Пред пет години, британскиот неделник Економист, близок до екстазата, го претставуваше францускиот претседател на насловната страна. Претставен е како оди по вода облечен во костим за капење, блескав како што е неговата насмевка на фалбаџија. За светската буржоазија која штотуку беше запрепастена и исплашена од Брегзит и инвазијата на Белата куќа од страна на Доналд Трамп, доаѓањето на Макрон на меѓународната сцена беше еднакво на реванш. Се очекуваше дека екстремниот десничарски „популизам“ во Европа ќе се врати на „прогресивниот“ либерализам и глобализацијата. Од таквата илузија не остана многу. Со здравствената и болничката криза, тешкотиите на снабдувањето со енергија и војната во Украина, темите за суверенитетот, куповната моќ, релокацијата на производството, еколошкото планирање – стануваат се поважни во јавната дебата. Дотолку повеќе што, на 10 април, на крајот од неуспешниот петгодишен мандат на Макрон, скршената левица го консолидираше своето влијание, а екстремната националистичка десница, чија политика на актуелниот претседател тврдеше дека ја содржи, постигна голем напредок. Тројцата кандидати од левицата освоија 32,3 отсто од гласовите во првиот круг[1], што е повисок скор од оној на шефот на државата (27,8 отсто). Две недели подоцна, во вториот круг, кандидатката Марин Ле Пен освои 2.600.000 гласови повеќе отколку во 2017 година, додека нејзиниот противкандидат (Макрон) освои 2 милиони помалку.
Поранешниот министер за економски прашања на Франсоа Оланд, сепак, успеа да победи на изборите со задржување на поддршката на неговиот социјалистички електорат и покрај политиката која апсолутно не беше таква. Тој ја заврши својата работа со проголтување на десничарскиот електорат преку фискални и социјални решенија усогласени со неговите очекувања. Можеме да ја поздравиме оваа виртуозност. Од изборот на Претседателот на Петтата Република со универзално гласање, секој втор круг на гласање вклучуваше или десничарски кандидат или левичарски кандидат, и најчесто двајцата, еден против друг. На 10 април, поразот на социјалистите и традиционалната десница го разби ова сценарио со бришење на неговите двајца вообичаени протагонисти: десницата и социјалистите имаа само 6,5 отсто од гласовите. Во 2012 година, изнесуваше дури 55,81%…
Францускиот претседател со тоа стана избран претставник на десницата, а „во исто време“ и на буржоаската левица, која од Франсоа Митеран, „пресвртот на строгоста“ во 1983 година, Договорот од Мастрихт во 1992 година, Европскиот уставен договор во 2005 година, се навикна (и се задоволи) со неолибералната политика. Наместо да го признае овој доказ, Макрон претпочита да се прикаже себеси како демиург на хетерогена „идеологија“ чија единствена забележлива корист е тоа што му овозможува да се однесува како што сака. „Проектот на екстремен центар“, рече тој ден пред неговиот реизбор пред четвртина љубезни новинари, е „повторно обединување на неколку политички семејства, на социјалдемократијата преку екологијата, центарот и десницата делумно бонапартистичка и делумно орлеанската и проевропска[2].“
Таквите споеви помеѓу социјалдемократијата и орлеанската десница, европската екологија и бонапартистичката десница, немаат ниту теоретска конзистентност, ниту историска реалност. На социолошки план, од друга страна, тие го дефинираат сегашниот „буржоаски блок“, „партијата на редот“, „Франција одозгора“. Коалицијата на сите оние кои движењето на Жолтите елеци ги исплаши и кои неговата жестока репресија од владата ги увери. Истата оваа публика го пофали Макрон за време на неговиот голем париски состанок на 2 април, кога тој го расветли она што веднаш стана еден од неговите видео клипови за кампањата: „И покрај кризите, ние ги исполнивме нашите ветувања. За да се стави крај на ова француско зло, што беше масовна невработеност, беше неопходно да се нападнат старите табуа за оданочување, законот за работни односи, социјалата за невработеност“. Неговата влада, исто така, „го нападна табуто“ на станбените субвенции и даноците на богатство.
Затоа не е изненадувачки што, на места толку популарни и конзервативни како Ноји, 16-тиот арондисман на Париз или Версај, резултатот на актуелниот претседател се удвои за пет години, и дека тој го здроби кандидатот на официјалната десница, Валери Пекрес.[i] По репресијата на работничкото движење во јуни 1830 година, проследена со онаа на Париската комуна во 1871 година, монархистите исто така ја изгубиле својата политичка корисност откако републиканците и покажале на буржоазијата дека и тие можат да бидат безмилосни кон плебсот. Накратко, со господинот Макрон на власт, десницата стана распространета, исто како Социјалистичката партија на Франција која одамна премина во социјал-либерализам и капиталистичка глобализација. Нивното заедничко уништување е слично на појаснување.
Зад проектот „екстремен центар“ стои конзервативен електорат на богати пензионери и високи менаџери, во пропорција која се зголемува со возраста и приходот.[ii] Неговото изборно влијание е засилено со исклучителен одѕив (дури 88% од 60-69-годишниците), додека оној на младите и работничките кругови, многу поповолен за Жан-Лук Меланшон или Ле Пен, продолжува да паѓа (само 54% од 25-34-годишниците учествуваа оваа година во првиот круг во споредба со 72% во 2017 година). Водачот на радикалната левица, многу ценет од студентите во големите урбани центри и од младите пролетери во сиромашните градови, сега сака да ги мобилизира повторно за „третиот круг“, законодавните избори предвидени за 12 и 19 јуни. Амбициозен облог со оглед на тоа што овие избори привлекуваат само половина од електоратот, побогатите и постарите.
Но, Меланшон веќе прифати неколку други предизвици. Од една страна, во време кога во Европа радикалната левица е маргинализирана од левиот центар (Германија, Шпанија, Португалија), или конвертирана во либерализам (Грција), или непостоечка (Балтички држави, Источна Европа), или уништена (Италија), во Франција освои 21,95% од гласовите. И нанесе понижувачки неуспех на умерените еколози (4,63%) и социјалистите (1,74%!) долго време хегемони години во овој блок. Пабло Иглесијас, основачот на Подемос, кој стана политички коментатор по неговиот изборен дебакл во Мадрид, заклучи дека Меланшон, сепак, станал „референца на европската левица“. Никој не е во опасност да го предизвика за оваа улога. Францускиот водач го објаснува својот успех на овој начин: „Никогаш не сме се откажале од нашите основи. Ние не само што го отфрливме светот во кој живееме, туку предложивме и друг.“[iii]
Останува фактот дека високиот резултат во првиот круг не гарантира и победа. Сепак, шефот на ЛФИ потсети дека повеќе не станува збор за давање изјави, туку за управување, што, според него, неговата програма Заедничката иднина би го дозволила што е можно поскоро. Сепак, односот на силите останува исклучително неповолен за француската левица. Меланшон беше трет, по двајца кандидати од десницата и екстремната десница (Макрон и Ле Пен), но исто така беше и пред двајца кандидати, повторно од крајната десница и десницата (Ерик Земур и Пекрес).
Сепак, постојат моменти кога динамиката ја надминува математиката. Со претворањето на гласачите на Меланшон во арбитри на финалното гласање, резултатот од првиот круг веќе овозможи кампањата да заврши подобро отколку што и започна. „Ниту една од темите на десничарските гласачи не беше во фокусот на кампањата од вториот круг“, се пожали еден голем ултраконзервативен неделник.[iv] Всушност, контроверзиите за несигурноста, идентитетот и исламот, донекаде го отстапија местото на дебатата за куповната моќ, јавните услуги и пензиите, кои го ставија Емануел Макрон во дефанзива, бидејќи неговите проекти во оваа област се застрашувачки.
Но, со оглед на тоа што главната амбиција на левицата не е да влијае врз политиката на своите противници, туку да ги спроведе своите, нејзините резултати од првиот круг, кои укажуваат на постигнатиот напредок, исто така, укажуваат и на она што останува да се направи. Патот е остварен: изборниот настап на Меланшон е неверојатен во прекуокеанските територии (тој ги удвои своите гласови во споредба со 2017 година, дури и добивајќи апсолутно мнозинство во Гвадалупе, Мартиник и Француска Гвајана), делумно затоа што го мрази Макрон. Резултатот е исто толку импресивен во сиромашните населби на предградијата каде што живеат многу Французи од странско потекло, често муслимани. Конечно, левичарскиот кандидат прави пробив преку урбаните средни класи, често со млади и дипломирани луѓе, во општините кои сепак избраа социјалистички или еколошки градоначалници (Париз, Гренобл, Монпелје, Рен итн.).
Овие електорати се многу неспоредливи, но работата на политичките партии и активистите си го направи своето. Меланшон често ги посетуваше француските прекуокеански територии и во своите јавни говори се осврна на социјалните и еколошките проблеми на овие територии. Што се однесува до предградијата, движењето Франција непотчинета (ЛФИ) беше парадоксално потпомогнато од кампањата на омраза и закани против муслиманите користена од страна на Земур, и широко пренесувана од медиумите, десницата и неколку министри на Макрон. Тие сега се револтирани од појавата на „муслиманскиот глас“ или „гласот на заедницата“, како да го изедначиле целото население со заканата, а исто така како и да имале намера да им забранат да гласаат за кандидатот кој дошол во нивна одбрана.
Ако повторното освојување од левицата на поранешните црвени предградија очигледно само што се случило, дури и преку неочекувано заобиколување, ништо од тој вид не се појавува во најпериферните приградски области, во руралните региони, во поранешните рударски, работнички автомобилски и челични бастиони (сега со пропадната индустрија) на север и исток од земјата. Токму на овие региони, меѓу работниците и чиновниците кои ги населуваат, како и меѓу младите луѓе, екстремната десница направи голем пробив во текот на изминатите дваесет години и сега таму пушта корени, додека стагнира или регресира меѓу менаџерите, урбаните жители и пензионерите.
Таквата ситуација и не е посебно француска. Глобализацијата и преселувањето на производните капацитети (во Кина, Магреб, Мексико или Источна Европа), често фаворизирани од политичките сили кои тврдат дека се левичари (американски демократи, британските лабуристи, европските социјалисти) го потврдија разводот помеѓу нив и електорат од работничките и сиромашните слоеви.[v] Лорен и Па-де-Кале имаат свој еквивалент во германскиот Рур, во „појасот на ‘рѓата“ на американскиот среден запад или во „црвениот ѕид“ во северна Англија и Велс. Сепак, се чини дека не постои транснационална рефлексија на овие теми. Левичарските активисти и лидери не гледаат подалеку од нивните државни граници, како успехот, а потоа и неуспехот на Џереми Корбин и Берни Сандерс, да не инспирираат никакви лекции во Франција, Германија, Италија. Главните социолошки и изборни тенденции (прогресија на десницата или екстремната десница во рамките на социјалните групи кои некогаш биле лојални на левицата), сепак, се забележуваат и таму, со иста јасност.
Иако е од суштинско значење, промоцијата на општествените предлози нема да биде доволна за да се задржат или повторно да се освојат три групи различни како образованата буржоазија, пролетаријатот во градовите и сиромашните категории кои живеат во периферните зони или во селата. Со текот на времето, посебни политички идентитети се формираа околу теми како што се имиграцијата, религијата, односот кон автомобилот или руралниот живот – во Франција како и на други места. Непријателствата кои често произлегуваат од оваа појава, предизвикуваат поделби и ги кршат работничките и ниските слоеви. Во отсуство на редовни контакти или моќни организации кои обезбедуваат врска помеѓу нивните различни компоненти, се вгнездуваат предрасуди и им се спротивставуваат. Тие мислат дека се запоставени, презрени, понижени поради нивните верувања или нивните услови на егзистенција. Изборната кампања на секои пет години не може трајно да ги реши ваквите недоразбирања кои медиумите и социјалните мрежи продолжуваат да ги прават уште полоши. За време на изборната кампања, ТВ каналот ТФ1 побара од сите кандидати од првиот круг да заземат став последователно на три теми: за сурогат мајчинството, за носењето на превезот на универзитетот, и за регулирањето на ловот. За левичарски кандидат, секој одговор на овие прашања може да се спротивстави на еден од потенцијалните елементи на неговата социјална база. Буржоаскиот блок, повеќе хомоген и пообединет поради своите интереси, ги надминува овие тешкотии.
Пред 20 години, против Жан-Мари Ле Пен, претседателот Жак Ширак беше реизбран со 61,1 отсто од регистрираните гласачи. На 24 април, Макрон освои 38,5 отсто од регистрираните гласачи против неговата ќерка. Падот не е само негов, туку и на исцрпениот политички систем чијшто недостаток на репрезентативност станува очигледен. Екстремната десница има 1% од пратениците во Националното собрание, членовите на движењето Непотчинети 3%; пет од тринаесетте региони на континентална Франција се предводени од социјалисти, осум од официјалната десница, односно од две партии во опасност од исчезнување. Нивните кандидати, сепак, немаа проблеми во собирањето на 500 потписи од избраните функционери неопходни за да се кандидираат за функцијата, додека Ле Пен и Меланшон беа речиси исклучени од овој процес. Идалго освои само 2,3 отсто од гласовите во Париз, каде таа е градоначалник; официјалните претставници на големите градови кои ја поддржаа (Монпелје, Нант, Рен, Лил, Руан, Клермон-Феран итн.) го предизвикаа истиот ентузијазам.
И цинизмот на Макрон меѓу двата круга на гласање не го зголеми престижот на институциите или на оние што ги претставуваат. За да ја елиминира десничарската кандидатка, тој направи плагијат на нејзината радикална пензиска програма. Откако Пекрес беше поразена, тој се обиде да ги врати гласовите од левицата, со најава дека ќе се преговара за одложување на новата старосна граница за пензионирање. Откако во првиот мандат одби да ја зголеми минималната плата, сега се залага за тоа, како и за зголемување на платите на наставниците, што е ветено само два дена пред вториот круг. Широко рамнодушен кон еколошките прашања за време на неговиот прв мандат, тој одеднаш најави „Празник на природата“ сличен на празникот на музиката и вети дека „големите бизнисмени ќе бидат зелени и еколошки одговорни“. Тој се изјаснува дека е „приврзаник на референдумот“, иако не се вклучил во ниту еден, и „не се спротивставува“ на целосното пропорционално гласање, иако го искористи мнозинскиот систем на гласање, за да ја запечати својата авторитарна практика на владеење. Затоа, останува само да изјави, дека е изненаден, што дури 28% од гласачите, што е неславен рекорд за повеќе од педесет години, не се појавија да гласаат на 24 април, наместо да гласаат плебисцитарно за демократски претседател кој толку ги почитува своите сограѓани. Освен ако не сака да биде навреден, што уште поголем дел од Французите (79%) очекуваат турбулентни социјални движења во текот на следните пет години[vi]…
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] Оваа бројка се надополнува со резултатот на г-ѓа Ле Пен (23,1%), г-дин Ерик Земур (7,1%) и г-дин Никола Дупон-Ајњан (2,1%).
[2] France Inter, 22.04.2022.
[i] Во Ноји-сур-Сен, Макрон доби 48,98 отсто од гласовите во првиот круг од претседателските избори во 2022 година, во споредба со само 23,74 отсто во 2017 година. Во 16-тиот арондисман на Париз, ова се зголеми од 26,65 отсто на 46,75 отсто пет години подоцна.
[ii] 43% од гласачите на Макрон се пензионери, а 40% од високите раководители во приватниот сектор гласаа за него.
[iii] Говор од 21.04.2022 во Мезон де ла Шеми, Париз.
[iv] Carl Meeus, « La drôle de campagne », Le Figaro Magazine, Paris, 22-23.04.2022.
[v] Прочитајте го досието; “Pourquoi la gauche perd”, Le Monde diplomatique, 01/2022.
[vi] Анкета на Цевипоф објавена во Ле Монд, на 15-16.04.2022 година.
