Судењето за наводните убијци на претседателот на Буркина Фасо Томас Санкара и неговите придружници за време на државниот удар од 15 октомври 1987 година, се отвора во Уагадугу на 11 октомври 2021 година. Водачот на бандата, г. Хајакинте Кафандо, сè уште на слобода, и најочекуваниот обвинет, поранешниот претседател Блез Компаоре, нема да се појават на списокот на обвинети. Исфилтрирани од француските војници за време на народното востание во октомври 2014 година[1], тие се засолниле во Брегот на Слоновата Коска. Од друга страна, генералот Гилберт Диндере, кој ги водеше операциите, како и г. Жан-Пјер Палм, тогашен началник на кабинетот на жандармеријата, ќе бидат присутни, заедно со уште единаесет други обвинети.
На власт од 1983 до 1987 година, капетанот Санкара промовираше егоцентричен економски развој, драстично се бореше со корупцијата, го поддржа образованието за сите и ослободувањето на жените. Неговата револуционерна и социјална ориентација – особено неговото осудување на долгот и диктатите на меѓународните финансиски институции во јули 1987 година на платформата на Организацијата на африканското единство (OUA) – го направија симбол на еманципација, кој сè уште е жив во Африка[2]. Неговата способност да го мобилизира населението на буркинците и неговото меѓународно влијание, особено преку своите позиции во корист на Палестина, предизвика иритација кај западните канцеларии и африканските лидери „пријатели на Франција“.
Долго време, правдата на режимот на г. Компаоре (1987-2014) ги дуплираше маневрите за попречување на истрагата, и покрај акциите извршени од странство од адвокати и активисти на буркинците, особено кампањата „Правда за Томас Санкара, правда за Африка“. Наспроти сите докази, во потврдата за смрт на поранешниот претседател се споменува „природна смрт“ до април 2008 година. Потребен е бунт на буркинците за да се деблокира ситуацијата. Во февруари 2015 година, под притисок на народот, преодната влада повторно го отвори случајот. Властите назначуваат истражен судија, г. Франсоа Јамеого, кој ја покажа својата независност и посветеност[3].
Истрагата – и ова е неговиот прв голем придонес – помогна да се реконструира развојот на настаните од 15 октомври. Судската истрага го потврди идентитетот на жртвите погребани во Уагадугу. Со докажувањето на присуството на војници од блискиот чувар на г. Компаоре помеѓу членовите на бандата, истрагата ја покажа директната одговорност на тогашниот министер за правда. Убијците го напуштиле неговиот дом, некои дури користеле и едно од неговите возила. Тие провалиле во просторијата на регионалната организација на Советот на Антантата[4] каде Санкара се состанувал со шест членови на неговиот секретаријат и пукале без предупредување, демонстрирајќи ја нивната подготвеност да извршат атентат, а не апсење. Покрај тоа, истрагата потврди дека заменикот на г. Компаоре, г . Дидере – кој во тоа време беше само поручник – ги номинираше оние што треба да бидат елиминирани од роднините на капетанот и лојалните офицери уапсени во нивната касарна.
Соочен со неподготвеноста на засегнатите држави, судијата Јамеого го затвори „внатрешниот“ аспект на случајот, додека го остави отворен оној на неговите веројатни меѓународни последици. Улогата на Брегот на Слоновата Коска на Феликс Хуфует-Боини, непоколеблива поддршка на Париз, како онаа на Франција, поранешна колонијална сила, потоа во целосен соживот меѓу претседателот Франсоа Митеран и премиерот Жак Ширак, останува да се разјасни. Може да бидат вклучени и други земји. Во октомври 1987 година, кога Студената војна се ближеше кон крајот, Париз го поддржа Чад во конфликтот со Либија, Моамер Гадафи, поранешен сојузник на Санкара, за контрола на појасот Аозу. Исто така, во тоа време Либериецот Чарлс Тејлор – кој ужива значителна поддршка во Триполи, Абиџан и Вашингтон – го организираше вооружениот бунт што ќе ја крвави неговата земја и ќе ја дестабилизира соседната Сиера Леоне за време од седум години. Откривањето на улогата на едни со други во државниот удар против Санкара, многу поврзана со регионалната стабилност, сепак излегува против добро чуваните тајни.
За време на патувањето во Буркина Фасо во ноември 2017 година, францускиот претседател Емануел Макрон вети дека ќе ја укине „одбранбената тајна“, како што официјално побара судијата Јамеого. Ова ветување нема да се одржи. Првите две серии на декласифицирани документи што стигнуваат до Уагадугу вклучуваат само секундарни документи. „Содржината не вклучува само дипломатски белешки, туку пред сè аналитички белешки, информативни белешки или дури и локални документи (летоци)“, се грижи да го прецизира францускиот амбасадор Лук Халаде, пред да додаде околу третата серија доставена на 17 април 2021 година дека се работи за „архиви на МВР (…) во врска со контекстот на атентатот врз Томас Санкара[5]“. Јасно е дека испораката не вклучува дел од кабинетите на Ширак и Митеран.
Тоа беше судската истрага на буркинците што откри присуство на француски агенти во Уагадугу на 16 октомври 1987 година, ден по државниот удар. Следејќи го, јазиците се олабавуваат. „Ги зедовме записите за слушање во врска со Блез Компаоре и Жан-Пјер Палм што ги споделивме меѓу себе и продолживме да ги уништуваме, сведочи под услов на анонимност припадник на разузнавачките служби на Буркина Фасо. Палм лично дојде во нашиот оддел, придружуван од Французи (…) во потрага по докази дека бил прислушуван [6]“. Друго го евоцира присуство на францускиот платеник Пол Барил. Ова е втор суштински придонес на истрагата, еден од првите докази за француска вмешаност во ова злосторство.
Досега, неколку елементи го потврдуваат можното соучество на француските власти. Познати се непријателските реакции на Париз за одредени иницијативи на Санкара – како што е неговата поддршка за вклучување на Нова Каледонија на листата на територии што треба да се деколонизираат воспоставени од Обединетите нации. Во писмото упатено до неговиот министер за соработка Мишел Орилак, премиерот Жак Ширак бара, како одмазда, да ја намали француската помош за Буркина Фасо[7]. Поддржувач на револуцијата на буркинците, сега починат, новинарот Елио Комарин го објави овој апостроф од шефот на француската влада : „Кажете му на вашиот „мал“ капетан да ги отфрли своите дворјани [птичји знаци, исечени нозе и крилја – белешка на уредникот], во наредните шест месеци ние ќе се грижиме за него[8].“
Други маневри дојдоа од придружбата на претседателот Митеран по жестоката размена со Санкара за време на официјалната вечера на 17 ноември 1986 година во Уагадугу. Младиот капетан особено ги осудува испораките на француско оружје за земјите во војна и поканата за Париз на Јужноафриканецот Питер Вилем Бота, симболична фигура на апартхејдот. Гај Пене, советник на Африка на шефот на француската држава, организираше кампања за оцрнување на револуцијата на буркинците. Тој го стави Франсоа Хатер, тогашен главен известувач во „Figaro“, во контакт со адмиралот Пјер Лакост, поранешен директор на Генералната дирекција за надворешни услуги (DGSE). Француската разузнавачка служба му дава на новинарот документи наменети да нахранат серија написи за гонење, во кои се опишуваат наводните злосторства извршени од револуционерниот капетан. Тие се појавуваат во 1986 година. „Имам страшно чувство дека сум изманипулиран“, призна денес Хаутер[9].
Американскиот историчар Брајан Петерсон, кој можеше да се консултира со архивите на Стејт департментот, раскажува обид за дестабилизација на Буркина Фасо организиран од африканските режими блиску до Париз : таканаречената „Божиќна“ војна помеѓу Мали и Буркина Фасо, во декември 1985 година. Оваа криза е изградена од лажни обвинувања против Уагадугу дека вооружени елементи илегално ја минале границата со Мали. Бамако, но и Брегот на Слоновата Коска и Того, ги поддржуваат овие наводи против сите докази. Напорите на Санкара да обезбеди докази за неговата добра волја систематски се игнорираат. „Тешко е да се поверува дека властите во Малија не знаат дека гласините што кружат се лажни“, рече тогаш американскиот амбасадор Леонардо Нехер, цитиран од Петерсон. Врската на Централната разузнавачка агенција (ЦИА) ја потврдува манипулацијата : „Војната произлезе од надежта на Бамако дека конфликтот ќе предизвика државен удар во Буркина[10].“
Судската истрага расветли уште една клучна точка : присуството на Либеријанците, придружници на г. Чарлс Тејлор, на местото на атентатот не е потврдено, спротивно на она што тврдеа некои сведоци[11]. Дали треба да ја исклучиме нивната вмешаност? Некои се чувствуваат добро во Уагадугу. Знаеме дека самиот г. Тејлор дојде во Буркина Фасо во јануари 1987 година за да побара помош од Уагадугу за да ја преземе власта во Либерија. Според неколку сведоштва, Санкара би му го одбил тоа. Компаоре, од друга страна, би ја дал својата поддршка во замена за поддршка на државниот удар од 15 октомври 1987 година, според поранешниот либериски платеник принцот Џонсон[12]. Но, истрагата не можеше да ја потврди оваа точка, буркинскиот судија не ја доби соработката на правдата на Сиера Леоне и Либерија. Брегот на Слоновата Коска, од своја страна, одби да го екстрадира г. Компаоре.
Загрижен за влијанието на револуцијата на буркинците, претседателот на Брегот на Слоновата Коска, Феликс Хуфует-Боини, столб на француското влијание во регионот, самозадоволно ги поздравува и финансира своите противници[13]. Либискиот претседател Моамер Гадафи од своја страна го критикува Санкара дека не го поддржал во неговиот конфликт со Чад за појасот Аозу и дека одбил да инсталира една од неговите исламски легии во Уагадугу. Овие тензии се потврдени со бројни елементи од американската архива[14]. Крвавата граѓанска војна во Либерија ги спојува слонова коска Хуфует-Боињи, Буркинабе Компаоре и либискиот Гадафи, кои го поддржуваат Тејлор. Специјалист во „Françafrique“, Франсоа-Ксавиер Вершав го опишува убиството на Санкара како „основна жртва[15]“ што го запечати неочекуваниот сојуз на тројцата мажи. Ова е исто така мислење на г. Мусбила Санкара, тогашен амбасадор на Буркина Фасо во Либија, како што објави неговиот француски колега Мишел Левек во дипломатската телеграма од 9 ноември 1987 година.
Историчарот Брајан Петерсон отфрла каква било директна американска вмешаност во државниот удар на 15 октомври 1987 година, што беше споменато во неколку сведоштва на либериските чинители[16]. Меѓутоа, се открива учеството на г. Мишел Кафандо[17], водач со Жан-Клод Камбуле од опозицијата Буркинабе во егзил во Брегот на Слоновата Коска, на состанокот на World Anti-Communist League (WACL). Односите меѓу Уагадугу и Вашингтон ослабнаа кога Буркина Фасо ги прекина преговорите со Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во јули 1987 година. Историчарот, исто така, истакнува дека многу офицери на Буркина Фасо учествувале во американската програма за обука International Military Education and Training. За време на состанокот со претседателот Хуфует-Боињи во април 1978 година, г. Херман Коен, заменик-државен секретар за Африка, наводно инсистирал да „се ослободи од влијанието на Санкара во земјата, регионот[18]“.
Елементите што ја потврдуваат хипотезата за меѓународен заговор остануваат ограничени, но постојат. Дали судската истрага ќе има средства да оди понатаму? Дали властите на осомничените земји ќе соработуваат искрено со отворање на нивните архиви? Има уште долг пат да се расветли елиминацијата на Санкара, која продолжува да инспирира многу млади Африканци.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
[1] Прочитајте David Commeillas, « Le Balai citoyen, sentinelle burkinabé », Le Monde diplomatique, април 2015 година.
[2] Прочитајте Bruno Jaffré, « Thomas Sankara ou la dignité de l’Afrique », Le Monde diplomatique, ноември 2007 година.
[3] Cf. Amber Murrey, Certain Amount of Madness : The Life, Politics and Legacies of Thomas Sankara, Pluto Press, Лондон, 2018 година.
[4] Таа ги поздравува шефовите на држави членови на оваа регионална организација (Брегот на Слоновата Коска, Буркина Фасо, Нигер, Бенин, Того) кога ќе се сретнат во Уагадугу.
[5] « Affaire Thomas Sankara : la France “a tenu parole”, en déclassifiant les documents couverts par le secret national », 18 април 2021 година, www.lefaso.net
[6] Hervé d’Afrik, « Assassinat de Thomas Sankara : les faits se précisent », Courrier Confidentiel, n°226, Уагадугу, 15 февруари 2021 година, www.courrierconfidentiel.net
[7] Le Canard enchainé, Париз, 21 октомври 1987 година.
[8] L’Humanité, Париз, 11 април 2021 година.
[9] Pierre Firtion et Léa-Lisa Westerhoff, « Le rôle de la France : soupçons et démentis », quatrième chapitre du webdoc Qui a fait tuer Sankara ?, Radio France internationale (RFI), 2017 година, https://webdoc.rfi.fr
[10] Brian Peterson, Thomas Sankara: A Revolutionary in Cold War Africa, Indiana University Press, Блумингтон, 2021 година.
[11] Silvestro Montanaro, « Ombre Africane », RAI3, Рим, 15 јули 2009 година.
[12] Сведоштво пред Комисијата за вистина и помирување во Либерија, 29 август 2008 година, објавено во « Derrière les révélations de Prince Johnson, les soutiens burkinabè et ivoirien à la rébellion du Liberia », 28 октомври 2008 година, www.1.rfi.fr
[13] Cf. Lona Charles Ouattara, Les dessous de la révolution voltaïque. La mélancolie du pouvoir, L’Harmattan, Париз, 2017 година.
[14] Cf. Brian Peterson, Thomas Sankara : A Revolutionary in Cold War Africa, op. cit.
[15] François Xavier Verschave, Noir Silence. Qui arrêtera la Françafrique ?, Les Arènes, Париз, 2000 година.
[16] Погледнете го документарниот филм Ombre Africane de Silvestro Montanaro, емитуван на 15 јули 2009 година на италијанската јавна телевизија RAI 3.
[17] Од ноември 2014 година до декември 2015 година, г. Кафандо ќе биде привремен претседател.
[18] « Quand Herman J. Cohen voulait la peau de Thomas Sankara », Africa Intelligence, 17 јуни 2015 година, www.africaintelligence.fr
