Прва победа на партијата Ликуд
На 17 мај 1977 година, Лабуристичката партија ги губи парламентарните избори и, за прв пат по создавањето на Државата Израел, владата се формира од тогашната десничарска опозиција. Ликуд има полни раце работа. Менахем Бегин, новиот израелски премиер, е силно за директна анексија на палестинските територии. Новиот премиер не крие дека е голем приврзаник на Гуш Емуним („Блокот на верата“), верската ционистичка организација, чија цел е развој на колонизација на Западниот брег (Цисјорданија). Кај Кол Израел („Гласот на Израел“1), ова имплицира нов вокабулар. Повеќе не треба да се вели „Западен брег“, туку „Јудеја и Самарија“; затоа, дури и терминот „колонии“ е, во принцип, забранет. Колку што е можно, не треба да се зборува за „населби“, туку за еврејски „локалитети“. Сè уште е опционално, и јас не секогаш го користам „препорачаниот“ вокабулар, кој пак, за мене, не успева да ја сокрие реалноста на окупацијата на палестинските територии.
Во такви околности, моите коментари и моите репортажи не секогаш ја имаат таа среќа да задоволат многу Израелци со француско потекло. Особено не професорот Андре Нехер. Важна фигура во францускиот јудаизм, неодамнешен имигрант кој сега живее во Ерусалим, тој истите ги смета за недопуштени. Ќе ги откријам, многу подоцна, предупредувањата што ги дал по Шестдневната војна во јуни 1967 година до „теоретичарите на чистата левица, [и] на многуте еврејски интелектуалци во дијаспората, кои тврдат дека имаат право да го критикуваат Израел, без да го разберат смртоносниот опасен механизам во кој тие се согласуваат да влезат. (…) Да се биде против Израел, со каква било нијанса и да е, значи, во овој прецизен момент, да се биде навистина и фатално против Израел, тоа значи да се направи придонес кон обвинението против Израел, а чии реперкусии во целина се опасно непредвидливи. Овие „критики“ се штетни, во чиста логика“2.
Веќе почнаа да не му се допаѓаат репортажите во локалниот израелски печат за замолчувањето на отпорот против окупацијата и почетокот на колонизацијата на палестинските територии во годините по Шестдневната војна. За она што сега беше еврејско право, медиумите треба да практикуваат автоцензура, а не да покажуваат што се случува таму некаде, на теренот. Сега веќе, Нехер и неговите пријатели се бореа против каква било критика за колонизација што сакаа да ја направат наголемо Бегин и Ариел Шарон.
Бегин и мирот со Египет
Неколку месеци подоцна, еден голем настан ќе го сврти Блискиот исток наопаку и ќе ја разниша визијата длабоко вкоренета во колективната свест на Израелците за арапскиот свет со кој мирот е, во најдобар случај, неостварлив сон. На 9 ноември 1977 година, тогашниот египетски претседател Анвар Ел-Садат, за време на говорот во парламентот на неговата земја, изјавува дека е спремен да замине лично, ако треба, дури и во Кнесетот во Ерусалим, „ако тоа овозможи да се спречи смртта на египетски војник или офицер“. За новинарите од Кол Израел, ова изгледа напросто неумесно. Египетскиот претседател во Ерусалим? Уште истата вечер, Бегин му порачува дека е спремен и да го пречека. Ова зближување меѓу водачите на непријателските страни продолжува следните неколку дена. Во самата редакција, ова се анализира најмногу како одлична вежба во односите со јавноста, а шегата создава и смешки: „Садат ќе ти одел кај Јад Вашем, бреј!3“ Беше незамисливо. Неколку недели претходно, египетскиот претседател одлучно изјави дека тој е подготвен, ако треба, и да жртвува милион египетски војници, само за да ја врати својата земја. т.е. Синај. Во петокот на 18 ноември 1977 година, доцна наутро, бев на аеродромот Бен-Гурион за да го покривам доаѓањето на подготвителната делегација од Египет. За прв пат во историјата, официјален египетски авион слета во Израел. Посетата затоа ќе се одржи. (…) Два дена подоцна, од подиумот на Кнесетот, Садат изјавува: „Мирот ќе биде реален само ако се заснова на правда, а не на окупација на туѓи земји.“ Тој инсистира „за потребата од целосно повлекување од арапските територии, вклучително и од Источен Ерусалим“, и создавање на една „Палестинска држава“.
На 17 септември 1978 година, под раководство на Џејмс Картер, тогашниот американски претседател, Бегин и Садат свечено го потпишуваат договорот од Камп Дејвид. Египет ќе го добие назад целиот Синај4 и ќе склучи сепаратен и соодветен мировен договор со Израел. Но, мора да се вратиме на овие текстови со наслов „Рамковен договор за мир на Блискиот исток“. Една реченица ја запрепасти израелската десница, која долго време ќе го обвинува Бегин за тоа: „Палестинците ќе учествуваат во одредувањето на сопствената иднина.“ Како? Прво, за време на преоден период од пет години на чиј почеток „жителите на Западниот брег на Јордан и Газа ќе изберат автономна власт која ќе управува со нив и ќе воспостави моќни локални полициски сили, кои ќе помогнат да се осигури безбедноста на Израел и неговите соседи“. Три години по почетокот на овој преоден рок, ќе започнат преговорите за дефинирање на конечниот статус на Западниот брег и Газа и склучување мировен договор меѓу Израел и Јордан, чии претставници ќе учествуваат во целиот процес. И оваа друга мала реченица што, повторно, ја тера израелската десница да реагира. „Секое решение што ќе произлезе од преговорите исто така ќе мора да ги признае легитимните права на палестинскиот народ и нивните праведни потреби.“ Оваа дефиниција за палестинската автономија ќе се најде, скоро од збор до збор, во договорите од Осло, петнаесет години подоцна…
Бидејќи Египет повеќе не ризикуваше да ги попречува плановите на Бегин и неговиот министер Шарон, тие започнуваат со колонизацијата на Западниот брег. Бројот на жители во населените места ќе се зголеми од едвај 20.000 во 1977 година на повеќе од 70.000 десет години подоцна. Во октомври 1979 година, Моше Дајан, кој ја напушти Лабуристичката партија и стана министер за надворешни работи во десничарската влада на Бегин, поднесе оставка. Тој сепак разбра дека, за Ликуд, навистина не станува збор за продолжување на мировниот процес со Палестинците… Од истите причини, Езер Вајцман, министерот за одбрана, исто така, ќе поднесе оставка неколку месеци подоцна.
Мистеријата наречена Шамир
Во 1988 година, се одлучив да ја напишам биографијата на Јицак Шамир5. Многу малку се знаеше за минатото на оваа личност, водачот на ционистичката паравоена група Штерн во 40-тите години на минатиот век, потоа агент на Мосад, па претседател на Кнесетот за време на историската посета на Садат на Ерусалим, па министер за надворешни работи за време на војната во Либан во 1982 година, наследник на Бегин на чело на Ликуд и двапати шеф на владата6. Неколку израелски интелектуалци ми рекоа: „Шамир! Не е интересно! Тој има само визија на еден камен.“ Со други зборови, нема што да се напише за него! Кога, многу подоцна, ќе се заинтересирам за месијанското движење и за Бенјамин Нетанјаху, ќе го најдам овој недостаток на интерес – и разбирање – од интелектуалците на израелската левица за идеологијата на владејачката десница.
Навистина, Шамир не објави ниту една книга, ниту им даде на израелските медиуми големи интервјуа за неговиот живот, неговото потекло. За него немаше скоро ништо. Морав да копам, и да најдам сведоци кои сè уште беа живи. Приказната за овој човек ме погоди како прилично фасцинантна. Еден политиколог го дефинирал како национален болшевик. Морам да признам дека не успеав да ги пробијам сите сиви зони од неговото потекло. Неговите родители беа членови на комунистичката ќелија во Рожнои, неговото родно село во тогашна источна Полска. По окупацијата на регионот од страна на Црвената армија во 1939 година, на неговиот татко Шломо Изерницки, од новата советска власт му била доделена важната функција на комесар задолжен за трговија со кожи, производи од кожи и крзно, еден стратешки ресурс.
Двајца пријатели од детството на Шамир, кои ги запознав во Израел, ми рекоа дека тој е повеќе упатен во делата на Маркс и Енгелс отколку во оние на Владимир Зеев Јаботински, основачот на ревизионистичкиот ционизам, антикомунистичко и антисоцијалистичко движење, противник на институциите на Светската ционистичка организација и кое се залага за создавање еврејска држава од двете страни на реката Јордан. За сите други сведоци, несомнено е дека тој, на многу рана возраст, ќе се приклучеше на Бетар, ционистичкото ревизионистичко младинско движење. Дали тој дојде во Палестина во 1935 година со одобрение од советските власти од кои зависеше неговиот татко? (…) Каде беше вистината? Ционистичката паравоена група Штерн, чијшто оперативен водач стана од 1944 година, имаше привилегирани врски со локалните комунистички партии во Палестина, Чехословачка и Бугарија. Одговорот може да лежи во архивите на НКВД7, во Москва. (…)
Повторно читајќи ги автобиографиите објавени од поранешните членови на групата Штерн, забележувам дека, до самиот почеток на 1960-тите, некои луѓе се фалеле дека се ангажирани на патот на тероризмот. Овој поим исчезна во следните изданија, каде нивните автори се претставија повеќе како „борци за слобода“. Моето чувство дека се занимавам со препишување на историјата, ќе биде засилено со деновите поминати во архивите на музејот Штерн во Тел Авив. Видов постари мажи и неколку жени како поминуваат часови во снимањето на нивните сведоштва. Барам објаснувања: „Дали сега доаѓаат само да сведочат?“ Одговорот: „Воопшто не! Тие само повторно ги прават своите снимки. Постојат работи што денес, како такви, не можеме повеќе да ги раскажуваме!“
Како и да е, ќе успеам да изнесам еден цитат од Шамир во книгата на Геролд Франк, Делата. Една вечер во 1942 година, разговарал со Елиаху Беит Цури, кого штотуку го регрутирал. Извадоци:
– Шамир: „Нашата цел? Да се ослободи нашиот народ од странски окупатори. Тоа е нашата војна против Англија [тогаш задолжена со мандат во Палестина (заб. на уред)]. (…) Ќе бидеме само мала група. Малку против многу. Ќе бидеме изолирани во нашата војна. Луѓето ќе нè бркаат сè додека не можеме да ги едуцираме. (…) Ќе водиме герилска војна. Тоа е единственото оружје на слабите против силните. Единствениот начин да се постигне рамнотежа на силите…“
– Беит Цури: „Кои операции ќе можеме да ги извршиме?“
– Шамир: „Индивидуален тероризам. Терористички акции насочени индивидуално против лица на чело на окупаторската администрација (…).“
По наредба на Шамир, Елиаху Беит Цури и Елихау Хаким го убиваат лордот Мојн, тогашниот британски министер за колонии, во Каиро, на 8 февруари 1944 година. Фатени, и осудени на смрт, тие ќе бидат обесени.
Враќањето на Нетанјаху
Парламентарните избори се одржуваат во Израел на 10 февруари 2009 година. Партијата Кадима, предводена од лидерката Ципи Ливни, води со дваесет и осум пратеници. Оваа поранешна пратеничка од Ликуд направи идеолошки пресврт од 180 степени прифаќајќи го, во замена за мир, принципот на споделување на земјата на Израел со Палестинците. Ова е во спротивност со екстремното десничарско образование што го добила од своите родители. Нејзиниот татко Еитан Ливни бил шеф на операциите на Иргун, тајна организација предводена од Бегин, која се борела против Британците до независноста на Израел во 1948 година. Претседателот на државата ѝ ја доверува задачата за формирање нова владина коалиција. Таа неуспешно преговара со Ехуд Барак, чија Лабуристичка партија пропадна и има само дванаесет пратеници. Двете ултраортодоксни формации ги отфрлаат нејзините предлози, како и партијата Шас, со источни ултраортодоксни членови. Всушност, Барак и Шас воопшто и не сакаат таа да управува со земјата. Во таа насока, тие склучуваат таен договор со поранешниот премиер Бенјамин Нетанјаху, кој успева да формира една шарена парламентарна коалиција од седумдесет и четири пратеници со Ликуд, верските ционисти, ултраортодоксните пратеници, Шас и Лабуристичката партија. Консеквентно, Барак го задржува важното Министерство за одбрана.
А за возврат, Нетанјаху се враќа на власт. Повторно ја прочитав неговата книга во двете верзии, на хебрејски и на англиски јазик. Во тој период, според неговите изјави за време на внатрешната партиска кампања во Ликуд, тој не ја сменил својата визија, како што ја дефинирал во неговата книга Место меѓу народите и немал намера да им прави никакви отстапки на Палестинците: „Секојдневниот живот на Арапите може да се сфати поинаку во реалноста на теренот. (…) Кога неколку Арапи живеат на еден изолиран рид, нема никаква причина да се прогласи целиот рид за автономен. (…) Само урбаните центри би биле автономни. Останатата територија, ретко населена, ќе биде исклучена од овој аранжман.“
За премиерот, левицата секогаш останува внатрешен непријател, бидејќи ја прифаќа идејата дека палестинскиот народ има права. Тоа претставува, пишува тој, симптом на болест добиена на почетокот на векот во Источна Европа. Вирусот на марксизмот кој се провлекува низ сите еврејски, социјалистички, комунистички и левичарски движења од почетокот на ХХ век.
Дали мировниот блок навистина ја разбира идеологијата што ја води политиката на Нетанјаху? Не верувам. Имам потврда за ова на приемот кај историчарот и универзитетски професор Зеев Стернел во Ерусалим. Почесен гостин е Јирмијаху Јовел, по повод излегувањето од печат на неговиот хебрејски превод на Критика на чистиот ум од Емануел Кант. Присутни се дваесетина имиња на почесни професори, историчари, социолози, филозофи, повеќето од основачите на движењето Мир сега од 70-тите години на минатиот век. Никогаш никој од нив не прочитал книга од Бенјамин Нетанјаху.
Во 2012 година, Стернел јавно ќе препознае: „Во левицата, не разбиравме дека сето ова логично ќе следи. Барух Голдстајн [извршител на масакрот врз 29 Палестинци во Хеброн во 1994 година] и Јигал Амир [атентаторот на Јицак Рабин во 1995 година], и двајцата претставуваа значителна, многу моќна идеолошка и политичка струја, вистински порој што левицата од малодушност одби да го види како таков. Беше погодно да се сокрие лицето. Полесно беше да се каже дека се заразивме од грип отколку да се каже дека страдаме од рак, кога тоа навистина беше карцином кој нè зафати и тоа беше големиот дебакл на израелското раководство на левицата.8“
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
- Токму во ова израелско јавно радио, повеќејазично, национално и меѓународно, авторот ја започна својата кариера како новинар во 1971 г., во секцијата на француски јазик.
- Деветти колоквиум на еврејски интелектуалци на француски јазик, 29 јануари 1968 г. Цитирано во Израел во еврејската свест. Податоци и дебати, Универзитетски печат на Франција, Париз, 1971 г.
- Споменик во спомен на жртвите на Шоа, во Ерусалим (заб. на уред.).
- Окупиран од Израел по Шестдневната војна во 1967 година (заб. на уред.).
- Шамир. Биографија, Оливие Орбан, Париз, 1991 г.
- Од 1983 до 1984 г., потоа од 1986 до 1992 г. (заб. на уред.).
- Советската тајна полиција (заб. на уред).
- Интервју со Зеев Стернел, Во името на Храмот. Израел и неодоливиот подем на еврејскиот месијанизам (1967-2013), Соеј, Париз, 2013 г. Тој се појавува и во истоимениот документарец (2015 г.).