Le Monde Diplomatique – Македонско издание

Грабежот на заедницата за слободен софтвер

Споделувањето и транспарентноста се две основни вредности на слободниот софтвер. Ако ГАФАМ посветува толку многу време и ресурси за негување на илузијата за припадност на волонтерскиот колаборативен универзум, тогаш ГАФАМ ја знае својата морално неодржлива позиција. За да се бориме против гигантските предатори од ГАФАМ, мораме да ја повториме оваа вистина: основните принципи на слободниот компјутерски софтвер, систематски и цинично се прекршуваат од овие компании. Но, кон која цел треба да се насочи оваа критика? Пошироката јавност? Програмерите?

Метју О'Нил; Лор Мусели; Фред Пејлер; Стефано Закироли*
Вонреден професор по комуникација на Универзитетот на Канбера; Предавач во Телеком Париз; Социолог во Луксембуршкиот центар за современа и дигитална историја; Професор во Телеком Париз.


Фото: Luis Gomes/Pexels

Во 1990-тите, на периферијата на индустријата на новите технологии, се појави еден друг, дигитален свет. Географски оддалечените волонтери-програмери се структурирани во заедници, за заеднички да градат софтвер кој се натпреварува со таканаречените „приватно-комерцијални“ понуди: оперативен систем Линукс, веб-сервер Апачи или медиа плеер ВЛЦ, се веќе познати примери. Овие програмери се откажуваат од своите ексклузивни права на своето производство не само затоа што добиваат нефинансиски бенефиции (задоволство, учење, репутација, понуди за работа), туку и од морални причини: таканаречена „копилефт“ лиценца (како што е Општата јавна лиценца – ГПЛ), им дава на корисниците права да вршат, копираат, менуваат и дистрибуираат компјутерски код. Исто така, таа бара задржување на овие слободи во сите изведени верзии на софтверот.[1] Каде е движењето за слободен софтвер денес?

Одговорот не инспирира никаков оптимизам: истото беше кооптирано, интегрирано и потоа приватно и комерцијално обновено од гигантите од Силиконската долина, како Гугл, Епл, Фејсбук, Амазон, Мајкрософт (ГАФАМ). До тој степен што софтверот со отворен код (за отворен и изворен код – термин усвоен во индустријата за да се зборува за слободен софтвер, а без воопшто да се зборува за… слободите![2]), сега е во самата основа на дигиталната економија. Според една анкета направена во 2018 година на 1.200 ИТ професионалци, повеќе од девет од десет апликации содржат фрагменти од програми од „бесплатниот софтверски“ свет.[3] Во овој контекст, интеграцијата започнува во раните 2000-ти во ИМБ и дефинитивно завршува во 2018 година со купувањето на платформата за соработка за развој на ГитХуб од страна на Мајкрософт, дури за 7,5 милијарди американски долари. Овие големи дигитални компании прво плаќаат некои програмери, потоа ја користат бесплатната работа на волонтерите, а критичките интелектуалци, кои тогаш во бесплатниот софтвер видоа алатка за лична еманципација, сега се легнати на нивна сметка.[4]

Во овој процес на дигитални патенти и сопственост, двајца актери одиграа суштинска улога како мост помеѓу светот на компаниите и светот на проектите.[5] Прво, ГитХуб, платформата за складирање линии со отворен и изворен код, создадена во 2005 година и која сега е централен јазол со околу 40 милиони корисници и 190 милиони складишта на код. Токму оваа централност ги обесхрабри активистите за слободен софтвер да ја напуштат, откако беше купена од гигантот Мајкрософт. Успехот на платформата ГитХуб произлегува од нејзиниот модел за соработка и од фактот дека волонтерските придонеси, наведени на индивидуалните профили на програмерите, всушност се нивните работни биографии.

Другиот клучен играч е Фондацијата Линукс. Иницирана уште во 2000 година за да му гарантира самовработување на финско-американскиот креатор на бесплатниот компјутерски оперативен систем Линукс, извесниот Линус Торвалдс, таа имаше за цел да го заштити новиот проект од секаква зависност од некоја голема дигитална компанија. Нејзината активност е да го олесни користењето на системот Линукс, преку сопственото производство на технички спецификации, код и професионални сертификати. Од правен аспект, таа е непрофитен конзорциум кој ги брани интересите на компаниите членки, меѓу кои сретнуваме… најмногу од ГАФАМ (Гугл, Епл, Фејсбук, Амазон, и Мајкрософт). Развојот на нејзината активност веднаш ви создава вртоглавица: додека во 2013 година водела 10 проекти, генерирала приход од 23 милиони долари и имала 39 вработени, Фондацијата Линукс само пет години подоцна евидентирала 156 проекти, 81 милион долари приход и 178 вработени.[6]

Во својата обилна комуникација, Фондацијата инсистира на важноста на документацијата и безбедноста со цел да го „професионализира“ развојот и со убедување на нетехнолошките компании кои користат слободен софтвер. Се грижи да даде една слика на обединување: на нејзините големи и прескапи конференции, говорниците од Интел или ГитХуб ги бранат кутрите кинески програмери, кои властите ги спречиле да придонесат за заедничкото добро. Пред сè, Фондацијата Линукс силно ја промовира идејата дека компаниите и колаборативните проекти формираат една „заедница“. Истиот термин заедницата, систематски се наоѓа во презентациите на засегнатите страни од комерцијалните компании за да се нагласи приближувањето на интересите помеѓу волонтерите и нивните вработени кои придонесуваат за истиот, „заеднички“ проект.[7] Компаниите кои објавуваат код на платформата ГитХуб, исто така инсистираат на „управување со заедницата“ на нивните проекти, бидејќи секој може да поднесе модификација за одобрување од оригиналниот автор – што им овозможува на комерцијалните компании да го задржат последниот збор додека се подигруваат со хоризонталноста… Конечно, ја наоѓаме истата визија за „обединета заедница“ во специјализирани медиумски написи кои се занимаваат со копродукција помеѓу комерцијални компании и доброволни проекти.

Таквата усогласеност не и должи ништо на случајноста. Оваа „орвеловска“ инверзија на значењето поврзана со позитивни термини како „заедница“, „соработка“ и „отвореност“ стана карактеристика на сега веќе надзорниот капитализам.[8] Во реалноста, интересите на волонтерските програмерски заедници и големите предаторски дигитални компании се спојуваат само до степен до кој првите се предмет на зголемено дигитално предаторство од вторите. На пример, ГАФАМ го присвојува истражувањето кое е копродуцирано со академскиот свет: помеѓу 2014 и 2019 година, дури 78,3% од 17.405 публикации од вработени на Мајкрософт биле коавторски со универзитетски истражувачи; во истиот период, компанијата добила дури 76.109 патенти, од кои само 0,2% биле споделени како такви.[9] Друга техника на дигиталното предаторство е големите компании да ги множат понудите за истражување и развој до младите програмери; откако иновациите ќе бидат обелоденети од нивните автори, компанијата ги прекинува врските и создава своја комерцијална верзија, сега заштитена со авторски права и патенти. Одделите за истражување и развој на Алфабет (матичната компанија на Гугл), Гугл АТАП и Икс Лабс, го направија ова своја врвна специјалност, но и Фејсбук не треба да биде оставен настрана во овој контекст.[10]

Зошто „копилефт“ лиценците како ГПЛ, не го заштитија светот на бесплатниот софтвер од предаторските напади на гигантите од ГАФАМ? Прво, затоа што Гугл си ги поврати – а потоа ги торпедираше. Калифорниската компанија навистина ја изгради својата доминација правејќи ја технологијата Линукс како основа на телефоните со системот Андроид. Сепак, јавната лиценца бараше од Гугл, да го објави изворниот код на промените што ги направи на овој бесплатен софтвер. Барем додека компанијата, основана од Лери Пејџ и Сергеј Брин, не разви сопствен оперативен систем, т.н. Фуксија, и го поврза со лиценца на „не-копилефт“.

Лиценцата ГПЛ, исто така, настрада од развојот на компјутерско работење преку интернет-облак, каде што податоците се складираат и обработуваат на централизирани сервери наместо на компјутерите на корисниците. Навистина, повеќето лиценци за копилефт, вклучително и Општата јавна лиценца (т.е. ГПЛ), гарантираат пристап, модификација и редистрибуција на изворниот код на софтверот само ако се дистрибуира до корисниците, со други зборови, ако се префрли и инсталира на нивните компјутери. Но, овие лиценци не се во функција, кога софтверот работи на серверите од гигантите на ГАФАМ: „копилефт“ не се активира, бидејќи софтверот не се дистрибуира, туку се користи од далечина. Светот на бесплатниот софтвер се обиде да создаде ефективни „копилефт“ лиценци против форсираната тенденција на компјутерско работење преку интернет-облак (на пример, со општата јавна лиценца Аферо), но Гугл се бореше со сите средства против ова. Ако беше прифатена од многу играчи, оваа лиценца ќе го принудеше Гугл и другите да го споделат изворниот код на софтверот што работи на нивните сервери, дури и за корисниците кои комуницираат со овој софтвер од далечина. Бегемотот од Силиконската долина едноставно ја забрани нејзината употреба во сопствените производи.[11]

Кога станува збор за слободен и бесплатен софтвер, технолошките компании немаат монолитен став. Испитувањето на она што го кажале нивните вработени на три големи конференции за софтвер со отворен изворен код,  открива јасна поделба помеѓу големите предаторски компании од типот ГАФАМ од една страна и помалите компании од друга страна. Соочени со економскиот модел и барањата на заедницата на првите, вторите покажуваат критичка визија и се повеќе фокусирани на одржливоста на проектите. Нивните претставници инсистираат на важноста на лиценците и почитувањето на принципите на поборниците на слободниот софтвер, а кога вработените во гигантите од ГАФАМ повторуваат дека прашањето повеќе не е од интерес за мнозинството нивни соработници.

Споделувањето и транспарентноста се две основни вредности на слободниот софтвер. Ако ГАФАМ посветува толку многу време и ресурси за негување на илузијата за припадност на волонтерскиот колаборативен универзум, тогаш ГАФАМ ја знае својата морално неодржлива позиција. За да се бориме против гигантските предатори од ГАФАМ, мораме да ја повториме оваа вистина: основните принципи на слободниот компјутерски софтвер, систематски и цинично се прекршуваат од овие компании. Но, кон која цел треба да се насочи оваа критика? Пошироката јавност? Програмерите?

Пошироката јавност малку се грижи за принципите на бесплатниот софтвер; од друга страна, таа е чувствителна на прашања за приватност и надзор. Благодарение на скандалите кои ја нарушуваат репутацијата на ГАФАМ, пошироката јавност може постепено да усвои децентрализирани платформи и услуги од светот на бесплатниот софтвер, како „архипелизацијата“ предложена од здружението Фрамасофт за создавање партнерства меѓу структури од различна природа, стандардот на Отворен Матрикс за безбедна и децентрализирана комуникација во реално време или НекстКлауд, решение за хостирање на датотеки и соработка со отворена архитектура.[12] Реализмот, сепак, бара да се признае дека овие решенија, и покрај нивниот навремен успех, не можат да се натпреваруваат со речиси бесконечната понуда на услуги што ги нудат гигантите од ГАФАМ.

Иако борбата никогаш не била избалансирана, статусот на вработен кај некои програмери на бесплатен софтвер  во големите компании и доминантниот дискурс, кој ја дефинира иновативноста само во смисла на приватни инвестиции и „стартап“, го парализира отпорот. Заедниците на промоторите на слободниот софтвер традиционално се формираат како колективни ентитети, а како одговор на обидите да се присвојат програмите од големите дигитални предатори. Ситуацијата бара широка дебата во рамките на истите. Кога гигантот Оракл ја купи компанијата Сан Мајкросистемс во 2010 година, операцијата стана закана за некои проекти со отворен изворен код поддржани од Сан, а потоа членовите на заедницата за бесплатен софтвер одлучија да изградат алтернативна бесплатна верзија на системот за управување со бази на податоци MySQL, кој потоа го преименуваа во MariaDB. На тој начин се отстранува од присвојување сета дигитална инфраструктура на интернет изградена со слободен софтвер (како што се Линукс, Кубернетес и, поопшто, целиот софтверски куп на кој се базираат комерцијалните „интернет-облаци“), а, оттаму, и пребарувачите, социјалните мрежи и другите услужни платформи за бизниси или пошироката јавност се тешко замисливи без јавна поддршка.

Спротивно на културата на двајцата актери, сега станува збор за поврзување на самата слобода и државата. Во контекст на зголемена автоматизација и невработеност, се поставува прашањето за признавањето на доброволните програмерски прилози и за артикулацијата помеѓу програмерската заедница, државата и приватниот сектор. На пример, француската група насловена како Згрозени економисти и Бернард Штиглер, предложија варијанти на „заеднички работнички права“, кои ќе им овозможат на оние, кои придонесуваат за заедничкото добро, да акумулираат права на пристап до социјалните услуги.[13] Но, дали заедницата за слободен софтвер може да се конституира себеси и како политички ентитет што се одразува, надвор од контекстот на софтверот, на општеството како целина? Дали може да се соочи со продуктивистичките ортодоксии, во контекст на бесконечниот развој на компјутерската моќ? Сето минато укажува на спротивното. Нејзиниот успех, сепак, зависи од тоа.

Преведено од: Дарко Путилов


Фусноти:

[1] Прочитајте: Philippe Rivière, « Logiciels libres : et pourtant, ils tournent », Manière de Voir, Париз, n° 83, октомври-ноември 2005 г.

[2] Evgeni Morozov, « The meme hustler », The Baffler, Cambridge (Massachusetts), април 2013 г.

[3] Keenan Szulik, « Open source is everywhere », blog.tidelift.com, 12 април 2018 г.

[4] Прочитајте: Sébastien Broca, « L’étrange destin du logiciel libre », Le Monde diplomatique, јули 2014 г.

[5] Сп. Benjamin Birkinbine, Incorporating the Digital Commons: Corporate Involvement in Free and Open Source Software. University of Westminster Press, 2020 г.; Arwid Lund and Mariano Zukerfeld, Corporate Capitalism’s Use of Openness: Profit for Free?, Palgrave Macmillan, Њујорк, 2020 г.

[6] Bradford Biddle, Linux Foundation is eating the world. Journal of Open Law, Technology & Society, vol. 11 n° 1, 2019 г.

[7] Mathieu O’Neil, Xiaolan Cai, Laure Muselli, Fred Pailler, Stefano Zacchiroli. The Coproduction of Open Source Software by Volunteers and Big Tech Firms, News and Media Research Centre / Digital Commons Policy Council, Канбера, 2021 г.

[8] Прочитајте: Soshana Zuboff, « Un capitalisme de surveillance », Le Monde diplomatique, јануари 2019 г.

[9] Сп. Cecilia Rikap and Bengt-Ake Lundvall, “Big Tech, Knowledge Predation, and the Implications for Development”, Innovation and Development, Лондон, 2020 г.

[10] The Wall Street Journal, Њујорк, 9 август 2017 г; Fortune, Њујорк, 15 јуни 2016 г.

[11] „AGPL policy“, отворен код на Гугл, https://opensource.google

[12] Сп. https://framasoft.org; https://matrix.org; https://nextcloud.com

[13] Прочитајте: Calimaq (Lionel Maurel), « Droits communs du travail et droit au travail dans les Communs », https://scinfolex.com, 18 ноември 2017 г.

Поврзани текстови

Кошничка

Cart is empty

Вкупно
ден0.00
0
LeMonde Diplomatique - македон

FREE
VIEW