За „победниците“ од Студената војна, падот на Берлинскиот ѕид во 1989 година значеше уривање на сите бариери. Да почнеме со оние што ја пресекоа географијата по должина и широчина. „Крајот на историјата“ прогласен од есеистот Френсис Фукујама[i] на тој начин го најави крајот и на границата како таква: инструмент за разграничување што беше застарен откако истиот идеолошки, политички, економски и социјален систем беше предодреден да се протега низ целиот свет. Светот стана едно големо трговско село, стана можно да се тргува сè и сешто, без пречки. И, дојде време и за глобална слободна трговија.
Триесет години подоцна, многу од ограничувањата за движење на стоки и капитал беа укинати, до тој степен што процесот на либерализација на трговијата можеби изгледаше веќе завршен. Сепак, во средината на 2010-тите, без брутално оспорување на догмата за слободната трговија, медиумите најавија враќање на границата во Европа.: „Да се живее повторно со границите“, на пример, беше објавено на целата насловна страница на Либерасион, на 6 и 7 август 2016 година, во контекст кога кризите во Сирија и Либија предизвикуваат големи миграциски движења на надворешните граници на Европската унија (ЕУ), главно во Грција.
Постепеното разводнување на границата што се користеше за регулирање на транснационалните трговски текови беше проследено со зајакнување на она за спречување на слободното движење на луѓето, пред сè на мигрантските популации како такви. Политичката алатка исчезна, оставајќи ја само бариерата. Што не е сосема случајно.
За да не го поткопаат новиот светски економски поредок, но не можејќи да останат неодлучни пред очите на загриженоста генерирана од нерамнотежата поврзана со глобализацијата, европските лидери ги зајакнаа своите гранични контроли, со тоа што ги концентрираа само на миграциските интервенции. Целта беше да се создаде илузија на државна контрола на самиот процес на глобализација. Ѕидови потоа се поставени и исполнети со остри предмети или бариери на премините кои најмногу ги користат мигрантите: во Унгарија, на балканската рута на границата со Србија и Хрватска, па дури и околу шпанските енклави во Мароко, Сеута и Мелиља. Во Грција, во Лерос, кампот за баратели на азил е опкружен со ограда од висока бодликава жица. Во рамките на Шенген зоната, неколку земји презедоа мерки за суспендирање на слободното движење на луѓето, особено Австрија, која во 2016 година повторно постави долга и висока ограда – на своите граници со Словенија и Италија.
Оваа авторитарна политика сепак совршено го надополнува доминантниот економски либерализам. Кога не го поттикнува: милитаризацијата на граничната област бара напредна технологија (термички камери, детектори за присуство, беспилотни летала итн.) точно предложена од големите меѓународни групации на мултинационалните компании: групацијата Талес на тој начин ќе го инсталира биометрискиот систем за влез и излез од Шенген зоната.[ii] Системите за надзор се инсталирани дури на 60% од 14.000 километри од надворешните граници на ЕУ.[iii]Само на француско-британската граница, се проценува дека контролните технологии и капацитети чинат дури 1,28 милијарди евра од 1998 година, вклучувајќи 425 милиони само во периодот 2017-2021 година.[iv]
Бидејќи затворањето на еден премин предизвикува преминување на друг, европските власти ја прошируваат својата област на интервенција само надвор од граничната линија. Особено нагоре по рутата на мигрантите, кон земјите на поаѓање и транзит. Договорот потпишан со Анкара на 18 март 2016 година предвидува враќање во Турција на илегалните мигранти кои поминале таму пред да пристигнат во Европа, во замена за исплата, или поткуп, од дури 6 милијарди евра директно на владата на Реџеп Таип Ердоган. Оваа политика се спроведува и со африканските земји од регионот на Сахел и, особено, со Либија. И покрај слабоста на демократските гаранции што Триполи им ги нуди на своите граѓани, ЕУ не се двоуми да прибегне кон соговорници поврзани со локалните фундаменталистички милиции.[v]
Без да ја достигне спектакуларноста на огромниот (и многу скап) ѕид подигнат на нивната граница со Мексико од страна на САД, ниту цинизмот на Велика Британија која организира аутсорсинг на своето управување со мигрантите кои се сметаат за непожелни за Руанда, Европската унија следи сличен пат. Европската агенција за гранична и крајбрежна стража (ФРОНТЕКС) е единственото вистински интегрирано европско оперативно тело одговорно за развој и координација на контролата на движењето на населението низ надворешната граница на Европа. Таа неодамна беше обвинета во истрагата на Европската канцеларија за борба против измами (ОЛАФ) за кршење на фундаменталните човекови права за време на враќањата на мигрантите на грчко-турската граница, што доведе и до оставка на нејзиниот извршен директор, Фабрис Леџери.[vi]
Во исто време, додека ЕУ ја заострува својата миграциска политика, нејзините лидери ја продлабочуваат дерегулацијата на прекуграничната трговија. Слободното движење на стоки и капитал е дури и основа за функционирање на Унијата. Единствениот европски пазар ја забранува употребата на царински мерки како такви. Како последица на тоа, надлежноста над увезените стоки е делегирана на Европската комисија, која спроведува дерегулаторна трговска политика. Овие решенија се вметнати во Договорите за ЕУ, кои имаат предност пред националните закони. Така, излегува дека европското право на тој начин ја „конституира“ слободната трговија.
Во 2022 година, просечното ниво на царина што се применува на увозот на производи кои влегуваат во ЕУ е 1,48%. Пред потпишувањето на Договорот од Рим во 1957 година, оваа стапка достигнала дури 18% во Франција и 26% во Германија. Преку ова прогресивно движење за намалување на царинските инструменти, големите мултинационални компании беа во можност да постават и преместат производствени локации и капитал без ограничување, фаворизирајќи ги најповолните локации, во однос на „трошоците за труд“, претпочитаната формула на либералите за да предизвикаат ниво на плати и придонеси за социјално осигурување.
Феноменот се покажа како особено чувствителен во секторите кои користат многу платени работни места. Прво, индустријата, сектор кој во Франција изгуби 1,9 милиони работни места помеѓу 1980 и 2007 година, од 5,3 милиони на 3,4 милиони. Помеѓу 1989 и 2007 година, секторот за облека и кожа забележал намалување на работната сила дури за три четвртини, оставајќи само 132.288 тековни работни места.[vii] Деиндустријализацијата поврзана со овие дислокации дестабилизирала цели региони, особено кога областа на вработување не била многу разновидна: производство на текстил во Вож, и на прибор за јадење во Тиер (Пи де Дом). Франција сега се соочува со структурна регионална поделба која ја влошува социјалната нееднаквост, бидејќи овие региони се дом на 20% од вкупното население.[viii]
Оттука, исчезнувањето на мерките за трговска регулатива им дозволува на големите мултинационални компании да ги спакуваат куферите за да го максимизираат својот профит и на тој начин им овозможува да вршат постојана уцена врз државите. Овој услов за „конкурентност“ се состои во согласување за одржување на производството и работните места на нивната почва само под услов на усогласување на стандардите со стандардите што ги поставуваат самите компании. Преку договорите за слободна трговија, државите станаа архитекти на сопствената импотенција.
На територијата на ЕУ, дампингот поврзан со исчезнувањето на граничните царински инструменти е максимизиран со интеграцијата, од 2004 година, на земјите од поранешниот социјалистички блок. Вториве влегоа на внатрешниот пазар без никаква претходна нормативна стандардизација, особено за нивото на платите. Десет години подоцна, не случајно, бруто-месечната минимална плата сè уште варира од еден спрема дванаесет на европската територија: само бедни 159 евра месечно во Бугарија наспроти обезбедените 1.430 евра во Франција. Во 2017 година, мнозинството (62%) од релокациите направени од страна на компании од Франција биле во други земји во зоната на ЕУ.[ix]
Врвниот приоритет даден на слободната трговија беше потврден и кога Велика Британија реши да ја напушти Европската унија. Земјите кои останаа во ЕУ дури и ја споделија целта на британските конзервативни лидери одговорни за Брегзит: да не се воведат повторно царински мерки за трговијата меѓу двата ентитета. Ова е резултат на договорот потпишан на 24 декември 2020 година, со кој повторно се воведуваат „царински формалности“, но сега врз основа на концептот на т.н. „паметни царини“.
Развиен од Светската царинска организација од 2019 година, овој концепт промовира „трговија без застој и непречено движење на луѓе и стоки.“[x] Во пракса, се работи за спроведување на операцијата за царинење уште пред пристигнувањето на стоката на територијата на увоз. Според царинскиот договор меѓу Велика Британија и ЕУ, трговијата со стоки по Брегзит се врши со цел да не се „запираат возила на самиот граничен премин“.[xi] Обработката на формалностите се предвидува со поврзувањето на регистрацијата на тешки товарни возила со царинската декларација со помош на баркод, уште и пред да го преминат Ламанш. Само оние за кои е утврдена потреба од контрола пред пристигнувањето во другата земја, ќе бидат принудени да го прекинат патувањето на граничниот премин. Во 2022 година, царината го поздрави успехот на овој систем: дури 80% од 3,6 милиони камиони што ја преминуваат границата со Велика Британија годишно, ја преминуваат без да мора да застанат за контрола на граничниот премин.
Овој пристап е во согласност со целите на политиките утврдени за царинската администрација. Стоката не смее да претрпи никакво доцнење или прекин на товарот, што се рефлектира во годишната цел на еден индикатор: просечното време потребно за стоката да запре, пресметано со поврзување на времето поминато на царинските контроли со вкупниот обем на стоки што ја минуваат границата. Во 2021 година, тоа изнесуваше две минути и дванаесет секунди,[xii] во постојан пад, бидејќи десет години пред ова „просечното време на минување низ царината“ беше пет минути и педесет секунди, и дури тринаесет минути во 2004 година. Пред сè, овој тренд го одразува наглото намалување на контролните операции. Иако нема официјална статистика, се проценува дека кога ќе пристигнат во Авр, најголемото пристаниште во Франција, дури и помалку од 1% од контејнерите се физички проверени.
Пандемијата на ковид-19 фрли сурово светло врз последиците од т.н. опција за слободна трговија. „Треба да произведуваме повеќе во Франција, на наша почва“, изјавува патриотски францускиот претседател Емануел Макрон, на 31 март 2020 година. „Оваа криза нè учи дека за одредени добра, одредени производи, одредени материјали, стратешката природа бара да се има дефинитивен европски суверенитет. Произведувајте повеќе на национално тло за да ја намалите нашата зависност и затоа да се опремиме долгорочно“. Само неколку месеци подоцна, фабриките за маски во Франција се затворија, не можејќи да го следат дампинг нивото на цените на источноазиските производи. Зимата 2022-2023 година беше обележана дури и во Франција со недостаток на вообичаени лекови како што се парацетамол и амоксицилин. Слободната трговија продолжува да служи како компас за Брисел, кој сака да потпише нови договори дури и со МЕРКОСУР (Асоцијација за слободна трговија на Латинска Америка), Мексико и Чиле.
Можеби е време да се смени логиката на границата: да се зајакне алатката против дампингот и да се зајакнат бариерите за движење на луѓето. Првото овозможува да се направи простор во кој царинските давачки, квотите, забраните, овозможуваат да се спречат стоките – чија трговија придонесува за слабеење на социјалните, фискалните и еколошките услови на производство – да влезат на внатрешниот пазар на ЕУ. Оваа граница ја означува територијата на која мора да се применат опциите избрани од суверениот народ и неговите претставници. Овие демократски избори можат (и често треба) да доведат до преиспитување на протокот на стоки и капитал.
Затоа, подобрувањето на животните услови на европските популации бара помалку технолошка трка во обидот (залудно) да се направи европската тврдина непробојна, туку една царинска управа со адекватни правни и човечки ресурси. Физичкото гранично планирање може да остане полесно бидејќи царинската контрола може да се врши и внатре, во рамките на територијата. Вака дефинирана, границата не го попречува движењето на луѓето и не го доведува во прашање ова право во зоната на ЕУ, што е на сила од почетокот на Шенгенскиот договор. Единствената тешкотија е што оваа изградба на граница е во спротивност со европските договори, кои забрануваат какво било регулирање на трговијата во рамките на единствениот внатрешен пазар. Во оваа област, како и во другите, желбата да се прекине со неолибералната траекторија на Европа како што беше изградена – ќе подразбира кохерентност на политичките програми.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[i] Francis Fukuyama, La Fin de l’histoire et le dernier homme, Flammarion, Paris, 1992.
[ii] « Thales sélectionné pour préparer la France au nouveau système d’entrée / sortie de l’espace Schengen », communiqué du groupe Thalès, 22.3.2021.
[iii] Anne-Laure Amilhat Szary, Qu’est-ce qu’une frontière aujourd’hui ?, PUF, Paris, 2015.
[iv] Pierre Bonnevalle, Rapport d’enquête sur 30 ans de fabrique politique de la dissuasion, Plateforme des soutiens aux migrant.e.s (PSM), 2022.
[v] Ian Urbina, « La Libye, garde-chiourme de l’Europe face aux migrants », Le Monde diplomatique, I/2022.
[vi] Cédric Vallet, « Refoulement des migrants aux frontières : Fabrice Leggeri, directeur de Frontex, démissionne », Mediapart, 29.4.2022.
[vii] « Contre le dumping, le protectionnisme : bâtir un “gouvernement des échanges régulateur” », Intérêt général, note n°12, www.interetgeneral.net
[viii] Laurent Davezies, La crise qui vient : la nouvelle fracture territoriale, Seuil, Paris, 2012.
[ix] « Les entreprises en France », Insee Références, Édition 2022.
[x]Изјава на Кунио Микурија, генерален секретар на Светската царинска организација, 8.11.2018, www.wcoomd.org
[xi] « Le rétablissement d’une frontière : anticipation, identification, automatisation », Douane Magazine, n°16, Montreuil, XII/2020.
[xii] « Présentation des résultats 2021 de la Douane », Direction générale des douanes et droits indirects, 14.2. 2022, www.douane.gouv.fr
