Ниту стапката на сиромаштија која погодува дури 90% од населението, ниту несигурноста во храната која погодува 12 милиони луѓе, не го потресуваат режимот. Таквата стабилност е уште повпечатлива бидејќи, од вкупно 21 милион луѓе, речиси 5 милиони се бегалци во странство, а повеќе од 7 милиони се „внатрешно раселени“. Оваа ситуација е последица на невидената политика на репресија против кој било противник на владата, немоќта на поделената опозиција и неотстранливоста на Башар ал-Асад на чело на неговиот клан. Во овој контекст, земјотресот што ги однесе животите на речиси 6.000 Сиријци се чини дека е можност за дамаскинскиот реис (владетел) да ја прекине својата дипломатска изолација, особено во рамките на Арапската лига каде неговата земја го загуби своето седиште во 2011 година. Неколку гласови, на Запад како и во арапскиот свет, се кренаа за да ja одбранат суспензијата, па дури и дефинитивното укинување, на санкциите што Обединетите нации ги наметнаа против режимот, со цел да се олесни испораката на хуманитарна помош.
Некои, долго пред катастрофата, со оглед на геополитичката важност на земјата, веќе му дадоа некаква надеж.[i] Пред две години, ставајќи крај на деценискиот молк, јорданскиот крал Абдула му телефонираше на шефот на сириската држава. Во март 2022 година, Ал-Асад беше примен од актуелниот претседател на Обединетите Арапски Емирати (ОАЕ), Мохамед Бин Зајед, потоа престолонаследник на Абу Даби и веќе моќен човек на федерацијата. Претходно, ОАЕ и Бахреин повторно отворија дипломатска мисија во Дамаск, додека Ирак, Алжир, Либан, Мавританија и Оман никогаш не ги прекинаа односите со режимот. Организацијата на арапските земји извознички на нафта (ОАПЕК), од своја страна, едногласно одлучи да и ја довери задачата на Сирија да ја организира нејзината конференција во 2024 година. Во поново време, Саудиска Арабија, која сака да го блокира растечкото влијание на Иран и Турција во регионот, го обнови контактот со режимот на Ал-Асад.
Додуша, во ноември 2022 година, на самитот на Арапската лига, реинтеграцијата на Сирија беше одложена и покрај волјата на Алжир, организаторската сила и дипломатските напори на Русија. Но, тоа е веројатно само одложување. Дамаск би можел дури и да се поврзе со големото арапско семејство уште на седницата во март, а Египет повеќе не се противи на неговото враќање. Додека Европската унија (ЕУ) објави дека продолжувањето на односите со Дамаск е исклучено се додека не престане репресијата, додека затворениците на совеста не се ослободени и додека официјалните сириски преговарачи не презентираат цврста намера да се иницира демократска транзиција, неколку европски земји, вклучувајќи ги Грција, Унгарија, Србија и Република Кипар, повторно ги отворија своите амбасади во главниот град на Сирија.
Но, оваа можна реадмисија во заедницата на нациите не може да ја скрие ерозијата на сирискиот суверенитет. До 6 февруари, стравовите што ги чувствуваа жителите на границата со Турција се однесуваа на воинствените намери на претседателот Реџеп Тајип Ердоган. Тој планираше да ја повтори воената операција по линијата на оние спроведени во Ал-Баб во 2016 година, во Африн во 2018 година и меѓу градовите Рас Ал-Ајн и Тел Абјад во 2019 година. Напади оправдани со опасноста што ја претставуваат Курдистанската работничка партија (ПКК) и Партијата на Демократската унија (ПЈД), курдската компонента на Сириските демократски сили (СДФ), за безбедноста на неговата земја. Предводени од платеници групирани под узурпираното име Сириска национална армија (СНА), овие операции резултираа со насилство врз цивилите, етничко чистење и трајна окупација управувана од Анкара по превисоки трошоци од 2 милијарди долари годишно. Со замена на турската лира за сириската лира, турскиот јазик за арапски и курдски, со назначувањето на имами, Турција на тој начин воспостави де факто протекторат кој не го кажува своето име.
Некои се надеваат дека двата земјотреси кои силно ја погодија Турција ќе го натераат претседателот Ердоган да се откаже од својот воен проект, кој, како што предложи откако ги таргетираше претежно курдските локалитети западно од Еуфрат, имаше намера да ги нападне оние источно од реката. За него, на крајот беше прашање на создавање, внатре во Сирија, безбедносна зона длабока 30 километри и долга 911 километри паралелно со текот на границата. Овој појас, исто така, требаше да му дозволи да врати во нивната земја 1 милион Сиријци меѓу 3,5 милиони кои нашле засолниште во Турција (од кои 1,7 милиони сега се жртви на катастрофи). Хипотеза која не ги задоволи ниту засегнатите, стравувајќи од репресалии од сириската диктатура, ниту Ал Асад, свесен дека овој проект не е ништо повеќе од нов обид за поткопување на територијалниот интегритет на Сирија.
Југот на регионот Африн, насекаде околу градот Идлиб (6.000 км2), е уште една област над која сириската држава повеќе нема контрола. Во оваа област што граничи со Турција има 3 милиони луѓе (1,3 милиони во 2010 година). Половина од нив живеат во неформални кампови направени од пластична покривка и ќебиња. Ако, и покрај постојаното руско-сириско бомбардирање, Идлиб продолжи да ја избегнува власта на Дамаск, тоа го должи на договорите на Анкара со Русија и Иран од 2018 година. Турците, исто така, ветија дека ќе ги елиминираат најрадикалните исламистички групи во енклавата. Ова не беше случај и една од овие милиции, Хајат Тарир ал-Шам (ХТС), предводена од извесен Абу Мохамед Ал-Голани и 35.000 луѓе, ја доби предноста над своите ривали.
Иако тој не е едногласен меѓу населението и има одлучни противници, Ал-Голани сега контролира дури 75% од енклавата. Под маската на Сириската влада за спас (ССГ), тој и обезбеди на оваа територија администрација која собира даноци од трговците, наплаќа царини на турската граница и го контролира шверцот на каптагон, дрогата на борците, рафинирана во Сирија, која стана нов светски епицентар на производство и експлоатација на овие амфетамини.[ii] Сметајќи се себеси за единствен претставник на (мртвата) сириска револуција од 2011 година, џихадистичкиот лидер не се двоуми да ги мултиплицира нападите против владините трупи и се обидува да го прошири своето влијание надвор од Идлиб. Додека Анкара и Дамаск се зближуваат во последните месеци, овој поранешен член на Ал Каеда знае дека опстанокот на неговата прото-држава е условен од рамнотежата на силите што ќе ја воспостави со другите актери кои дејствуваат во регионот. За ова, тој има важна предност со контролата на прекуграничниот премин Баб Ал-Хава, кој до средината на февруари беше единствената влезна точка за хуманитарни камиони на невладините организации и Обединетите нации. По земјотресот беа отворени два нови премини за почетен период од три месеци.
Исламската Република Иран е уште еден актер кој го поткопува сирискиот суверенитет. Техеран му помогна на режимот од самиот почеток на вооружениот бунт, испраќајќи трупи на ИРГЦ (Иранската револуционерна гарда) и мобилизирајќи го либанскиот Хезболах, како и авганистанските и пакистанските шиитски милиции. Овие илјадници борци брзо го променија балансот на силите во корист на лојалните трупи соочени прво со Слободната сириска армија (АСЛ), потоа со џихадистите кои, малку по малку, ги заменија револуционерите од пролетта 2011 година. Техеран е претпазлив од сомнежот на Ердоган за територијални амбиции на сметка на иранското влијание, иако двете земји формално покажуваат договор за регионалните прашања. Иран особено се плаши дека турскиот претседател сега ги смета Алепо и неговиот регион за легитимен плен, бидејќи Иранците почнаа во голема мера да се населуваат таму бидејќи веќе се во провинцијата Деир ез-Зор, регрутирајќи млади Сиријци на помош со плати повисоки од оние на националната армија и стекнување на застрашувачки ударни сили со самоубиствените дронови Шахед-136.
Иранското присуство, исто така, имплицира мешање на Израел, друга регионална сила која посветува малку внимание на сирискиот суверенитет. Во јануари 2020 година, по американскиот атентат на Гасем Сулејмани, командантот на силите Ал Кудс на Револуционерната гарда на Иран, Есмаил Гани, неговиот заменик, ја презеде функцијата и работеше на зајакнување на, како што рече, „оската на отпорот“ против Израел, формирајќи неколку складишта за оружје и муниција на територијата на Сирија во корист на шиитските милиции. Овие локации редовно се бомбардирани од Тел Авив, кој тврди дека дејствува превентивно и не се двоуми да го таргетира аеродромот во Дамаск, неговите предградија, како и селата или воените бази во рацете на владата. На 18 февруари, т.е. 12 дена по земјотресот, Израел погоди зграда во Дамаск, при што загинаа 15 луѓе и предизвика импотентни протести на сириската влада, која на оваа тема нема што да очекува од својот руски сојузник и заштитник.
Искористувајќи ја можноста да го потврди своето враќање на Блискиот Исток, уште во 2015 година, Москва сепак распореди воздушни сили во служба на политичкиот опстанок на режимот. Во замена, Русија обезбеди отворање на воена база во Камишли во североисточна Сирија, друга во медитеранското пристаниште Тартус претворена во поморска база. Исто така, има воздухопловна база во Хмејмим, во близина на Латакија, на северозапад и го зазеде цивилниот аеродром Ал-Чајрат, во центарот на земјата, трансформирајќи го во воена локација. Покрај тоа, Москва од 2019 година контролира голем дел од сирискиот воздушен простор. Што се однесува до членовите на приватната воена група Вагнер, тие од советници и надзорници на армијата на режимот станаа оперативни сили. Оваа руска воена сеприсутност на тој начин дозволува старателство кое секојдневно му тежи на сирискиот режим, дури и ако Асад се заколне на секој што сака да го слушне тоа – дека Москва не му наметнува ништо и дека неговата влада е единствениот господар на работите на неговата земја.
Од своја страна, по интервенцијата на чело на коалицијата против организацијата Исламска држава (ИСИС) во 2014 година, САД сè уште имаат една нога на сириска територија. Тие поставија десетина бази и пунктови на северот и истокот на земјата за да ги спречат иранските планови за наоѓалишта на нафта или гас и да ја спречат обновата на новиот калифат од страна на џихадистите. Затоа што повторното оживување на ИСИС сега е опиплива закана, а по бегството на поранешните членови од логори и затвори управувани од Курдите. На самиот ден на земјотресот, во Дерик, на североисточниот дел на Сирија, некои од нив започнаа бунт дозволувајќи им на дваесетина борци, кои се сметаат за најопасните, да избегаат.[iii] Покрај тоа, во Ал-Танф во сириската пустина, стратешка американска испостава го блокира автопатот Багдад-Дамаск, спречувајќи ја оваа рута да служи како канал за снабдување на иранската војска.
Конечно, исто така, на северот и на истокот на земјата, друга област е надвор од контрола на сириската држава. Во март 2019 година, Сириските демократски сили (СДФ), армија составена од Курди, Арапи и христијани од Сирискиот воен совет, ја поразија ИСИС. Во тој процес, беше формирана нова организација, Автономната управа на Северна и Источна Сирија (ААНЕС) за да управува со голема територија како Данска (43.000 км2) каде живеат 4 милиони жители. Откако беше житница на Сирија и регионот каде што, пред војната, се вадеше 80% од сириското црно злато, оваа област е во стегата на големи економски тешкотии поради последиците од војната, подметнување пожар предизвикан од џихадистите, суша што резултираше од климатските промени и задржувањето на водата предизвикано од Турција, која ги контролира браните на Еуфрат во горниот тек на реката. Оваа зона е исто така предмет на блокада од страна на Регионалната влада на Ирачки Курдистан (КРГ), како и од Анкара, чија антикурдска конспиративна реторика служи за легитимирање на нејзината економска политика на стегање и притисок.[iv]
Поради тоа, од 6 февруари, на фрагментирана и ампутирана Сирија ѝ треба итна хуманитарна помош. Некои земји, како оние што предизвикуваат често неправедни санкции, продолжуваат да се преправаат дека не прават разлика помеѓу самиот сириски народ и сирискиот тиранин. Сепак, дури и ако „Сирија денес не е ниту суверена држава, ниту цивилна држава, туку мафијашка диктатура управувана од руски мандат и под влијание на Иран“,[v] зарем хуманитарната помош не треба да има предност пред кое било друго размислување?
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[i] Adlene Mohammedi, « Syrie, retour feutré dans la ‘‘famille arabe’’ », Le Monde diplomatique, VI/2020.
[ii] Jeanne Mercier, « Dans les cendres de la guerre, la Syrie s’est transformée en narco-État », Libération, Paris, 03.02.2023.
[iii] Émile Bouvier, « Bientôt quatre après la défaite territoriale de Daech, que deviennent ses plus de 12 000 combattants et leurs proches détenus dans le nord-est de la Syrie ? », Les Clefs du Moyen-Orient, 10.02.2023, lesclesdumoyenorient.com
[iv] Mireille Court et Chris Den Hond, « L’avenir suspendu du Rojava », Le Monde diplomatique, II/2020. Од овие двајца автори може да се погледне и документарниот филм „Rojava : l’avenir suspendu“ на Јутјуб.
[v] Comité Syrie-Europe Après Alep, « Le régime syrien et les profiteurs de guerre », Esprit, XII/2018, esprit.presse.fr
