Секој ден читаме една страница од книгата на нашиот живот, но таа не е вистинската. И секој ден почнуваме од почеток. Така, по катастрофата во Као Банг, како висок воен офицер кој би можел да го промени текот на работите, де Латр де Тасињи е именуван за висок комесар и врховен командант на француските сили во Индокина. Пристигнува во Сајгон на почетокот на декември 1950 година, ја развива виетнамската национална армија со брзо темпо и извојува ефемерни победи со неа со невидени концентрации на војници и напалм-бомби, како еден од првите воени команданти што масовно ги користи.
Конечно, де Латр оди низ целиот свет за да ја брани каузата на Индокина, онаа на слободниот свет. Се сретнува со американскиот претседател Труман во Вашингтон, и со папата во Рим. Но, неоспорен белег на неговата турнеја не претставува неговиот половина час во Белата куќа или неговата посета на Ватикан, туку тоа е неговото многу неверојатно појавување во популарното политичкото шоу на американскиот канал НБЦ, „Состанок со новинарите“.
Со тактичност, пријателство и на беспрекорен француски јазик, американскиот сенатор Хенри Кабот Лоџ[1] го носи де Латр зад сцената. Генералот ја изразува својата загриженост, англискиот му е толку слаб, а и никогаш не бил на телевизија! Кабот го уверува дека новинарите ќе внимаваат да не го туркаат наоколу; репутацијата на политичкото шоу како судница во голема мера е преценета. Некои од прашањата ќе изгледаат ненадејни за ТВ гледачот, но зарем генералот не доби уверување дека нема да се излезе надвор од опсегот на неговите претходни јавни настапи? Така е. Де Латр воздивнува. Тимот за шминкање му е претставен, тој се ракува без да размислува за тоа, а потоа се спушта во огромната студиска фотелја. Асистентот го врти тркалото и фотелјата оди нагоре и нагоре. Де Латр ја спушта главата назад, ги затвора очите. Никој не остана околу него. Бучавата престанува. Дури ни Кабот Лоџ веќе го нема. Де Латр ги остава рацете на широките потпирачи за раце, а главата му паѓа назад. Генерале мој! За момент му се чини дека е облечен во слама, колку е жешко! Сонцето, Боже мој, сонцето! Отвора око, се наоѓа пред фантастичен ред студиски неонски светла, шминкерката го гледа, таа му става марама околу вратот додека го шминка.
Одеднаш, ѕвездата на емисијата „Состанок со новинарите“, Марта Раунтри, влегува во соблекувалната. Му испраќа поздрав што де Латр не го разбира. Нејзе ѝ беше претходно преведено, но беше на француски, сепак таа се потруди да научи еден учтив начин на зборување. Генералот станува пребрзо и за малку ќе падне од големото столче; штом ќе застане, на секој чекор повторува: „Многу сум задоволен што сум овде“[2], климајќи со главата механички. Неговата вкочанетост е вознемирувачка во споредба со леснотијата на американската ТВ водителка. Конечно, по неколку тивки гестови, водителката Раунтри го води де Латр на сцената и љубезно го кани да седне покрај неа. Заслужено.
Под рефлекторите, пред гостите во студиото, де Латр наеднаш чувствува слабост, го боли стомакот, му се стегаат панталоните, и нервозно ја мести вратоврската. Кабот му рекол дека политичкото шоу може да привлече повеќе од десет милиони гледачи и дека најверојатно, со поттикнување од Пентагон, ќе биде пренесувано дури од четириесет американски телевизиски канали. Сега, оваа одлична вест го плаши, четириесет канали!
Водителката Раунтри: „Добро утро дами и господа, членови на прес-панелот и на нашиот специјален гостин, францускиот генерал де Латр. Среќа е што денес го имаме сенаторот Лоџ со нас, бидејќи мојот француски не е многу добар“. По овој пријатен вовед, водителката Марта Раунтри, безмилосната Марта Раунтри, со глас кој совршено го отелотворува успехот, рационалноста, лажната транспарентност на новинарството, со нејзиниот чист и ненаместен јазик, продолжува без излишна транзиција: „Сега му давам збор на уредникот Спивак[3] за првото прашање“.
Спивак: „Генерале, знам дека ова патување во САД, за вас не е патување од задоволство. Дали очекувате да ви помогнеме во војната во Индокина?“
Прашањето е директно. Целата плунка одеднаш излегува од устата на генералот. А сепак, и покрај тоа што усните му се залепиле за забите, и покрај заврзаното грло и болката што страшно му го притиска стомакот, де Латр почнува да зборува: „Ќе одговорам за една минута. Но, претходно ќе ми дозволете да кажам нешто? Англискиот ми оди слабо, многу слабо[4]“. Но, транскрипцијата на зборовите што ги изговара тогаш, не е причина за неговата вртоглавица. Мора да го видите и слушнете. Со откачен глас, де Латр се распрснува во возбуда: „Знаете, јас дојдов овде во духот на еден началник, началник на генералштабот, како што ви кажав, одговорноста за големата битка…“ и тогаш… моментите на суспензија, де Латр тоне во живиот песок од зборовите, веќе ништо не се разбира, и колку и да мавта со рацете, колку и жестоко изгледа, неговите зборови не значат ништо, а тој продолжува во слободен пад некое време, тотално изгубен во овој странски јазик, илјада километри подалеку од секое јасно значење, давејќи се наоколу во исконскиот океан на значења.
Конечно, де Латр се собра, реченицата му се врати, една од единствените важни работи што тој апсолутно мораше да ги каже, дури и среде најлошите глупости, оваа реченица што неговите советници го натераа да ја повтори, повтори, дека Кабот Лоџ го научи да изговара со најмал можен катастрофален акцент, за да не го заборави тоа пред камерите. И еве му се враќа, и не е важно дали не е момент, подобро е да се стави каде било отколку целосно да се заборави. Така, со тупаници, удирајќи со зборовите, де Латр изјавува: „Не дојдов да барам американски војници“.
Американските гледачи сигурно останаа запрепастени. Дали беше измама, шега! Дури и вештачкиот јазик волапук го зборуваат дваесет луѓе во светот, но англискиот на де Латр има само еден говорник, самиот генерал. И еве тој во живо зборува со десет милиони Американци, преведете: „Знаете, дојдов овде во духот на водач, војсководец, тоа е како што ви кажав, одговорноста за големата битка, но и одговорноста за судбината и животите на неговите поданици.“ Какви чудесни глупости, тоа е чудесно, вртоглавица од ТВ глупости. Одеднаш зборува самата историја, со глотисот во облик на нишало и со забите кои растргнуваат. А сепак гледачот, потпомогнат од безбројните коментатори, ќе го задржи суштинското, имено дека де Латр не е тука да бара американски војници, туку американска воена опрема. Еве што го прави овој генерал Тапиока сочувствителен со неговиот горчлив тон; не доаѓа да ни ги земе децата!
Интервјуто продолжува, рацете се вртат, а Спивак се наведнува напред со енергично движење, како сега да го поставува токму прашањето што се сака да биде поставено. Спивак е силен, навистина силен, одлично знае како да даде чувство дека ќе биде директен, а не да зема ракавици, а тој вид на повлекување што некој го чувствува во неговиот поглед изгледа како обид на непристрасност: „Можете ли сега да ни кажете колку е важна Индокина за нас Американците?“
Како и обично, има нешто нагло во прашањето, но во реалноста е скроено по мерка. Изгледа како да е напишано од армискиот оддел за комуникација со јавноста. А сепак, де Латр се заглавува, бара зборови. Во тој момент, секој збор би бил добар, и мал заборавен збор, дури и грч, воздишка. Де Латр се губи во пустината на јазикот, таму, меѓу песокот на зборовите и ветерот на значењето. Тој паѓа во некој вид на глува бура. Ниту еден звук. Но, каде се тие мали зборови – што Кабот Лоџ го научи, макотрпно го научи и што го натера да ги повтори за последен пат, пред тоалетот – токму сега? Очајнички барајќи ги на главата, тој минува со раката низ косата, но лакот е премногу тежок и косата му е полна со дамки. Потоа, како наеднаш да извира од водата, генералот зема здив и додава: „Индокина е клучот на Југоисточна Азија и дека овој камен-темелник е опкружен…“
Фуј. Поентата е речиси јасна. На новинарите им олесна. Штотуку тајно си честитаа дека се вратиле на стандардот на емисија во ударен термин, генералот повторно тапка во место. Но, што му е, кога продолжува да зборува, доста беше! Наскоро Спивак се обидува да го врати на вистинскиот колосек; местејќи ја својата прекрасна вратоврска на пруги, му фрла појас за спасување: „Мислите дека ако падне Индокина, цела Југоисточна Азија е изгубена?“
Де Латр: „Да, мислам дека е така. Ако сакате, можам и да објаснам зошто“.
Никако. Сценските работници во студиото го изведуваат својот балет во тишина, скокајќи меѓу лозите, напредувајќи со темпо на полжав. Но, Спивак не може сам да го направи својот трик на маѓепсник, тоа би било премногу очигледно, премногу акробатско, му треба партнер, тука доаѓа на сцената Кабот Лоџ. Неговата улога е практична, неутрална, се чини дека е тука да помогне, како да нема друг интерес за случајот освен да му помага на стар пријател и да служи како преведувач во ТВ емисии.
Потоа, како да бара неопходно појаснување, како да зборува за оние кои сè уште немаат доволно информации и кои сакаат, најискрено, да дознаат повеќе, Кабот Лоџ го прашува својот стар пријател: „Дали мислите дека тоа ни е исто толку важно како една Кореја, на пример?“
И тука, генералот можеби е несмасен, вртоглаво несмасен, прашање толку големо како столб, сепак генералот успева да го зграпчи, а зарем не го повторија прашањето и двајцата?
Де Латр: „Верувам дека не постои само паралела меѓу Кореја и Индокина,“ тој одеднаш изјавува, со аура на голем авторитет. „Тоа е сосема исто.“ Тука, де Латр го има својот момент на настап, тој ќе може да изговори некои лесни зборови, но тешки по значење. Генералот прави големи чудни гестови, со малку вкочанета лирска елоквенција: „Во Кореја“, додава тој, сигурен во својот ефект, „вие се борите против комунистите. Во Индокина, и ние се бориме против комунистите“. Понекогаш наједноставните споредби се највпечатливи. „Корејската војна, војната во Индокина, тоа е истата војна.“ Толку.
***
Боже, телевизиското шоу е долго, а жешко е во студијата на НБЦ, а оние техничари кои постојано се движат наоколу, не можат да останат мирни! Де Латр е напнат, ужасно напнат. Сијалиците горат. Рефлекторите ги менуваат местата како некои откачени светла.
Конечно, новинарот МекДаниел[5] го презема испрашувањето. Нежно му се обраќа на генералот, но неговото прашање е малку поболно од очекуваното: „Пред една или две години, војната во Индокина, според она што го слушавме, не беше популарна во вашата земја…“
Генерал де Латр: „Ќе ви одговорам многу јасно. Гледате, ние водиме војна во Индокина во моментот, а која апсолутно нема никаков материјален интерес за мојата земја. На бившите колонии им ја дадовме независноста и со сета моја лојалност ви велам дека оваа независност не е збор, туку реален факт“.
Тоа е тоа, де Латр успева да го пласира овој суштински збор: независност. И ова, без да мора да се изговори изразот колонијална војна. Приликата тогаш станува премногу добра, сенаторот Лоџ ја зграпчува топката и, со својот најчист, најсладок глас, со налик на прашање, ја преформулира суштината на работата, пораката што гледачите мора апсолутно да ја задржат, и цврсто, но со горд глас во стилот на Кабот, со исклучително деликатна одлучност, тој напредува со прашањето: „Државите од Индокина сега имаат своја независност, дали на тоа мислите?“
За тоа се создадени луѓето како Кабот, бидејќи нивните предци еднаш засекогаш ги ставиле нозете на удобен стол откако заработиле доволно пари за да не направат ништо за сто генерации, бидејќи тие се дел од високото општество, како што зборуваат за себе. И мора да сте го слушнале Хенри Кабот Лоџ како зборува во Обединетите нации за да се знае што е моќен, карактеристичен јазик, да се почувствува колку е сиромашен францускиот на де Латр; но и нашиот, и шпанскиот, и рускиот, па дури и кинескиот, сега не се ништо повеќе, отколку народни идиоми, дијалекти сведени со супериорно топлиот и леден глас на Кабот, до ранг на локални, провинциски феномени.
Токму тогаш, како совршен професионалец, водителката Марта Раунтри го менува својот тон во кратка, но ефективна патетична нота и нагло му дофрла на генералот: „Твојот син беше убиен, генерале“.
– Да, одговора де Латр.
– Тоа беше неодамна, нели?
– Ноќта на 30 мај.
Дождот паѓа на прозорците. Дождот во Сајгон. Дождот. Генералот, сега, е сосема сам во мал чамец што скапува покрај брегот. Маглата навлегува во студиото, истата ги затемнува рефлекторите. Де Латр зјапа во некоја невидлива точка. Но, емисијата продолжува. Приватноста се разоткрива, а потоа е спакувана како парче сирење за широка консумација. И прашањата следат едно по друго, а де Латр одговара, се губи, одговара, тоне во англискиот јазик како во жив песок. Конечно, на темата за градење на виетнамската војска, Кабот нежно го турка генералот на својот колосек, барајќи од него да ја пренагласи улогата на водачот на трупите, барајќи да го истакне неговиот мажествен тон, кој инаку би станал заморен: „Велите дека тие се добри војници и дека ќе можете да направите падобранци од овие домородци?“
„Падобранци?“, извикува де Латр. „Мислам дека нема младина во светот толку подготвена да направи падобранци толку брзо.“ Но, откако овој паушален комплимент е несмасно упатен, генералот не може а да не се пошегува лошо за луѓето од Индокина, дека се премногу лесни и дека им треба долго време да се вратат долу на земјата. Во тој момент, присутните зеваат; го видовме обичниот расизам на армијата, а потоа помисливме на таа мала белешка напишана три години претходно, по презентацијата на неговиот стар другар, генералот Валуј, во која де Латр има напишано: „Има индокинески – (лаоски) (камбоџански) проблем… слаби се тие, многу поразлични од малите мајмуни како што се Виетнамците“.
По уште една рунда прашања, емисијата завршува. Водителката Раунтри го прекина генералот во вистинскиот момент, во убедлив момент, неволно. Таа многу учтиво им се заблагодарува на де Латр и на сенаторот Кабот, и на крајот му дава и комплимент на генералот за неговиот англиски јазик.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] Забелешка на уредникот. Сенаторот од Масачусетс од 1936 до 1953 година, Хенри Лоџ Кабот (1902-1985) исто така беше и американски амбасадор во Виетнам од 1963 до 1967 година.
[2] Забелешка на уредникот. „Многу сум среќен што сум овде“.
[3] Забелешка на уредникот. Лоренс Е. Спивак (1900-1994) беше домаќин на емисијата „Состанок со новинарите“ на каналот НБЦ речиси 30 години, како продуцент и еден од авторите.
[4] Забелешка на уредникот. „Ќе одговорам за една минута. Но, прво, дали ќе ми дозволите да кажам нешто? Мојот англиски јазик е многу, многу слаб“.
[5] Забелешка на уредникот. Јејтс МекДаниел (1906-1983) беше воен известувач за Асошиетед прес.
