Арапскиот свет во времето на #Metoo

Алжир, 3 октомври 2020 година. Безживотното тело на млада девојка е откриено на бензинска пумпа во источното предградие. Хаима Ф. (19 години) била силувана и избодена пред да биде запалена со бензин. Нејзиниот убиец, кој веќе се обиде да ја силува во 2016 година е уапсен и ги призна фактите. Емоцијата е голема. Печатот посветува обемен дел на злосторството, па на интернет, слоганот „Јас сум Хаима“ е придружуван од многу вознемирувачки критики кои бараат погубување на виновникот. Додека феминистките повикуваат на свесност за системската природа на насилството врз жените, тоа е пред сè крајот на мораториумот за примена на смртната казна која се мобилизира¹. „Моравме повторно да ја фокусираме дебатата, коментира г-ѓа Вијам Аурес, ко-основач на страницата „Féminicides Algérie“². Како и секој пат кога се појавува таква драма, ние одржавме настава за да објасниме што е феминицид, односно да се користи дефиницијата на Обединетите нации, „атентат врз жена затоа што е жена“. Атентат чиј структурен карактер не може да исчезне бидејќи се применува законот за одмазда.“ Феминицидите во Алжир забележаа 23 жени убиени во првата половина на 2021 година, наспроти 55 жени во цела 2020 година.

Кон средината на ноември, во петнаесетминутно алжирско-арапско видео, актерките зборуваат една по една³. Со сериозно лице, тие ги наведуваат патријархалните забрани, закани или мизогинистички забелешки што секојдневно ги поднесуваат нивните сестри, нивните мајки или нивните ќерки. „Остави го велосипедот на брат ти и оди си дома“, „Човекот нема недостатоци“, „Се венчаме, но престани да работиш на универзитетот“, „И оваа вечера, сè уште не е подготвена?“, „Те видоа вујковци … тие ќе ти го пресечат грлото“, „Ја удри, таа сигурно нешто направила“, и да не зборуваме за неизбежното „Псссттт!“ на жена што поминува, и која ќе претрпи навреди, дури и која ќе биде следена и малтретирана, ако го игнорира непожелното лице.

Видеото стана хит и предизвика многу дискусии за женски убиства и табуата во општеството. Некои раскажуваат за вознемирување на улица или на работа. Други опишуваат допирања во јавен превоз или семејно насилство. Тоа е поплава од гнев и одвратност која се зголемува, но понекогаш и фатализам наспроти размерот на навредите. „Феминистичкиот ангажман не е ништо ново во Алжир“, се сеќава г-ѓа Хабиба Џанин, филмски продуцент, писателка и активист. Но, неодамнешните кампањи на социјалните медиуми резултираа со широка слобода на говор, дефрагментација и колективна свест дека насилството врз жените постои во сите сфери на животот и дека главно се резултат на патријархалната природа на нашето општество.“

Од 2017 година и глобалното влијание на движењето #Metoo, започнато во Соединетите држави по обвинувањата на неколку актерки против холивудскиот продуцент Харви Вајнштајн⁴, мнозинството арапски земји, исто така, доживеја слобода на говор. Фејсбук, твитер или инстаграм овозможуваат осуда или изрази кога им е преку глава, кои потоа предизвикуваат силни удари. Секако, постоеја претходни движења. Во 2012 година, интелектуалката Рула Квавас ја спонзорираше работата на четири студентки кои снимаа кратко видео за сексуалното вознемирување на Универзитетот во Јордан во Аман, каде што таа предава⁵. Филмот, кој ја чинеше Квавас (која почина во 2017 година) нејзиното работно место како декан, предизвика вознемиреност во многу конзервативното Хашемитско кралство, но, во време на општи превирања предизвикани од народните востанија, нејзиното влијание остана скромно.

Десет години подоцна, социјалните мрежи добија влијание и корисници. На крајот на јануари 2021 година, во Кувајт, Асција Ал-Фараџ, дотогаш блогерка специјализирана за мода, проследена со 2,6 милиони претплатници на инстаграм, објави видео на „Snapchat“ во кое го искажува својот гнев. „Секој пат кога излегувам, некој ме малтретира или малтретира друга жена на улица. (…) Не ви е срам? Имаме проблем со малтретирање во оваа земја и доста ми е.“ Кувајтските корисници на интернет веднаш ја преземаа функцијата⁶. Хаштагот #Lan_Asket („Нема да молчам“) ги собира, преку сметка на инстаграм создадена од г -ѓа Шајма Шамо, докторка, сведоштвата на арапски или англиски јазик. „Мораме да зборуваме, да се обединиме и да се браниме едни со други, бидејќи ова што се случува е неприфатливо“, напиша г -ѓа Шамо. Од Кувајт и остатокот од Арапскиот Полуостров стигнуваат сведоштва. Омажени или слободни, малолетнички, студенти, вработени или домаќинки, овие жени, на кои им се придружуваат неколку домашни работници од Југоисточна Азија, се подложени на „taharouche“ („малтретирање“) насекаде. Во трговски центри, универзитети, на работа, на јавни места, па дури и околу џамии.

Кампањата #Lan_Asket се повлече на 20 април по киднапирањето и убиството на кувајтската Фара Акбар пред нејзините две мали деца од страна на човек кој ја малтретирал⁷. Драма која ќе одекне, неколку недели подоцна, смртта во градот Кеф, во централен Тунис, на Рефка Черни (26 години), која поднела жалба, со медицински потврди, против нејзиниот насилен сопруг, агент на националната гарда. „Повлечи ја жалбата или ќе ти го пресечам грлото“, беше заканата на обвинетиот за време на пресметката во полициската станица. Следниот ден, тој ја убил со пет куршуми. Хаштагот #EnaZeda („и јас“), кој се појави во 2019 година помеѓу двата круга на претседателските избори, потоа повторно се појави на мрежите, со остри критики до властите, обвинети за опуштеност. На 20 мај, за време на сослушувањето во Собранието, вршителот на должноста министер за правда, Хасна Бен Слиман, посочува дека судовите во 2019 и 2020 година се занимавале со речиси 4 000 случаи на насилство. Мал број во споредба со 65 000 жалби регистрирани од Министерството за внатрешни работи. По смртта на Рефка Черни, многу тунижанки ја искажуваат својата горчина ; заклучуваат дека поднесувањето жалба служи само за влошување на опасноста. Ова е констатација споделена од страна на кувајтски жени, бидејќи Фара Акбар исто така поднела жалба против нејзиниот иден убиец. Во Алжир, деветте наставници силувани од група мажи ноќта на 17 мај 2021 година во нивната официјална резиденција на работ од градот Бордџ Баџи Мохтар (Сахара) е исто така еден од случаите каде тие четири пати пријавиле до властите дека се во опасност. Нивниот синдикат ја осуди несигурноста во која живееја и изрази жалење за недостатокот на реакција од властите⁸.

„Многу малку жени имаат храброст да поднесат жалба бидејќи знаат дека правдата е бавна и дека ќе мора да бидат под притисок од кругот на семејството за да се повлечат, како што беше случајот со Рефка Черни“, сведочи г -ѓа Нарјес Ауади, докторка. „Во нашите општества, поднесување жалба за сексуално вознемирување значи прво надминување на машката забрана за скромност и зачувување на угледот на семејството. Да поттикнеш допирање пред странци или да кажеш дека некој те следел покажувајќи го својот пол, значи да нанесеш „ајб“, односно срам на својот народ“.

Сите арапски земји се гордеат што имаат закони кои го казнуваат сексуалното вознемирување и насилство врз жените. Но, главните кампањи спроведени од 2017 година од страна на различни феминистички организации покажуваат две работи. Прво, законот честопати се прекршува, при што многу убијци и насилни мажи не се загрижени или брзо ја враќаат својата слобода. Второ, овие закони честопати се нецелосни. Со исклучок на Мароко и Тунис, сите членови на Арапската лига изразија резерва кон „Конвенцијата за елиминација на сите форми на дискриминација врз жените“(Cedaw), усвоена од Обединетите нации (ОН) во 1979 година. Ова ги спречува феминистичките организации да се потпрат на овој референтен текст за да бараат посоодветни закони од нивните држави. Исто така, не постои конкретен текст во рамките на Арапската лига, споредлив со текстот на Советот на Европа против насилството врз жените, што Турција штотуку го отповика.

Ниту една арапска земја, дури ни Тунис, кој од 2017 година има амбициозен правен арсенал против насилство врз жени, експлицитно ги казнува силувањата во бракот, како предмет на неодамнешните теолошки спорови за неговата законитост во Египет⁹. Во монархиите во Заливот, законот не предвидува ништо против семејното насилство. Во Алжир, сторителот на феминицид може да има корист од олеснителни околности во случај на прељуба. Во Јордан, како и во Ирак и Сирија, правдата прифаќа аранжмани помеѓу семејствата во случај на таканаречен криминал „чест“. Во Мароко, земја каде истражувањето на министерството за семејство во 2019 година открива дека една од две жени претрпела насилство, жртвите на силување не сакаат да поднесат жалба бидејќи можат да бидат кривично гонети за сексуални односи надвор од венчавката. Ситуација осудена од веб -серијата #TaAnaMeToo („Дури и јас [јас сум] Me Too“).

Во Египет, филмот „Les Femmes du bus 678“ (Жените во автобусот 678), на режисерот Мохамед Диаб (2010), покажа дека сексуалното вознемирување е чума. Во истражувањето на ОН во 2013 година, 99,3% од анкетираните египќанки рекле дека доживеале некаква форма на малтретирање¹⁰. Оваа земја е една од ретките во арапскиот свет каде кампањите #AnaKaman („И јас исто така“) не се само општи или реагираат на криминал, туку се насочени конкретно кон поединци. Во јули 2020 година, сметката на инстаграм „Assault Police“ обвини поранешен студент на Американскиот универзитет во Каиро, член на Златната младина, за силување и сексуално вознемирување. Повеќе од педесет жени тогаш можеа да сведочат за она што им го направи неказнето.

Тежината на феноменот е таква што во јули, по долгогодишно одолговлекување, египетскиот Претставнички дом одобри текст со кој прекршокот за сексуално вознемирување се претвора во кривично дело. Па дури и големиот муфтија Чавки Алам настапи : „Сексуалното вознемирување е забрането во исламскиот закон. Тоа е еден од најлошите гревови и не може да се оправда со облеката на жените“, рече тој¹¹. Но, дали ќе го слушаме? Од друга страна, суспендиран на неколку недели во јули 2020 година, за тврдење дека „кратката и тесна облека е причина за сексуално вознемирување“, имамот Абдала Рошди повторно беснее на социјалните мрежи, каде што неговите поддржувачи се многубројни.

Какво влијание имаат феминистичките мобилизации врз владите? Како што забележува г -ѓа Јaахин, „овие кампањи им овозможуваат да тврдат дека постои слобода на изразување во нивните земји. И, дури и ако прифатат неколку закони – кои остануваат да се применуваат – тие се сузбиваат штом феминистичкиот активизам се прошири на пошироки политички барања.“ Најемблематичен пример е оној на Саудиска Арабија, каде што многу жени активисти се прогонувани. Г-ѓа Луџаин Ал-Хатлул прво се бореше за саудијките да добијат право да возат автомобил и да се ослободат од машката контрола, пред да се осмели да побара постепена демократизација на нејзината земја. Уапсена во март 2018 година, таа помина две години во истражен притвор, каде што претрпе тортура и сексуална злоупотреба, пред да биде осудена на пет години и осум месеци затвор од антитерористичкиот суд. Таа беше ослободена во февруари 2021 година, но со забрана за напуштање на кралството. Нејзината грешка беше што го вознемири престолонаследникот – принцот Мохамед Бен Салман, кој тврди дека е единствениот господар на модернизацијата на своето општество¹². „Во нашите земји, пораката на државата е :„ Бидете почитувани жени за да бидете заштитени. Истата таа држава ја наметнува својата патријархална дефиниција за почит“, жали г -ѓа Мозн Хасан, која раководи со здружението за одбрана на правата на жените во Египет.

Што е со мажите во сето ова? Кога го поставивме прашањето на г -ѓа Јaахин, нејзиниот одговор започна со искрена смеа. „Сите овие кампањи предизвикаа промена и свест. Дефинитивно постои свест после #Metoo, и многу мажи сега велат дека се за феминистичка кауза. Но, тензиите продолжуваат, особено кога станува збор за конкретни прашања, како што се навредливите ставови за кои некои велат дека се заведување. И да не зборуваме за прашањето за распределбата на задачите кај паровите … Но, напредуваме. Чекор по чекор.“

Преведено од: Павлина Димовска

_{Фусноти:}

1.  _{Алжирските судови продолжуваат да изрекуваат смртни казни, особено во случаи на тероризам. Сепак, ниту еден осуден не е погубен од 1993 година, датум на првите преговори за договор за асоцијација помеѓу Алжир и Европската унија.}
2. _{http://feminicides-dz.com}
3.  _{« Campagne des comédiennes algériennes contre les violences faites aux femmes », Youtube.com, 27 ноември 2020 година. Видео направено од Adila Bendimerad и Ahmed Zitouni, текст на Adila Bendimerad и Leïla Touchi.}
4.  _{Прочитајте Michel Bozon, « Transformations de la sexualité, permanence du sexisme », Le Monde diplomatique, февруари 2018 година.}
5.  _{« Ceci est ma vie privée » (en arabe), Youtube.com, 1 декмври 2012 година.}
6.  _{Justine Clément, « Les femmes du Koweït impulsent leur #Metoo », Orient XXI, 24 јуни 2021 година, https://orientxxi.info} 
7.  _{Khitam Al-Amir, « Kuwait : Man sentenced to death by hanging for killing Farah Akbar », Gulf News, Дубаи, 6 јули 2021 година.}
8.  _{« “Ce qui s’est passé à Bordj Badji Mokhtar n’est pas un cas isolé” », Liberté, Алжир, 19 мај 2021 година.}
9.  _{Samar Samir, « Egyptians re-voice rejection to “marital rape” », Egypt Today, Каиро, 20 јуни 2021 година.}
10.  _{« Étude sur les moyens et méthodes pour éliminer le harcèlement sexuel en Égypte », извештај од ОН, 23 мај 2013 година.}
11.  _{« Mufti describes harassment as “major sin” », State Information Service, 12 декември 2020 година, https://www.sis.gov.eg} 
12.  _{Прочитајте Florence Beaugé, « Une libération très calculée pour les Saoudiennes », Le Monde diplomatique, јуни 2018 година.}