Во Брисел, паркот Леополд е дом на еден необичен музеј, кој од инаугурацијата на 6 мај 2017 година, веќе привлече половина милион посетители. Таму влегуваме преку безбедносна брава каде чуварите го проверуваат нашиот идентитет, ги поминуваат на рентген личните работи и ја проверуваат температурата со термална камера.
Ги ставаме слушалките за аудио-водич и избираме еден од дваесет и четирите официјални јазици на Европската унија. „Добредојдовте во домот на европската историја, проект на Европскиот парламент. Додека ве шетаме низ изложбата, ќе забележите дека не ви ја раскажуваме приказната за секоја европска нација.“
Постојаната изложба започнува со презентација на артефакти поврзани со географијата на континентот и грчкиот мит за Европа. По што во 18 век, веќе доаѓа време за нацистичкиот режим и Советскиот сојуз. „За време на Француската револуција од 1789 година, обичните граѓани ја соборија апсолутната монархија што ги контролираше со векови. Нивните благородни идеали за слобода, еднаквост и братство наскоро беа нападнати од Теророт (Јакобинската диктатура), период на насилна репресија, масовни погубувања и политички чистки. Гилотината е усвоена од француската револуционерна држава за да ги потисне своите непријатели“, продолжува невидливиот раскажувач од аудио-водичот, додека во нашите уши одекнува остриот, ладен звук на сатарот. „Образложението – дека идеалистичките цели можат да оправдаат брутални средства – се користело неколку пати низ европската историја. Особено од полициската држава на Советскиот сојуз под водство на Јосиф Сталин и од нацистичкиот режим во Германија.“ Оваа прва аналогија ќе се покаже како заедничка нишка на посетата.
Просториите посветени на 19 век минуваат во тишина на проевропските пацифисти како што се Виктор Иго и Берта фон Сутнер, првата жена добитник на Нобелова награда за мир, во 1905 година. Од друга страна, дознаваме дека марксизмот ќе биде „страсна реакција“ на индустриската револуција, епизода за време на која „животните и работните услови [на работниците] се често ужасни“. Но, гласот додава, „на крајот на 19 век, нивната состојба се подобри со постепеното добивање на избирачко право“.
Тука немојте да барате ни најмало позитивно повикување на борба на работничкото движење: такво нешто не постои. Покрај тоа, аудио-водичот истакнува, „работничките класи никогаш не формирале хомогена целина. Членовите на работничката класа не ги делеа истите карактеристики, кои се разликуваа во зависност од земјата или индустријата“. Од друга страна, буржоазите, „поттикнуваа економски и политички промени и играа важна улога во воспоставувањето на современите демократии“.
За да разбереме како еден музеј може да постигне таква префинетост во историската анализа што ги чинеше европските даночни обврзници 55,4 милиони евра, мора да го разгледаме составот на неговиот научен одбор. На 13 февруари 2007 година, три дена пред неговата официјална инаугурација за претседател на Европскиот парламент, водечкиот извршен директор на Демохристијански сојуз на Германија (ДХС), г. Ханс-Герт Петернинг, посака: „Посакувам да создадеме место за меморија и иднина каде што може да цвета европската идеја“. Следната година, „комисијата на познати историчари и музеолошки експерти од разни европски земји“ ја подготви библијата на проектот. Во овие упатства за куќата на европската историја, студената војна започнува во 1917 година: „Со државниот удар на болшевиците во Русија, на истокот се појави диктатура и друга форма на организација на општеството. Во многу земји, утопијата на социјална еднаквост добива на сила. Почнува конфликтот исток-запад. Тоа е фундаментална борба помеѓу комунистичката диктатура и либералната демократија.“ Граѓанската војна во Шпанија е претставена како конфронтација во која „бруталноста достигнува нови височини од обете страни“. И така натаму.
Доставен за гласање во бирото на парламентот, текстот беше одобрен на 15 декември 2008 година. Се формира управен одбор составен од политички фигури. Исто така е формиран и научен комитет кој е одговорен за изградба на музејот.
Комунистот Франсис Вурц како член на Европскиот парламент од 1979 до 2009 година учествуваше на понекогаш бурните состаноци на управниот одбор, со надеж дека домот на европската историја ќе се отвори за контрадикторност и динамичност. „За жал, моите напори беа за џабе, се жали тој. Овој музеј е дизајниран од страна на борци во Студената војна со цел да одговара на идеологијата на германските демохристијани“.
Директорката на местото г-ѓа Констанце Итцел ја оспорува оваа пресуда. „Ние не сакавме да бидеме музеј на пропаганда“, објаснува таа. Таа верува дека музејот ги слави „позитивните вредности“ и е проевропски. Таа прецизира дека научниот комитет работел во целосна независност, без управниот одбор да се меша во неговите избори. „Вистина е“, коментира г. Вурц. Но, бидејќи историчарите се избрани според нивните идеолошки ориентации, резултатот е очекуван“.
Единствениот историчар што учествувал во сите фази на дизајнот на музејот – од изготвувањето на упатството до инаугурацијата – Унгарката Марија Шмит сè уште е член на нејзиниот научен комитет. Автор на книги во слава на Роналд Реган и на Џорџ Х. Буш, таа е прогласена на 42-то место по богатство во Унгарија, според списанието Форбс. Таа беше сопственик на провладиниот неделник „Figyelo“ кога овој наслов го прикажа портретот на претседателот на Федерацијата на унгарските еврејски заедници, г. Андрас Хајслер, опкружен со банкноти, во декември 2018 година. „Некои унгарци ја доживуваат како дури и поголем идеолог од Виктор Орбан, на кого таа му беше советник од 1998 до 2002 година, напиша „Le Monde“ (1 август 2018 година), Марија Шмит е една од извонредните фигури на „нелибералната демократија“.“
Секако, би било доволно да се прочитаат на микрофонот на конгресот на ДХС неколку страници од „Patrie“ (2020), последното дело на г-ѓа Шмит, посветено на „борбата за суверенитетот на земјите од Централна Европа“, за да се доживее бран на срцеви удари во публиката. Но, нели мотото на Европската унија е „Обединети во различноста“? Од 2002 година, г-ѓа Шмит ја води Куќата на теророт во Будимпешта, еден од најпосетуваните музеи во Унгарија. Институцијата ја сочувува фиксната идеја на нејзиниот директор на три ката : Унгарија ја претрпе тиранијата на 20 век, на два споредливи политички режима, нацизмот и комунизмот. Финансиран од првата влада на г. Орбан, овој музеј доби пофалби од New York Times: „Дизајниран од холивудски декоратор, тој користи инструменти за тортура, како и застрашувачки портрети на насмеаниот Сталин за да ја поткрепи својата теза.1“
Во Брисел, просториите на домот на европската историја посветени на Втората светска војна се чини дека ја поставуваат резолуцијата „за важноста на европската меморија за иднината на Европа“, усвоена на 19 септември 2019 година од европарламентарците, кој ги става на еднакво рамниште „комунистичките и нацистичките режими“2. Говори на Адолф Хитлер и на Сталин, огномет и уништување на цркви, воени паради … Гигантски екрани поставени рамо до рамо ги проектираат архивските филмови на Германија и Советскиот Сојуз во кои се појавуваат чеканот и српот истовремено со свастиката, давајќи му на посетителот впечаток на симетрија. Меѓутоа, не се споменуваат договорите потпишани во Минхен во септември 1938 година, на кои Франција и Велика Британија го овластија Хитлер да ја нападне Чехословачка: музејот ја започнува војната со договорот за не-агресија од август 1939 година помеѓу Германија и Советскиот Сојуз. Исто така, битката кај Сталинград, главната пресвртница во конфликтот, исчезна од сликата, како и комунистичките движења на отпорот. Што се однесува до нацистичките логори за истребување, во истиот коментар се вели : „Повеќето еврејски жртви се истребуваат веднаш штом пристигнат во логорите. Под режимот на Советската окупација, режимот на Гулаг ги изолира и елиминира луѓето, честопати по случаен избор, бидејќи тие би требало да спречуваат изградба на комунизам.“
На горните катови, промена на атмосферата. Светли и шарени простории го пеат европскиот роман : реконструкција на Европа, раѓање на социјални држави, Римски и Елисејски договори, прво проширување… Компаративната презентација на животниот стил на истокот и западот во педесеттите и шеесеттите години на минатиот век обезбедува избалансиран распад на подобрувањето на животниот стандард на населението. Но, конститутивната слабост на овој музеј се открива во отсуство на каква било критика кон политиките што се водат на запад. Единствената алузија на работничките штрајкови што го одбележаа 20-от век се однесува на онаа на британските рудари (1984-1985).
Конечно доаѓа 1989 година, јубилејна година. После тоа, од војната во поранешна Југославија до еврото, од нацрт Европскиот устав до брановите на проширување преку грчката криза со јавниот долг, историјата на Европа се одвива без застој, глатко, консензуална, богата со економски напредок. Нескротливата конкуренција помеѓу работниците, преселбите на исток, миграцијата на милиони работници со ниски трошоци на запад? Во стапица. Комунизмот загуби, капитализмот победи, Европската унија ја доби Нобеловата награда за мир во 2012 година: крај на приказната на шести кат.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
- Ian Fisher, « Hungary tells its past and stumbles on the present », The New York Times, 20 април 2002 година.
- Прочитајте Pierre Rimbert, « Faussaires », Le Monde diplomatique, ноември 2019 година.
