЦДУ уште од 1997 година. „Брзо се здобив со одговорности за волонтерска работа, но кога станува збор за кандидирање за функција, бевме погодени од невидливи бариери.“ Во рамките на ЦДУ, Унијата на жени (читај: дебело врамена странично) веќе две години бара обврзувачка квота и строг паритет на партиските листи презентирани на изборите. Без успех во моментот12.
Кога требаше со ова да се соочат на почетокот на јуни, групата жени ангажирани од ЦДУ во Саксонија-Анхалт беше позагрижена за зголемувањето на гласовите во корист на Алтернативата за Германија (Alternative für Deutschland – АфД), отколку за партиските квоти како такви. На регионалните избори на 6 јуни, екстремно десничарската партија освои 20% од гласовите – неколку проценти помалку од пет години порано, навистина, но сепак е постојано на второто место зад ЦДУ (37%), и далеку пред Дие Линке и СПД. За да формира покраинска влада, христијанско-демократската партија е сведена на формирање шарени коалиции во источниот дел на земјата, на пример со СПД и Зелените во претходната регионална влада на Саксонија-Анхалт13. Ист е случајот и во Саксонија, и во Бранденбург со СПД. „Од една страна, сакаме да усвоиме еден поконзервативен профил за да спречиме поголем број наши гласачи да гласаат за АфД. Од друга страна, треба да повлечеме јасна линија на разграничување со оваа крајно десничарска партија. Не е лесно“, се труди да објасни Кристијане Диел, универзитетска професорка, активист во локалната секција на Хале.
Таа е загрижена за дезертерството на некои членови на нејзината партија. Пред две години, двајца пратеници од ЦДУ избрани во регионалниот парламент на Саксонија-Анхалт, повикаа да се размисли за сојузи со АфД. Во интерен документ, кој брзо излезе во јавноста, тие препорачаа „да се помири социјалното со националното“14: зближување што има ехо во Германија како „националсоцијализам“. ЦДУ донесе јасна резолуција неколку месеци порано: нема соработка ниту со АфД, ниту со Дие Линке. Двајцата парламентарци, сепак, ги задржаа своите позиции и дури продолжија со четвртиот мандат во минатиот јуни.
Во Тирингија – во поранешна ГДР, како и во Саксонија-Анхалт, контроверзен е уште еден политичар на ЦДУ: Ханс-Георг Маасен, номиниран како кандидат за Бундестагот од локалната секција. Човекот бил на чело на домашните разузнавачки служби, Канцеларијата за заштита на уставот, пред да влезе во политиката по пензионирањето. Бил жестоко против прифаќањето на бегалците и не ја исклучува целосно идејата за договор со АфД. Исто така бил и член на Сојузот на вредности (Werte Union), екстремно десничарска асоцијација на симпатизери на ЦДУ, создадена во 2017 година. На многу начини, тешко е да се разликува „конзервативниот манифест“ на оваа група од програмата на АфД. Макс Оте, кој претседава со Унијата на вредности од минатиот мај, сè уште беше член, до пред неколку месеци, на Управниот одбор на политичката фондација блиска до АфД, Фондацијата Десидериус Еразмус. Сојузот на вредности тврди дека има 3.900 члена. „Нивната мотивација е овој ужасен левичарски еко-социјалистички курс на Ангела Меркел“, започнува да ни објаснува Оте. „Па, Меркел ја направи ЦДУ социјалдемократска партија. Делумно, ова функционираше: СПД е разбиена. И сега, Меркел сака да ја направи ЦДУ и зелена партија. Тоа нема да помине“.
„Неколку поддржувачи на мојата секција се членови на Унијата на вредности“, информира Себастијан Фишер. Тој ни зборува на француски јазик во неговата изборна канцеларија во Гросенхајн, град во Саксонија со околу 20.000 жители. Како професионален готвач, веќе работел во Швајцарија, Норвешка и Франција. Сака да користи кулинарски метафори. „Овде, во Саксонија, луѓето се генерално непријателски расположени кон странците. Тоа го видовме за време на бегалската криза. Беше како кора од леб што пука: одеднаш ја гледате внатрешноста.“ Има веќе загубено во 2019 година од АфД, додека се кандидирал за трет мандат во регионалниот парламент. И денес, крајната десница е главниот противник во посакуваната изборна единица за Бундестагот.
Во западниот дел на земјата, од друга страна, конкурентите, „се зелените“, инсистира Цимер. Цимер ја изгубил номинацијата за својата изборна единица во корист на еден доста поконзервативен активист. Дури и предупредува на појава во рамките на ЦДУ на екстремно дисидентско движење слично на републиканското Ти Парти во САД. „Ова движење е комбинација од незадоволство од 16 години на власт на Ангела Меркел, популизам и неолиберални тенденции.“ Цимер се изјасни за развод „јасно и брзо“ со Унијата на вредности. „Изборите за Бундестагот се добиени во западниот дел на земјата“, потенцира тој. „Ако се приближиме премногу до АфД за да му се препуштиме на овој конзервативен момент, тогаш гласачите во западниот дел на земјата нема да ни веруваат кога ќе кажеме дека сме сериозни во демаркацијата со крајната десница. Впрочем, во големите градови во западниот дел на земјата, Партијата на зелените веќе стана главната политичка сила. Ова е загрижувачко за нас, бидејќи големите градови го даваат тонот за германските политички трансформации.“ Во март, ЦДУ го регистрира најлошиот резултат во својата историја на регионалните избори во Баден-Виртемберг, на југозападот од земјата. Зелените, во своето најдобро издание. Екологистите ја задржаа функцијата покраински премиер, а конзервативците повторно го зазедоа своето место како помал партнер во коалицијата воспоставена од 2016 година.
Од друга страна, во Баварија, каде што не постои ЦДУ, ЦСУ, нејзиниот партнер, доминира континуирано уште од 1957 година. Заедно со ЦДУ, ЦСУ формира заедничка група во Бундестагот, а унијата на двете политички формации се наоѓа и на ниво на федералните влади. На пример, Хорст Зехофер, министер за внатрешни работи во владата на Меркел од 2018 година, доаѓа од редовите на сестринската ЦСУ. Двапати заедничкиот кандидат за сојузен канцелар искочи од редовите на баварската партија: Франц Јозеф Штраус во 1980 година и Едмунд Стоибер во 2002 година. И двајцата загубија од СПД. И оваа година, сегашниот претседател на ЦСУ, Маркус Содер, се обиде да освои терен во рамките на сојузот ЦДУ-ЦСУ против Лашет.
Покрај ривалството со нејзиниот сојузник ЦСУ, со крајната десница и со Партијата на зелените, ЦДУ од пролетта се соочува и со четврти предизвик: случаи на корупција. Избрани функционери на ЦДУ и ЦСУ се под истрага, затоа што лично добиле големи провизии во договарањето за јавни набавки на маски против коронавирусот. Двајца имплицирани пратеници на ЦДУ мораа да се откажат од своите мандати. „Ние сме посветени на партијата локално, а доаѓаат од Берлин работи како скандалот со маските…“, се жали еден активист од Баден. Перципирана од работодавачите како придобивка за ЦДУ, порозноста во деловниот свет на една партија, која веќе ја тресат корупциски скандали уште од крајот на 90-тите, сепак може да ги иритира гласачите.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
- Volker Resing, Die Kanzlermaschine : Wie die CDU funktioniert, Herder, Fribourg-en-Brisgau, 2013.
- Frank Decker et Viola Neu (sous la dir. de), Handbuch der deutschen Parteien, Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn, 2018.
- Frank Bösch, Macht und Machtverlust: Die Geschichte der CDU, Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart-Munich, 2002; Frank Bösch, Die Adenauer-CDU: Gründung, Aufstieg und Krise einer Erfolgspartei (1945-1969), Deutsche Verlags-Anstalt, 2001.
- Се работи за Германската партија (Deutsche Partei) и за Здружението на протерани и обесправени (Bund der Heimatvertriebenen und Entrechteten – БХЕ).
- СПД владееше во коалиција со Либералната партија – ФДП, од 1969 до 1982 година.
- Во коалициските влади, Министерството за надворешни работи обично го добиваат помалите коалициските партнери, кои се или ФДП или СПД во владите предводени од ЦДУ уште од 1966 година.
- Припаѓањето кон црква е административен податок во Германија, каде припадниците на Католичката и Протестантската црква плаќаат црковен данок на даночните служби. Во целото население, има 27% католици, 25% протестанти, 39% без декларирана верска припадност, 5% муслимани и 4% од други вери. (Извор: Forschungsgruppe Weltanschauungen in Deutschland, бројки за 2019 година.)
- Frank Decker et Viola Neu (sous la dir. de), Handbuch der deutschen Parteien, op. cit.; Frank Decker, « Wahlergebnisse und Wählerschaft der CDU », Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn, 15.02.2021; Oskar Niedermayer, « Die soziale Zusammensetzung der Parteimitgliederschaften », Bundeszentrale für politische Bildung, 26.08.2020.
- Henriette Litta und Alex Wittlif, « Parteipräferenzen von Zuwanderinnen und Zuwanderern: Abschied von alten Mustern Kurzinformation », Sachverständigenrat deutscher Stiftungen für Integration und Migration, Berlin, 2018.
- « Abgeordnete mit Migrationshintergrund », Mediendienst Integration, Berlin, 28.09.2017.
- « Bericht zur politischen Gleichstellung von Frauen und Männern », CDU, Berlin, 15-16.01.2021.
- Mariam Lau, « Die CDU und die Frauen », во: Norbert Lammert (sous la dir. de), Christlich Demokratische Union: Beiträge und Positionen zur Geschichte der CDU, Siedler Verlag, Munich, 2020.
- Новата владина коалиција на покраината Саксонија-Анхалт допрва треба да се формира до моментот на пишувањето.
- Ulrich Thomas und Lars-Jörn Zimmer, « Denkschrift : Erste Analyse der Kommunal- und Europawahl für Sachsen-Anhalt », CDU, интерен партиски документ.