Повеќе од еден од пет Африканци останале гладни во 2020 година. Колатерални жртви на конфликтите и насилството што ги опустошуваат Сахел и Централна Африка, овие 281,6 милиони луѓе, исто така, ги трпат последиците од „променливоста и екстремите на климата“, како и „економските забавувања и падови“, особено поврзани со пандемијата Ковид-19, објаснува заедничкиот извештај на Обединетите нации (ОН) и Африканската унија (АУ)[1]. Додека војната во Украина го нарушува снабдувањето и ги разгорува цените, сеништето на глад е уште позаканувачко[2] : дваесет и пет африкански земји увезуваат повеќе од една третина од својата пченица од Русија и Украина[3] ; Бенин и Сомалија дури се целосно зависни од нив.
И покрај ова тажно досие, има малку критики за јавните земјоделски политики и изборите на системот за храна имплементирани на континентот. Напротив, продуктивистичката визија го има ветрот во едрата. Шефовите на држави и влади на Африканската унија, кои се состанаа во Малабо (Екваторијална Гвинеја) во 2014 година, на тој начин се обврзаа да „го елиминираат гладот“ до 2025 година. За да го постигнат ова, тие препорачаа „забрзување на земјоделскиот раст со најмалку двојно зголемување“ на нивото на продуктивност преку, меѓу другото, инпути : ѓубрива, пестициди и таканаречени „подобрени“ семиња. Следејќи го моделот на Индија во 1960-тите, целта беше да се интензивира локалното производство преку „зелената револуција[4]“. Овој пристап, исто така, беше промовиран од 2006 година од влијателната фондација на Бил и Мелинда Гејтс (BMGF) под знамето на Алијансата за зелена револуција во Африка (Алијанса за зелена револуција во Африка, или АГРА според нејзиниот англиски акроним). Со кој претседава поранешниот етиопски премиер Хајлемариам Десален, одборот на АГРА го вклучува и поранешниот претседател на Танзанија, Јакаја Киквете. Според Тимоти А. Вајс од Универзитетот Тафтс[5], BMGF финансира 650 милиони долари од вкупниот буџет на АГРА од околу 1 милијарда американски долари.
И покрај големината на посветеноста, алијансата – чии претставници, како и оние на BMGF, не одговорија на нашите барања за интервјуа – не успеа да ја исполни својата цел за удвојување на земјоделското производство и преполовување на несигурноста на храна до…2020 година. Неуспехот е очигледен, дури и според сопствените критериуми на алијансата. Водечката цел, продуктивноста, се зголеми само за 18%. Случајот со Источна Африка, кој ги постигнува најдобрите перформанси, дава просветлен доказ за тоа. Производството на пченка, најсубвенционираната култура, се зголеми за 71% во Етиопија, 66% во Руанда и 64% во Уганда помеѓу 2006 и 2018 година. Но, во истиот период, неухранетоста е зголемена за 30%[6]. Иако сочинува само 25% од населението на континентот, регионот има повеќе од половина од неухранетоста. Навистина, „зелената револуција“, базирана на интензивна монокултура, се фокусира на зголемување на внесот на калории на штета на различноста на храната. Последново дури се смета за „луксуз“, според зборовите на г-ѓа Агнес Калибата, специјален пратеник на Генералниот секретар на ОН за самитот за системи за храна 2021 година… и претседател на АГРА[7]. На пример, во Руанда, полињата со пченка и ориз ги замениле полињата со сорго и просо, кои се побогати со хранливи материи и поотпорни на климатски опасности.
И покрај овој неуспех, АГРА продолжува да напредува, со силна поддршка од континенталните и меѓународните организации, како што е потврдено со нејзината „стратегија“ за 2030 година[8]. Ова генерира отпор, почнувајќи од фармерите. Принудени да ги напуштат основните култури како што се слаткиот компир или сорго, некои од нив почнале да ги одгледуваат во тајност. „Во неколку локалитети во различни региони, фармерите решија да престанат да садат, објаснува економистот Ан Ансомс. Во Руанда, овој феномен на „необработена земја“, обично многу редок во контекст на недостиг на почва и пренаселеност, станува сè повидлив. Во некои места, цели тераси не се обработуваа поради разочарувачките искуства во претходните години или поради тоа што почвата беше во толку лоша состојба што не вредеше да се вложи труд[9]“. Претседателот на Руанда, Пол Кагаме, кој се залага за интензивно земјоделство, одлучи да дозволи садење на некои традиционални култури.
Спротивставувањето на политиките што ги заговараат BMGF и АГРА е исто така институционално. Алијансата за суверенитет на храна во Африка (AFSA), која претставува 200 милиони мали африкански производители, ги повикува своите донатори да се оттргнат од нив. Во интервју за Ал Џезира на 22 септември 2021 година, неговиот координатор, г. Милион Белеј, го осуди притисокот што, според него, врз Комисијата на АУ ги „измени законите и прописите што ги регулираат нашите семиња“ во согласност со меѓународните барања. Од 2011 година, AFSA се залага за агроекологија, „наука, збир на практики и социјално движење“ според Панелот на високо ниво на Обединетите нации за безбедност и исхрана на храната (HLPE)[10]. Иако ова тело признава дека „сè уште не постои универзално прифатена јасна граница за тоа што е агроеколошки, а што не“, целта на овој модел е „да се намали употребата на комерцијални инпути (…) и да се изгради поразновидни, повеќе отпорни и продуктивни земјоделски екосистеми“. Бидејќи практиките нужно варираат во зависност од територијата и ситуацијата, AFSA го проучува зголемувањето на просторот помеѓу насадите на теф во северна Етиопија, употребата на природни ѓубрива во Уганда и копањето ровови за да се фатат врнежите во Танзанија. Генерално, акцентот е ставен на „диверзификација, (…) биолошка контрола на штетници, подобрена структура и здравје на почвата, биолошка фиксација на азот и рециклирање на хранливи материи, енергија и отпад“.
Но, овие патишта се од мал интерес за состанокот на меѓународните донатори во Бразавил во март 2021 година[11]. За нив, агробизнисот е „нова нафта“, мана што може да претставува илјада милијарди долари до 2030 година. Но, за да се „ослободи“ овој потенцијал за раст, уште еднаш е неопходно зголемување на приносите. Ова е причината зошто отпорот или она што тие скромно го нарекуваат „постојана ниска стапка на усвојување технологии за подобрување на производството“ мора да се „надминат“. Иако, тие со задоволство велат дека африканските земјоделци, кои мораа да пешачат просечно триесет километри во 2006 година за да најдат инпути, ќе треба да пешачат само десет километри до 2020 година. Победа за хемиската индустрија која г. Белај ја осудува. Според него, BMGF го фаворизира отворањето на африканските пазари за агрохемикалии и генетски модифицирани организми (ГМО), „повеќе отколку што им помага на земјоделците“. Истрагата на здружението GRAIN[12] потврдува дека меѓу 2003 и 2021 година, речиси половина од грантовите на фондацијата за земјоделство отишле на големи групи активисти за монокултура : АГРА, Глобалната мрежа за истражување на земјоделството (CGIAR), Африканската фондација за земјоделска технологија и агенциите на ОН.
Далеку од тоа да биде незаинтересирано, финансирањето на BMGF на тој начин би било вистински „тројански коњ“ за големите компании за семиња како што е Баер, еден од светските лидери во фитосанитарните производи[13]. Во 2010 година, фондацијата купи 500 000 акции од акциите на Монсанто[14], компанијата која го создаде најкористениот хербицид во светот, RoundUp, кој оттогаш е купен од Баер. Додека BMGF тврди дека „80% од нејзините грантови одат за африкански земјоделци“, поголемиот дел од средствата, „82%, отидоа за групи со седиште во Северна Америка и Европа, а помалку од 10%“ за организации со седиште во Африка“[15].
Во отвореното писмо потпишано од петстотини достоинственици, Институтот за животна средина на верските заедници во Јужна Африка го критикува BMGF за промовирање на проширувањето на индустриското земјоделство што „ја влошува хуманитарната криза[16]“. Овој модел, го осудува текстот, кој ги остави земјоделците без земја и ги ослабна локалните екосистеми. „Кога ќе ја одгледувате истата стока од година во година без ротација“, вели г-ѓа Франческа Де Гаспарис, извршен директор на институтот, „таа станува ранлива на штетници и болести, плодноста на почвата е уништена, а богатата биолошка разновидност и генетско наследство на африканските прехранбени системи се намалени. Низ светот, искуството покажува дека индустриската монокултура ќе ја влоши состојбата на африканските заедници и ќе ги направи позависни, а не помалку зависни од меѓународната помош“.
Може ли агроекологијата да стане алтернативно решение? Од 2015 година, Дакар е избран од Организацијата за храна и земјоделство на Обединетите нации (FAO) како пилот земја за овој пристап, столб на она што претседателот Меки Сал го нарекува „Зелен Сенегал“. Специјалниот известувач на ОН за правото на храна, Мајкл Фахри, верува дека има поддршка од „силното селско движење“ : многу автономни здруженија, чиишто водачи се членови на локални тела за одлучување и кои имаат воспоставено односи со други организации во Западна Африка. Истражувачите Патрик Ботаци и Себастиен Боја[17], сепак, се загрижени за доминантната улога на невладините организации (НВО) и меѓународните донатори во агроеколошките практики, ситуација што ја ставија во перспектива со воведувањето на пестициди од француските агрономи за време на колонијалниот и пост-колонијален период.
И без разлика каде, влијанието на агробизнис индустријата е фактор. Самитот за прехранбени системи на Обединетите нации во Њујорк во септември 2021 година можеби беше отворен со повикот на генералниот секретар Антонио Гутереш да „се преиспитаме во начинот на кој ја гледаме храната – не како стока што треба да се тргува, туку како право на секого“, и за „потреба“ од промена на системите за храна одговорни за „една третина од емисиите на стакленички гасови и 80% од загубата на биолошката разновидност“. Но, интересите на големата индустрија доминираа на конференцијата, организирана во партнерство со Светскиот економски форум. За г. Фахри, ова е „аномалија“ во историјата на конференциите посветени на ова прашање. Навистина, помеѓу создавањето на FAO во 1945 година, и големите конференции од 1974, 1996 и 2001 година, правото на храна и улогата на граѓанското општество беа наметнати во меѓународните дебати. Дваесет години подоцна, тие беа исфрлени на маргините, во корист на агробизнисот. Стотици организации, вклучително и AFSA, го бојкотираа настанот и организираа контра-самит.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
[1] « Aperçu régional de l’état de la sécurité alimentaire et de la nutrition 2021 », Организација за храна и земјоделство на Обединетите нации (FAO), Економската комисија на Обединетите нации за Африка (ECA) и Африканската унија, Акра, 2021 година.
[2] Прочитајте Akram Belkaïd, « Le spectre de la famine », Le Monde diplomatique, Мај 2022 година.
[3] « The impact on trade and development of the war in Ukraine », Конференција на Обединетите нации за трговија и развој (CNUCED), Женева, 2022 година.
[4] Прочитајте Jacques Diouf, « Pour une autre révolution verte en Afrique », Le Monde diplomatique, септември 1994 година.
[5] Timothy A. Wise, « Failing Africa’s farmers: an impact assessment of the Alliance for a green revolution in Africa », Global development and environment Institute, Tufts University, Медфорд, јули 2020 година.
[6] Индикатори за безбедност на храната, Организација за храна и земјоделство на Обединетите нации, Рим, 2019 година.
[7] « Good food for all – averting a Covid-19 hunger crisis » (коментари дадени во минута 37’20).
[8] Cf. « Notre stratégie », https://agra.org
[9] An Ansoms, « The end of the green revolution in Rwanda? », African review of political economy, Јоханесбург, 2020 година.
[10] « Approche agroécologique et autres approches novatrices pour une agriculture et des systèmes alimentaires durables propres à améliorer la sécurité alimentaire et la nutrition », Панел на високо ниво за безбедност на храна и исхрана, Рим, јули 2019 година.
[11] « Forum africain régional sur le développement durable, Dialogue régional : systèmes alimentaires africains », ECA, FAO, Светска програма за храна, Меѓународен фонд за развој на земјоделството (IFAD), работен документ на Африканската банка за развој, Бразавил, март 2021 година.
[12] « Comment la Fondation Gates pousse le système alimentaire dans la mauvaise direction », GRAIN, Барселона, јуни 2021 година.
[13] Lionel Astruc, L’art de la fausse générosité : la fondation Bill et Melinda Gates, Actes sud, Париз, 2019 година.
[14] John Vidal , « Why is the Gates foundation investing in GM giant Monsanto », The Guardian, Лондон, 29 септември 2010 година.
[15] [референца претстојна].
[16] « Open letter to the Bill and Melinda Gates foundation from the SAFCEI and faith community representatives from the African continent », 10 септември 2020 година.
[17] Patrick Bottazzi et Sébastien Boillat, « Political agroecology in Senegal: historicity and repertoires of collective actions of an emerging social movement », Sustainability, Bâle, vol. 13, n° 11, мај 2021 година.
