Африка во искривеното огледало на француските медиуми
Можат ли големите француски медиуми да се ослободат од официјалните владини наративи кога станува збор за Африка? Нивниот третман на темата на ЦФА франкот, валута контролирана од Париз и користена од четиринаесет земји во Западна и Централна Африка, е поучен. На 21 декември 2019 година, дневниот весник „Ле Монд“ изјави дека овој африкански франк „умрел“. Неколку часа претходно, претседателот Емануел Макрон објави од Абиџан, „голема историска реформа“ и неговата желба да отвори „нова страница“ во односите со црниот континент. Две години подоцна, печатот не ја промени својата мелодија: шефот на државата стави „крај во 2019 година на осумдесет години користење на ЦФА франкот во Западна Африка“ (веб-страница на Франс Инфо, 8 октомври 2021 година). Сепак, оваа „колонијална“ валута, стара алатка за економска и политичка контрола за Франција, не исчезна; само функционирањето на ЦФА франкот, кој се користи во Западна Африка, е малку изменето.[1]
Презентацијата на „Самитот Нова Африка-Франција 2021“, организиран од страна на француското претседателство во Монпелје во октомври 2021 година, исто така, го промовираше официјалниот наратив на настан што ги прекинува старите „француско-африкански“ практики (Либерасион, 8 октомври 2021 година). Притоа, повеќето новинари не ја забележаа противречноста помеѓу прогласената „пауза“ и практиката на носење избрани претставници на граѓанските здруженија од официјално суверени земји, игнорирајќи ги нивните шефови на држави. Избран од Макрон да го подготви самитот, камерунскиот универзитетски професор Ахил Мбембе беше опишан како „набљудувач без самозадоволство на односите Франција-Африка“ (Фигаро, 8 октомври 2021 година), како што сакаше кабинетот на францускиот претседател. Сепак, овој интелектуалец би се „истакнал пред сè со ретки критики, многу општо, против африканската политика на Франција или дисбалансот помеѓу Северот и Југот“, според сенегалскиот писател Бубакар Борис Диоп во еден широко дистрибуиран текст.[2]
Вакво новинарско известување бесрамно се прикажува кога се загрозени француските интереси или кога Париз е воено ангажиран. Таков беше случајот со геноцидот на Тутси во Руанда во 1994 година, но и за време на пост-изборната криза во 2010 и 2011 година во Брегот на Слоновата Коска, земја од голема важност за Франција и нејзините гладни мултинационални компании. Без разлика дали се работи за „Монд“, „Фигаро“, „Либерасион“ или „Радио Франс“, сите тие ја прифаќаат верзијата на конфликтот што ја смисли францускиот претседател Никола Саркози, пријател на еден од кандидатите за претседател, Аласан Уатара, и го прикажуваат шефот на државата во заминување Лоран Гбагбо како најголем тиранин. Лексичката студија спроведена од професорот и новинар Дејвид Јуант, на тој начин открива дека агенцијата Франс прес (АФП) не ги почитувала сопствените правила на известувачкото дистанцирање. „Зборовите како што се неутрализирање, пукање, удари и цели беа користени за да се опишат, со мелиоративен призвук заедно со еуфемизам, дејствијата или појасно вооружената интервенција на Франција и Обединетите нации (ОН) во конфликтот, во корист на блокот предводен од Уатара. За разлика од тоа, за рафалното пукање, бомбардирањето и гранатирањето се обвинети силите на Гбагбо, на кои им даваат репутација на брутална, нелегитимна и недисциплирана армија.“[3] Кога Гбагбо беше уапсен на 11 април 2011 година, благодарение на копнената операција на француската армија, АФП ја заборави својата должност за неутралност при известување, која сепак е запишана во нејзиниот статут, со давање ваков наслов на својата вест: „Гбагбо, држејќи се до власта до последниот момент, конечно беше уапсен“.
Овој недостаток на согледување е несомнено поврзан со незаинтересираноста на француските медиуми за африканските вести. Според Националниот аудиовизуелен институт (ИНА), африканскиот континент претставува само 5,4 отсто од темите третирани во вестите на француските канали помеѓу 2011 и 2019 година.[4] За Африка, „помалку се известуваше од Азија (12%), но повеќе од Латинска Америка (2%)“. Покрај тоа, 69 отсто од темите се заинтересирани за геополитиката на африканскиот континент, а повеќе од половина (57 отсто) се фокусираат само на пет земји (Египет, Либија, Мали, Тунис, Алжир). Во националниот печат од седмицата која завршува на 16 мај 2022 година, на пример, во Фигаро може да се прочитаат две геополитички вести поврзани со Сахел. Ле Монд го направи истото и исто така објави два извештаи за еколошки прашања (Нигерија, Брегот на Слоновата Коска). Либерасион, од своја страна, не се занимаваше со ниту еден африкански настан. Оваа рамнодушност го потхранува недостигот од познавање на реалноста и предизвиците на црниот континент, до тој степен што многу новинари се задоволуваат да се повикуваат на официјални информации.
Од 2021 година, главните француски медиуми на тој начин ги множат алармантните написи за руската доминантна стратегија, репродуцирајќи ги без нијанса стравовите кои постојано ги изразува француската дипломатија – и самиот претседател Макрон за време на неговата посета на Јаунде на 26 јули 2022 година – дека Русија се заканува на „целата француска интересна сфера во Африка“ (Ле Фигаро, 13 октомври 2021 година), со својот „империјализам“ и своите „невистини“ (Уест Франс, 27 јули 2022 година). „Во Мали на хунтата и на Вагнер, бројот на цивили загинати е тројно зголемен“, насловува Либерасион (31 мај 2022 година), кој веројатно никогаш порано не помислил да ја користи формулата „Во Мали на Бархан“, именувана по француската воена операција во регионот од 2014 година. Ако весниците детално известија за наводните злосторства извршени од француската армија како што се оние на Бунти во Мали во јануари 2021 година (деветнаесет лица загинаа) и Тера во Нигер во ноември 2021 година (тројца цивили убиени), спротивно на негирањата на Париз, тоа е обично со нивно третирање како поединечни „инциденти“ и нивна класификација под насловот „Африка“ како да имаат само далечна врска со Франција. Малкумина се сомневаат во валидноста и намерите на француските вооружени операции во Брегот на Слоновата Коска (2011), во Сахел (од 2013 година наваму со операциите „Сервал“, потоа „Бархан“) или оние извршени во Чад („Аталанте“ во 2008 година, потоа повремени воздушни напади во 2019 година), а кои придонесуваат за одржување на диктаторски режим. Начинот на кој медиумите го презентираат „Сервал“, на пример, го следи официјалниот дискурс на интервенција одлучена во вонредна состојба, неопходна, организирана по барање на Малијците и успешна (Франс Инфо, 17 февруари 2022). Сепак, овој наратив е оспорен од истражувачите и заслужува одредена квалификација.[5]
Општо земено, новинарските продукции за Мали, како стратешко прашање, честопати даваат слика на незаинтересирана Франција соочена со неблагодарни Малијци. Либерасион (22 октомври 2021) му дава предност на претседателот Макрон, кој „пристигна без никакви предзнаења“ и кој „се бори“ за Мали. Слушајќи ги и читајќи ги главните француски медиуми, можеме дури и да помислиме дека Париз речиси исклучиво се занимава со благосостојбата на Африканците. Новинарот од Радио Франс Интернасионал (РФИ), Кристоф Боисбувие, накратко ги појаснува, во тематска емисија во мај 2022 година од Франс 24, геополитичките интереси на Франција, која, ако го напушти „Сахел и цела Западна Африка, [очигледно] би претрпела значителна загуба на влијание“, „а истовремено дури и губење на меѓународниот престиж“.
Притисокот од властите може да го објасни и недостатокот на фокус на одредени настани, како оние од ноември 2004 година во Брегот на Слоновата Коска, за време на кои француски војници постојано пукаа со боева муниција кон невооружените демонстранти од хеликоптери и од хотелот Слонова Коска во центарот на метрополата Абиџан. Според официјалните податоци на Брегот на Слоновата Коска, педесет и седум лица загинаа во инцидентите, од кои некои се задушиле во стампедо предизвикано од истрелите на француските војници.[6] Жртвите барале заминување на француската армија во напната атмосфера обележана на 6 ноември со бомбардирање на францускиот воен камп во Буаке. Само каналите Канал Плус и И-Теле емитуваа слики од овие настани, за кои се претпоставува дека се воени злосторства, што беше во спротивност со негирањата на француските власти. Пол Мореира, поранешен главен уредник на емисијата „90 минути“ на Канал Плус, изјави: „Група офицери за комуникации од Министерството за одбрана на Франција работеа со корпусот за да се обезбедат дека информациите не се обработуваат. По пристигнувањето, огромното мнозинство од нашите колеги, од „чувство на одговорност“, едноставно замолчеа.“[7] Поголемиот дел од медиумите го прифатија, без да го доведуваат во прашање, концептот на „проширена“ самоодбрана, измислен од францускиот министер за одбрана Мишел Алиот-Мари, по емитувањето на сликите од Канал Плус. „Оваа епизода нè чинеше многу пари. Тој беше во право за „90 минути“, бидејќи тогаш бевме ставени под строг уреднички надзор и една и пол година подоцна емисијата беше укината“, нѝ вели Мореира. Спротивно на тоа, Ле Монд (14 ноември 2004) прекумерно ги објавуваше репресалиите против дел од француската заедница во Брегот на Слоновата Коска и пренесе лажни информации за „бели тела обезглавени со мачети“ откриени во Абиџан – без воопшто да ја признае својата грешка.
Овој став очигледно не е уникатен за француските медиуми. Во САД, на пример, главните медиуми придаваат енормно значење на позициите на Белата куќа и Сенатот. Според професорот Шон Адеј, нивното покривање се карактеризира со американски етноцентричен и ригиден пристап.[8] Меѓутоа, од крајот на Студената војна, новинарите ја губат својата послушност во надворешната политика, потенцира професорот Роберт Ентман.[9] Она што е впечатливо во францускиот случај, сепак, е постојаниот и компактен консензус на главниот печат околу официјалните позиции за африканските прашања, без воопшто да има никакво сомневање и покрај грубите уредувачки грешки.
Затоа, не е изненадувачки што некои од африканската јавност гледаат на секој извештај на еден француски медиум за Мали, Брегот на Слоновата Коска или Централноафриканската Република како израз на позицијата на француската влада, чиишто автори го претставуваат, ако не и резултатот, барем овластениот глас. Јавните медиуми, РФИ, потомок на колонијалната функција, и телевизискиот канал Франс 24, официјално спроведуваат „мисија на влијание“ и ја поддржуваат официјалната надворешна политика на Франција. Нив ги следат повеќе од половина од населението на Африка што зборува француски јазик, според истражувањето на Кантар-ТНС спроведено во 2021 година во осум африкански земји.[10] На 15 март 2011 година, соочен со обвинувања за пристрасност во известувањето за кризата во Брегот на Слоновата Коска, посредникот на РФИ, Доминик Бург, мораше да објасни[11] дека е „исклучително тешко да се најдат (…) дистанцирани формули за да се зборува за одредени конфликти“. Таа употреби неочекувана линија на одбрана: „Ако, на почетокот, тонот во етерот се чинеше дека е нешто во корист на Аласан Уатара, тоа не беше ништо во споредба со едностраната, анти-Гбагбо визија промовирана од францускиот национален печат.” Иронично, иако експертите и професионалците често го критикуваат фактот дека африканските новинари во Јаунде, Абиџан или Ломе се принудени да дејствуваат како гласноговорници за локалните власти, прашањата за нивните француски колеги се чини дека се ретки.
Со изненадување, повеќето Французи дознаа дека француските компании биле цел на вандализам во Сенегал во март 2021 година,[12] иако таквото сценарио можело да се предвиди од оние кои внимателно го следат забрзаното влошување на односите на Франција со Африка. Слично на тоа, населението подоцна открило дека на Малијците им здосадило француското воено присуство.[13] Оваа доброволна или наметната миопија, дава впечаток на бескрајно повторување на актуелните настани на континентот, каде државните удари и конфликтите следат еден по друг – и ја принудуваат Франција да им помогне на земјите во наводна опасност.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[1] Види: Fanny Pigeaud et Ndongo Samba Sylla, « Franc CFA : la farce de mauvais goût de Macron et Ouattara », Bulletin du Conseil pour le développement de la recherche en sciences sociales en Afrique (Codesria), Dakar, n° 2 & 3, 2021.
[2] Kousy Lamko, Amy Niang, Ndongo Samba Sylla, Lionel Zevounou (dir.), De Brazzaville à Montpellier, Regards critiques sur le néocolonialisme français, Collectif pour le renouveau africain, Dakar, X/2021.
[3] David Youant, « Verbes, adverbes et distanciation énonciative dans les dépêches de l’Agence France-Presse en Côte d’Ivoire de février à avril 2011 », Thèse de doctorat en linguistique soutenue à l’Université Félix-Houphouët-Boigny (Côte d’Ivoire), 2016.
[4] « L’Afrique dans les JT : retour sur une décennie d’info (2011-2019) », Le baromètre thématique des journaux télévisés n° 57, INA, VI/2020.
[5] Види: Marc-Antoine Pérouse de Montclos, Une guerre perdue. La France au Sahel, Paris, J.-C. Lattès, 2020; Rémi Carayol, « Sahel, les militaires évincent le Quai d’Orsay », Le Monde diplomatique, VII/2019.
[6] « Côte d’Ivoire : fin de l’opération Licorne », BBC News, 21:2015.
[7] Види: Paul Moreira, Les nouvelles censures – Dans les coulisses de la manipulation de l’information, Robert Laffont, Paris, 2007.
[8] Sean Aday, The US media, Foreign Policy, and Public Support for War, in: The Oxford Handbook of Political Communication, Kate Kenski and Kathleen Hall Jamieson, Oxford University Press, 2017.
[9] Robert Entman, Projections of power, framing news, public opinion, and US Foreign Policy, The University of Chicago Press, 2004.
[10] « RFI et France 24 suivies par plus de la moitié de la population en Afrique francophone », La Lettre Pro, 03.03.2022.
[11] « Rapport Médiatrice 2010-2011 : Le cas d’école ivoirien », Le blog du médiateur, RFI blogs, 15.03.2011.
[12] Види: Ndongo Samba Sylla, « Les « cinq coléreuses » secouent le Sénégal », Le Monde Diplomatique, IV/2021
[13] Види: « Présence française en Afrique, le ras-le-bol, Le Monde diplomatique, III/2020.
Од Андре-Мишел Есунгу и Фани Пиго*
*Есеист, односно новинар.
Фото: Brotin Biswas/Pexels