Демократија и состојбата на пола копје: лутиот крик на младите од Сенегал

Популарен бунт од невидени размери го потресе Сенегал помеѓу 4 и 8 март. Угнетувањето на масовните немири ги однесе животите на единаесет демонстранти на возраст од 12 до 35 години. Масната фасада на „демократијата“ во оваа западноафриканска земја одеднаш се сруши. Социјалниот протест, засилен со ограничувања поради пандемијата со Ковид-19, има длабоки корени.

Апсењето на 3 март на пратеникот Усмане Сонко предизвика бунт кај сенегалската младина, на што дијаспората ја покажа својата солидарност преку мирни протести и мобилизација на социјалните мрежи. Лидерот на Сенегалската партија на „Патриоти за работа, етика и братство“ (Pastef) е обвинет за повеќекратно силување со смртни закани од страна на млада вработена во салон за убавина, г-ѓа Аџи Сар. Доаѓајќи трет на претседателските избори во 2019 година, поранешниот инспектор за даноци и имот, на 46 години стана лидер на опозицијата од митингот, на крајот на 2020 година, на поранешниот градоначалник на Тис, г. Идриса Сек, кој дојде на второто место, на претседателот Меки Сал. Метеорскиот подем на г. Сонко доаѓа во позадина на отфрлање на традиционалната политичка класа. Обраќајќи им се на младите, тој формулира програма за нарушување, заснована врз борбата против корупцијата – која е ендемична во земјата. Програмата се однесува и на економскиот и монетарниот суверенитет, без сепак јасно да предложи напуштање на франкот. Откажувајќи маневар на моќта, одбраната на г. Сонко нагласува дека правдата спречила други две политички фигури, г. Карим Вејд – син на поранешниот претседател Абдулаје Вејд (2000-2012) – и г. Калифа Сал, поранешен градоначалник на Дакар, да учествуваат на претседателските избори во 2019 година.

Во Сенегал, народниот револт честопати игра улога на регулатор во краен случај кога традиционалните медијации (особено оние на верските водачи) се неефикасни. Ова произлегува од мошне неурамнотежената природа на режимот каде сите овластувања се концентрирани на врвот на извршната власт. Така, во мај 1968 година, студентскиот протест ги разниша основите на режимот на Леополд Седар Сенгор; на 23 јуни 2011 година, претпоставениот план на претседателот Вејд да го види неговиот син Карим како негов наследник предизвика силна мобилизација. Овој пат, сепак, протестот не дојде од вообичаените чинители – опозициски политички партии, синдикати, „граѓанско општество“ – кои беа изненадени од спонтаноста и обемот на движењето без водач, составено од илјадници млади луѓе од сите страни на земјата.

Ако од 15 до 24 годишна возраст биле предводници на народниот бунт против, според многумина, деспотски екцес – како писателот Бубакар Борис Диоп, кој жали за инструментализацијата на правдата¹ – тоа не е изненадувачки со оглед на нивната демографска тежина (20% од населението се проценува на нешто помалку од 17 милиони луѓе) и нивната состојба: 40% од нив немаа ниту работа ниту место во образовниот систем во 2017 година². Ова е процент што мораше да се зголеми со пандемијата. Четириесет и пет проценти од децата од основно и средно образование не се во училиште. Во некои сиромашни региони, како што е Диурбел, оваа стапка достигнува 70%.

Наредните влади не успеаја да обезбедат пристоен работен век за оваа младина, обвинета за недостаток на „вработливост“ – концепт што има доблест да ја засени невнимателноста на властите. Улогата на владата која се повторува, не е директно создавање работни места, што подразбира дека оваа улога ќе падне на приватниот сектор. Но, целта на една фирма е прво да оствари профит и, второ, да создаде работни места. Специфично зло за капиталистичките економии каде невработеноста може да се искорени само ако државата се посвети на гарантирање вработување со можности за обука за луѓето кои сакаат да работат за даденото ниво на плата³. Опција што е целосно можна во рамките на економскиот модел заснован на монетарниот суверенитет – што го спречува франкот – мобилизација на локалните ресурси и транспарентно користење на државниот буџет. Досега овој пат беше одбиен од владите, кои ги насочија своите напори кон финансирање проекти предводени од млади луѓе – како озлогласените „оператори мајстори“ во осумдесеттите години на минатиот век, кога студентите кои магистрираа обезбедија финансирање за краткотрајни проекти – и на очајната потрага по странски директни инвестиции (СДИ). Сепак, овие СДИ во просек, годишно создаваат само 150 000 работни места во Африка, додека работната сила во нејзиниот субсахарски дел се зголемува секоја година за околу 18 милиони луѓе⁴.

Уште пострашно: Централната банка на западноафриканските држави (BCEAO) го постави својот монетарен софтвер на оној на економиите во еврозоната, каде што населението е прилично старо. Како и повеќето таканаречени „независни“ централни банки, нејзиниот мандат е стабилност на цените. Кога јавниот простор, во кој доминираат бесконечни прашања за „управување“ и „човекови права“, ќе се прошири за да разговара за конкурентските визии за развој, политичките и монетарните власти ќе мора да имаат храброст да им објаснат на младите дека масовната невработеност е неопходност на нивниот економски модел, нивниот привилегиран инструмент за да се добие стабилност на цените.

Без разлика дали станува збор за договори за економско партнерство и договори за риболов со Европската унија, африканската континентална зона за слободна трговија (официјално започната на почетокот на годината) или почестата употреба на буџетски темпирани бомби на јавно- приватно⁵ партнерство, доаѓаат во ситуација каде севкупниот економски либерализмот не помага. Одложено поради пандемијата „Ковид-19“, експлоатацијата на крајбрежни полиња со нафта и гас откриени во 2014 година покрај Сенегал и Мавританија веќе беше проследена со скандали за корупција. Оваа нова неочекувана состојба треба значително да го намали хроничниот трговски дефицит за шест децении, но исто така треба да го зголеми годишното враќање на профитот и дивидендите на 297 милијарди франци – 2,1% од бруто домашниот производ (БДП) во 2020 година. – на повеќе од 1.300 милијарди франци (6,1% од БДП) во 2025 година, според проекциите на меѓународниот монетарен фонд⁶.

Драмата што ја доживеа сенегалската младина е исто така материјален израз на затворањето на интелигенцијата во рамките на либералната мисла : таа не успева да понуди оригинални решенија за проблемите на континентот. Ова создава исклучување со популарните категории, што потоа може да стане лесна мета за фундаменталистичките обраќања.

Под такви услови, опциите што им се достапни на младите, особено на оние кои потекнуваат од работничката класа, не им се многу охрабрувачки. Првиот услов е да се обиде, на сопствен ризик, со миграциската авантура кон ветувачки дестинации. Во октомври 2020 година, според Меѓународната организација за миграција, 149 лица загинаа обидувајќи се да стигнат до Европа од сенегалскиот брег⁷ – бројка што ја оспорува владата. Вториот услов е да станете слуга на владејачките класи, како што цинично се наведува во извештајот на Француската агенција за развој : „За таа цел, потребно е да се препознаат услугите што ги вршат работниците во неформалниот сектор (домашни работници, таксисти, сексуални работници, касиери, итн.⁸)“ За девојчињата тоа ќе биде домаќинство и проституција. За момчињата, примерот е даден од она што медиумите го нарекуваат „насилници“, односно послушници кои ги нарушуваат протестите. Трета опција: деликвенција, односно криминал, и кариера со тероризам од религиозен тип која изгледа не му се допаѓа на Сенегал. Четвртото решение е да заработувате за живеење на неформални работни места, надевајќи се дека некогаш работите ќе се променат. Конечно, последна опција е да се спротивставиме и да се бориме за да изградиме иднина. Ова е еден од начините за толкување на народниот бунт што го објасни г. Сонко.

Наречени „пет лути“, овие пет дена насилни протести, од 4 до 8 март, откриваат постоење на вирус поопасен од САРС-ков2: кризата за доверба помеѓу младите и демократските институции. Полициските касарни, судовите, градските собранија итн., беа мета на немири, знак на напнати односи, во одредени локалитети, помеѓу администрациите и нивните корисници. Беа запалени медиумските канцеларии за кои се сметаше дека се провладини, како и домовите на политичарите за кои се знае дека го поддржуваат г. Сал. Пораката е јасна : младите одбиваат инструментализација на правдата и уште пожестоко ќе се мобилизираат доколку, спротивно на Уставот, сегашниот шеф на државата се обиде да се кандидира за трет мандат во 2024 година, како што тоа го сторија неговите колеги од Брегот на Слоновата Коска и Гвинеја во 2020 година.

Втората порака од младите се однесува за Париз. Многу француски брендови биле нападнати, ограбени и оштетени, вклучувајќи ги продавниците на Auchan, станиците Total, агенцијата Orange, итн. Овие вандалски однесувања се потсетување дека Франција останува водечки инвеститор во Сенегал, со акции на СДИ проценети на 2 милијарди евра во 2018 година, или 43% од вкупниот износ. Земјата на teranga („гостопримство“ на волофски јазик) е дом на скоро 250 подружници на француски компании за кои се вели дека вработуваат повеќе од 30 000 луѓе⁹. Франција е една од главните корисници на планот за појава на Сенегал (PSE)¹⁰. „Нашиот удел на пазарот, проценува Француското Министерство за финансии, кој стабилно опаѓа веќе една деценија, нагло се зголеми во 2019 година, достигнувајќи 18,8% (+4,1 процентни поени во споредба со 2018 година) (…). Големите инфраструктурни проекти на планот за појава на Сенегал дадоа значителен придонес во ова.“¹¹

Така, преку француски брендови, младите исто така ги нападнаа предводните симболи на проектот : автопатот за патарина управуван од групата Eiffage, но и проектот на „Bus Rapid Transit“ финансиран од Светска банка, итн. Таа го изразува своето незадоволство од економската политика на владата, чијашто екстровертна ориентација, особено про-француска, доведе до класичен синдром на раст без развој. Овде станува збор за тоа дека многу сенегалци, едноставно гладни, доаѓаат да „направат нелегален шопинг“ поради недостаток на средства, кои исто учествуваа во грабежот на продавниците Auchan. Некои наполнаа колички со храна; други носеа вреќи со ориз на грб.

Далеку од значењето на наводно „анти-француско чувство“  толку нејасно колку што е ирационално, актите на вандализам во одредена мерка може да се толкуваат како реакција на одбивањето на француските влади – и на нивниот сенегалски сојузник. Да ги слушаат мирните барања, повторувани и конструктивни, формулирани долго време од африканските народи и интелектуалци, за раскинување на врските од неоколонијална природа. На пример, кампањата „ France dégage!“ од фронтот за популарна, пан-африканска и анти-империјалистичка револуција (Frapp) на г. Гај Мариус Сања, затворен на „превентивен“ начин три дена пред немирите, продолжува, во име на монетарниот суверенитет, да бара напуштање на франкот контролиран од Париз. Оваа идеја беше изнесена во 1969 година од економисти како што е Самир Амин¹². Исто така, слоганот „Auchan расчистува!“ опфаќа повик за заштита на популарните пазари и маалски продавници.

Очигледно, младите не ја споделуваат идиличната визија за француско-африканските односи предложена од г. Сал, кој би рекол дека „проблемот помеѓу Франција и Сенегал е што нема никаков проблем“¹³. Сепак, обложувајќи се на континуитетот на односите карактеристични за нерѓосувачкиот „Françafrique“, додека се вклопува во неолибералниот калап на Европската унија и меѓународните финансиски институции, француската влада ја отуѓува африканска младина која ја доживува како гробар на демократијата за заштита на нејзината економска интереси. Во 2017 година, групата Total освои два договори за истражување и споделување на производството, иако нејзината доцна понуда не беше најдобрата. Ова предизвика оставка од министерот за нафта, г. Тиерно Аласан Сал, кој го обвини претседателот Сал за „велепредавство“¹⁴.

Дали сенегалската младина ќе биде слушната? Во секој случај, структурните причини за овој ран социјален пожар нема да исчезнат толку брзо.

Преведено од: Павлина Димовска

^{Фусноти:}

1.  ^{Boubacar Boris Diop, « Affaire Sweet Beauté, une démocratie souillée », SenePlus, 11 февруари 2021 година, www.seneplus.com}
2.  ^{« Enquête régionale intégrée sur l’emploi et le secteur informel dans les États membres de l’Uemoa, 2017-2018 : rapport final », Agence nationale de la statistique et de la démographie et Afristat, Дакар и Бамако, 2019 година.}
3.  ^{Cf. Pavlina Tcherneva, La Garantie d’emploi. L’arme du Green New Deal, La Découverte, coll. « Économie politique », Париз, 2021 година.}
4.  ^{« Connectivity Redefined », EY’s Attractiveness Program Africa, Ernst et Young, mai 2017 ; « Perspectives économiques régionales. Faire face aux vents contraires », Fonds monétaire international (FMI), Вашингтон, 2015 година.}
5.  ^{Прочитајте Jean-Christophe Servant, « Marchés de dupes en Afrique », Le Monde diplomatique, ноември 2020 година.}
6.  ^{« Senegal : second review under the policy coordination instrument and request for modification of quantitative targets-press release ; and staff report », Country Report, n° 21/18, FMI, јануари 2021 година.}
7.  ^{« Sénégal : au moins 140 migrants morts lors du naufrage le plus meurtrier de l’année (OIM) », ONU Infos, 29 октомври 2020 година, https://news.un.org} 
8.  ^{Agence française de développement, L’Économie africaine 2021, La Découverte, coll. « Repères », Париз, 2020 година.}
9.  ^{« Sénégal : relations bilatérales », ministère de l’économie, des finances et de la relance, Дакар, октомври 2020 година.}
10.  ^{N’Dongo Samba Sylla, « En Afrique la promesse de l’“émergence” reste un mirage », Le Monde diplomatique, јуни 2020 година.}
11.  ^{« Sénégal : relations bilatérales », op. cit.}
12.  ^{Прочитајте Fanny Pigeaud, « Présence française en Afrique, le ras-le-bol », Le Monde diplomatique, март 2020 година.}
13.  ^{« Séminaire intergouvernemental franco-sénégalais », 19 октомври 2017 година, www.dailymotion.com} 
14.  ^{Thierno Alassane Sall, Le Protocole de l’Élysée. Confidences d’un ancien ministre sénégalais du pétrole, Fauves Éditions, Париз, 2020 година.}