Сé уште не се знае колку се големи последиците од Брегзит за Северна Ирска. Но, истиот веќе зеде неколку жртви: Демократската унионистичка партија (ДУП) и, во поопшта смисла, сите приврзаници на британското владеење со Белфаст и неговиот регион.
Кога г-ѓа Арлин Фостер го презеде раководството на Демократската унионистичка партија во декември 2015 година, сè изгледаше добро за нејзината партија и за каузата која ја бранеше. Во 2007 година, по долго одложување, Демократската унионистичка партија се согласи да ја сподели моќта со Шин Фејн. Две години претходно, вооруженото крило на Ирската републиканска армија (ИРА) го положи оружјето и прогласи трајно примирје.
Некои поранешни сојузници на свештеникот Ијан Пејсли, основач на Демократската унионистичка партија, сметаа дека договорот претставува еден начин на предавање на национализмот и на ИРА. Но, не и целата партија на Унионистите. На двата регионални избори што следеа, во 2007 и 2011 година, Демократската унионистичка партија ја зацврсти својата позиција како водечка унионистичка партија и доминантна политичка сила во Северна Ирска, со околу 30% од гласовите. На изборите во мај 2016 година – трети откако Демократската унионистичка партија прифати поделба на власта, што се одржа кратко време откако г-ѓа Фостер ја презеде функцијата претседател – партијата изгуби помалку од 1% од гласовите, но со резултат (29, 2% од гласовите) многу повисок од оној на Шин Фејн (24%).
Покрај овие добри резултати, активистите на Демократската унионистичка партија исто така можеа да се радуваат на фактот дека немаше сериозни закани за унијата помеѓу Северна Ирска и Велика Британија1. Шин Фејн, чија главна цел останува да биде добивање независност од Лондон, призна дека Ирска не може да се соедини без претходна мнозинска поддршка од Северот. Сепак, во анкета во јануари 2013 година, 65% од анкетираните рекле дека, во случај на референдум, ќе гласаат за останување во Велика Британија. Само 17% потврдиле дека сакаат повторно обединување со Република Ирска2.
Еден месец откако Собранието на Северна Ирска беше избрано во 2016 година, британските гласачи избраа да ја напуштат Европската унија. Англиските гласови, во корист на Брегзит (56% од гласовите), го задушуваат северноирското „не“, кое е сепак јасно и чисто (44%). За разлика од повеќето локални партии, кои застанаа во одбрана на „Remain (Останување во ЕУ)“ , Демократската унионистичка партија – ги поздрави овие резултати и работи на одбрана на Брегзит и покрај големите несогласувања. Катастрофална стратегија.
Пред пет години никој не можеше да замисли дека денес, како што г-ѓа Фостер се повлекува, иднината ќе изгледа толку мрачна за Демократската унионистичка партија. На изборите во 2017 година, беа потребни само илјада гласа (од електорат со околу 1,25 милиони луѓе) за партијата да го предаде првото место на Шин Фејн. За прв пат во историјата на Северна Ирска, Унионистите не освоија мнозинство места. Следните избори ќе се одржат во мај 2022 година. Засега, анкетите прикажуваат пад на Демократската унионистичка партија од околу 9% во споредба со резултатот во 2017 година и голема загуба во корист на Шин Фејн.
Во исто време, поддршката за ирско обединување порасна. Унијата можеби не страда од никаква непосредна закана, но поделбата на силите по ова прашање повеќе не им дозволува на нејзините приврзаници да бидат оптимисти. Дури и без референдум во блиска иднина, Северноирскиот протокол како дел од договорот потпишан меѓу британскиот премиер Борис Џонсон и Европската унија во декември 2020 година веќе ги ослабе врските меѓу Белфаст и Лондон. Трговските договори и врски со Брисел сега ќе се разликуваат од двете страни на Ирското Море.
Шефот на политичката секција на дневниот весник News Letter, Сем МекБрајд ја сумира кризата со која се соочува партијата на Унионистите – на која му припаѓа неговиот весник – по заминувањето на г-ѓа Фостер: „Ако следниот водач на Демократската унионистичка партија успее да ја поправи штетата направена за време на владеење на Фостер – што се однесува до кредибилитетот на партијата, на Собранието на Северна Ирска, на Унијата – тој има шанси да успее. Но, најверојатно, нема. Демократската унионистичка партија веќе не е во можност да го врати изгубеното. После сé, не станува збор за досегашното работење на г-ѓа Фостер или за профилот на нејзиниот наследник, туку за иднината на Велика Британија. Ако следниот лидер на партијата пропадне на исто толку спектакуларен начин, оној после него ќе го понесе товарот наследен од Унионистите кој е во голема мера со забавен раст.“3
Степенот на штетата што Брегзит му ја нанесе на унионизмот се рефлектира во изјавата на поранешниот лидер на Унионистичката партија од Улстер (UUP), Дејвид Тримбл, објавена минатиот февруари во дневниот весник „ Irish Times “, со седиште во Даблин. Во 1998 година, г-дин Тримбл ја доби Нобеловата награда за мир, заедно со националистичкиот лидер Џон Хјум, за учество во преговорите пред Договорот за Велики петок (GFA), потпишани таа година. Долго време, прва унионистичка партија, Унионистичката партија од Улстер изгуби голем дел од своето гласачко тело во однос на Демократската унионистичка партија по 1998 година. Сега, пратеник од Конзервативците на Домот на лордовите во Лондон, г-дин Тримбл повика на гласање за „Leave (излегување од Европската унија)“ додека Унионистичката партија од Улстер го бранеше „ Remain (Останување во ЕУ) “. Во 2016 година, тој веруваше дека Брегзит нуди можност за „поттикнување на британска ренесанса од планетарни размери4“.
Во својата колумна, г-дин Тримбл го осудува Северноирскиот протокол, кој тој го опишува како „гигантски и антидемократски пресврт на уставната позиција на Северна Ирска“. „Ја молам мојата влада, владата на Република Ирска и Европската унија да ги сфатат посериозно нападите од договорот од Белфаст“, напиша тој5. Според него, овој протокол значи дека „Северна Ирска повеќе не е полноправна членка на Обединетото Кралство, дека е присвоена од Брисел и е предмет на европските закони, како и на Европскиот суд на правда кој не толерира каков било спор.6“ Кратковидноста на оваа анализа, сепак, не можеше да ѝ избега на читателската публика на „Irish Times “, свесна дека беше токму фракцијата „про Брегзит“ на таборот на унионистите која „не ги сфати сериозно нападите“ на Договорот на велики петок. Бидејќи, всушност, Северноирскиот протокол произлезе од нивната неодговорност.
Концепцијата на Договорот на Велики Петок за самоопределување е една од најважните победи на унионизмот – и на самиот г-дин Тримбл. Шин Фејн и ИРА тврдеа дека мнозинството унионисти во границите на Северна Ирска е мало. Според нив, регионот бил вештачки и нелегитимен политички субјект; националистичкото мнозинство на островот како целина мораше да го придобие она што тие го нарекоа „вето на унионистите“. Договорот на Велики Петок го отфрла ова толкување на реалноста: сите потписници, вклучително и Шин Фејн, мораа „да го признаат легитимитетот на секој избор направен од мнозинството од населението во Северна Ирска во однос на нејзиниот статус7“.
Мировниот договор не прецизира што треба да се случи по одлуката на Обединетото Кралство да ја напушти Европската унија: никој не можеше да го предвиде тоа во 1998 година. Според условите на договорот, британската и ирската влада ја признаваат „уникатната врска меѓу нивните народи и соработка меѓу нивните земји како пријателски соседи и партнери во рамките на Европската унија “. Затоа, гласањето во јуни 2016 година изречно не го прекршува Договорот на Велики петок, но отвора прашања на кои мора да одговорат и владите и партиите од Северна Ирска.
Демократската унионистичка партија ја брани идејата дека оние кои се про- Брегзит и ја поддржуваат Велика Британија мора да се во предимвство пред оние кои се за останување во Европската унија. Г-дин Тримбл, особено, работи на одбрана на оваа логика … без да сфати дека ја сечи гранката на која се држи унионизмот со тоа што ја доведува во прашање дефиницијата за самоопределување зацртана во Договорот на Велики петок. Ако британското население може да одлучи да се ослободи од европските врски спротивно на волјата на мнозинството луѓе во Северна Ирска, зошто не би можеле да му наметнат на регионот посебен договор со Брисел кој ќе се разликува од оној на Велика Британија?
Ова прашање доби на посебно значење во јануари 2017 година, кога тогашната конзервативна премиерка Тереза Меј вети дека ќе ја повлече својата земја од единствениот пазар и царинската унија: проект наречен „ Hard Brexit “ („Тежок Брегзит“). Примената на оваа опција низ целото кралство вклучуваше повторно појавување на физичка граница – со царински контроли – помеѓу Северна Ирска и Република Ирска. Даблин беше категорично против, поддржан од Брисел. Останаа само три опции за Лондон: да ја напушти Европската унија без договор, да се врати на ветувањето на г-ѓа Меј и да работи на „мек“ Брегзит или да прифати посебен договор за Северна Ирска.
За унионистите, оваа трета опција беше далеку најлоша. По општите избори во Велика Британија во јуни 2017 година, со кои г-ѓа Меј беше лишена од мнозинството во парламентот, Демократската унионистичка партија беше гласна и јасна. Со десет места во Вестминстер, таа тогаш беше во кралска позиција. Шанса која ја пропушти, сепак, со постојано усогласување со позициите на најрадикалната фракција за Брегзит на Конзервативната партија, дури и по цена да се спротивстави на г-ѓа Меј. Најжестоките критичар на премиерот, г-дин Џонсон зборуваше на конференцијата на Демократската унионистичка партија во ноември 2018 година за да го нарече нацрт-договорот со Брисел „капитулација“.
Долго време, унионистите не веруваа во британските политички лидери. Но, Демократската унионистичка партија избира да се обложи во сè на г-дин Џонсон, иако е познат по својот пресврт и несигурноста. Поволен за Брегзит само до степен до кој му дозволи да се приближи до моќта, г-дин Џонсон ги отфрли своите обврски кон Демократската унионистичка партија и повторно преговара за договорот за Брегзит по неговото пристигнување на Даунинг стрит 10 во јули 2019 година.
Наместо „backstop (сигурносна мрежа)“ која би го одложила решавањето на проблемот со Северна Ирска, г-дин Џонсон ја прифаќа идејата за царински бариери среде Ирското Море, наместо помеѓу двата ирски ентитета. Северноирскиот протокол, кој ја формализира идејата, стапи на сила на почетокот на годината 2021. За поранешниот градоначалник на Лондон и неговите сојузници, итноста да се прекине со единствениот пазар и царинската унија беше поголем проблем од нивната солидарност со унионизмот со Северна Ирска. Бесна, Демократската унионистичка партија мора да се соочи со фактите: таа самата си го подготви својот колапс. Унионистите кои беа про Брегзит беа подготвени да се приклонат на националистите, како и на оние кои беа приврзаници на – „ Remain (Остнанување во ЕУ)“, односно на мал број на Унионисти. Владата на г. Џонсон изигра сличен трик со нив, но на нивна сметка. Северно- ирските поддржувачи на Брегзит сега се жртви на политичката логика која тие помогнаа да се промовира.
На историчарите без сомнение ќе им биде тешко да бидат нежни со г-ѓа Фостер; но би било неправедно да се смета дека е само таа одговорна за овој дебакл. Во теорија, Демократската унионистичка партија можеше да го брани „ Remain (Остнанување во ЕУ)8“, на референдумот во 2016 година, а потоа да го бранат „мекиот“ Брегзит по победата на „ Leave (Напуштање на ЕУ)“. Всушност, изборите на Демократската унионистичка партија по 2016 година беа неизбежни: тие повеќе одразуваат контрадикторности на современиот синдикализам отколку неспособност на кој било од неговите водачи.
Унионизмот од Улстер е форма на британски национализам што се појавува во периферијата на Обединетото Кралство и кој е генерално поборбен од оној во центарот. Се појавува во еден уникатен политички простор каде се натпреварува со ирскиот национализам. Унионистите страдаат од фактот дека нивното чувство на припадност кон британската заедница нема одѕив преку Ирското Море: повеќето Британци не ги сметаат како припадници на нивната нација и не би се двоумеле да го остават регионот да го напушти кралството доколку тоа го олеснува политичкиот живот во Британија.
Во ваков контекст, сè ja поттикна Демократската унионистичка партија да се приклучи на кампањата про-Брегзит започната од г-дин Џонсон и г-дин Најџел Фараж – поранешен лидер на Партијата за независност на Обединетото Кралство (УКИП), бидејќи претставуваше поприфатлива и ексклузивна форма на национализам што произлегува од самото срце на Обединетото Кралство. За жал, овој британски национализам под стероиди не се грижеше за судбината на Северна Ирска. Така, г-дин Џонсон не се загрижи кога ги предаде неговите стари сојузници. Унионистите неуспешно протестираа против Северноирскиот протокол. Ова делумно ја објаснува ерупцијата на насилните протести во регионот на крајот на март9.
Колумнистите се изјаснија дека Шин Фејн и приврзаниците на обединета Ирска не го користат предавството што го претрпеа унионистите за да ја промовираат својата кауза. Но, дали е навистина реално да се очекува дека политичарите кои ги посветиле своите животи на единството на островот, да се откажат од својата цел токму сега кога се чини дека е толку блиска неговата реализација?
Преведено од: Маја Малиновска
Фусноти:
- Велика Британија е географска територија која ги вклучува Англија, Шкотска и Велс.
- Mark Devenport, « Opinion poll indicates NI voters would reject Irish unity », BBC News, 5 фебруари 2013.
- Sam McBride, « How Arlene Foster fell : Even as she dismissed the threat, the knives were being plunged », News Letter, Белфаст, 1 мај 2021.
- Gareth Gordon, « Senior Ulster Unionists appeal to members for Leave vote », BBC News, Лондон, 18 јуни 2016.
- Унионистите претпочитаат Договорот на Велики петок да го викаат „Договор од Белфаст“.
- David Trimble, « Protocol threatens rather than protects Belfast Agreement », Irish Times, Дабил, 20 фебруари 2021.
- « Good Friday Agreement », www.dfa.ie
- Ако сите поддржувачи на Брегзит во Северна Ирска беа воздржани, или дури гласаа за „Останување во ЕУ“, тие немаше да влијаат врз мнозинството кое гласаше за напуштање на Европската унија во рамките на Велика Британија.
- Cf. « Cloddish insensitivity », LRB blog, 14 април 2021, www.lrb.co.uk
