Вашингтон се обидува да ја запре ескалацијата на руско-украинскиот конфликт

Додека војната во Украина веќе однесе речиси 200.000 мртви и ранети, повиците за прекин на огнот се множат, без да се запре интензивирањето на конфликтот. Со проблеми на фронтот, Русија ги бомбардираше украинските градови од нејзините граници. Од своја страна, Вашингтон продолжува да испорачува сè пософистицирано оружје на Киев.

Во последниве недели, нова „мала музика“, помирна, доаѓа преку ѕидовите на Белата куќа. Протекувањето на информации во печатот обелодени контакти на советникот за национална безбедност Џејк Саливан со безбедносните советници на рускиот претседател, вклучувајќи го и неговиот дипломатски советник Јуриј Ушаков. Постоењето на овој канал – и желбата за негово објавување – се толкува како отворање на прелиминарна фаза за преговори со Русија. Оваа промена во политиката на САД, сепак, не предизвика вообичаени негодувања што се слушаат кога парламентарците во САД или Европа се во искушение да бараат мир преку преговори. „Замислете мир во Украина“, Економист, познат по својата тврда линија против Москва, одеднаш почна да објавува ваков наслов на 12 ноември. Две недели претходно, британскиот неделник имаше ударен наслов на својата прва страница во форма на слоган: „Да се заврши работата. Како Украина може да победи.“

Веќе еднаш, и Пентагон, повеќе од Белата куќа, да ја промовира дипломатијата во Вашингтон. Според началникот на Генералштабот на Армијата на САД, генерал Марк Мили, затишјето во борбите во текот на зимата би претставувало „поволен момент за преговори“. Армијата на САД е убедена дека ниту една страна не може да нанесе пораз на другата, притоа забележувајќи ја нивната решеност да продолжат да се борат. „Мора да има взаемно признавање дека воената победа, во вистинска смисла на зборот, веројатно не е остварлива со воени средства, и затоа мораме да се свртиме кон други средства“, истакна генералот Мили во Економскиот клуб во Њујорк во ноември.

Ова отворање доаѓа во време кога Вашингтон веќе успеа да искористи некои големи придобивки од оваа војна. Нивниот руски ривал ги откри недостатоците на својата армија. Третиот неуспех го претрпе во Херсон – по повлекувањето од регионот на Киев во март и регионот на Харков во септември. Нејзината модернизација е трајно компромитирана поради технолошкото ембарго од Запад. НАТО добива две нови членки (Финска и Шведска); американскиот воено-индустриски сектор ја пополнува својата книга за нарачки; Германија го отвори својот прв пловечки терминал за ЛНГ во Вилхелмсхавен на 15 ноември за да го смести американскиот гас кој сега изобилно се дотура во Европа. Потпишувањето на долгорочни договори за испорака на гас со Алжир, преку цевководи, или со Катар, за течен природен гас, е реализација на дефинитивниот енергетски развод меѓу Европа и Русија, нешто кое е дел од американскиот план уште од изградбата на гасоводот Северен тек 1 во 1970-тите… Погодена од зголемените трошоци за енергија, европската индустрија ја губи својата конкурентска предност, особено пред своите американски ривали, кои владата на САД ги штити со великодушни финансиски и правни инструменти.

Ова спектакуларно зајакнување на американската позиција е резултат на стратегијата која претрпе неколку пресврти, секогаш со истата цел на повидок: да ѝ се нанесе, ако е можно, стратешки пораз на Русија, која со Кина претставува системски ривал на САД. Затоа што Вашингтон ги брани само праведните каузи – ако тие најверојатно би биле корисни за неговите интереси. Газењето на меѓународното право од страна на неговиот сојузник Израел, на пример, не предизвика испраќање на ракетни фрлачи на Палестинците; ова дури беше и наградено, во март 2019 година од претседателот Доналд Трамп, кога анексијата на Голанската висорамнина, освоена во 1967 година, за време на Шестдневната блискоисточна војна, беше признаена од Вашингтон, одлука што неговиот наследник воопшто не ја доведе во прашање. По нивниот голем придонес во поразот на Исламската држава во Сирија, Курдите веднаш беа препуштени на немилост на турските тенкови во турската воена операција во октомври 2019 година, кога САД претпочитаа да го поштедат овој чувствителен сојузник, а тоа е Анкара.[i]

Секако, можноста за инвазија на Украина, од која се стравуваше од ноември 2021 година, не го воодушеви Вашингтон, целиот зафатен со своето големо глобално ривалство со Кина. Во пресрет на инвазијата, Вашингтон размислува да ја остави украинската армија на нејзината судбина, бидејќи не се очекува да може да се спротивстави на нападот на руските трупи. На Зеленски му е препорачано да ја напушти земјата, да формира влада во егзил, безбедна од руските специјални сили кои се закануваат да го заземат седиштето на владата во Киев. Големите економски санкции, внимателно подготвени, се во сржта на координираната стратегија на САД и Брисел.[ii] Дури кон крајот на март, кога руските трупи мораа да се повлечат од периферијата на Киев, Вашингтон дефинитивно одлучува наголемо да ја вооружи украинската армија. Белата куќа тогаш ја искористува стратешката грешка на Кремљ. Шокот предизвикан на 1 април со откривањето на злоделата на руската армија во Буча ја фаворизира оваа промена на американскиот курс. Тогаш, тврдокорните дефинитивно го засилуваат притисокот врз украинскиот претседател.

Западните сојузници на Украина ги одолговлекуваат разговорите за безбедносните гаранции што Украина ги бара во замена за можни отстапки на Москва, вклучувајќи и прифаќање неутрален статус.[iii] Ненајавената посета на британскиот премиер Борис Џонсон на 9 април го потврдува ова: Лондон, а секако и Вашингтон, чиј емисар е тој, ја одбиваат оваа отстапка дадена на „воен злосторник“.[iv] Прво сведени на ниво на контакт групи, преговорите пропаднаа на 13 април. Ова беше проследено со зголемување на опсегот на вооружување испорачано на Украина во текот на пролетта: на мобилните ракетни лансери Џавелин и Стингер, приспособени за вознемирување на руските војници, беа додадени и системи за противвоздушна или противбродска одбрана со среден и долг дострел.[v] Заедно со борбениот дух на Украинците, испораките на оружје одиграа клучна улога во успехот на септемвриската контраофанзива, што му овозможи на Киев дури и да го поврати градот Херсон, на југот на земјата.

Откако се двоумеше да се обложи на Украина, а потоа инвестираше значителни суми за поддршка (речиси 47 милијарди се посветени, вклучително дури и 23 за воена помош, според германскиот институт КИЕЛ),[vi] Вашингтон сега ја бара сопирачката, т.е. педалата за кочење. Затоа што САД знаат дека ескалацијата, што ќе доведе до директна конфронтација со Москва, ќе ги анулира нивните стратешки придобивки. На крајот на август, некои од иницијативите на Киев на руска почва го иритираа неговиот главен воен спонзор. Под услов да останат анонимни, претставници на Пентагон и на ЦИА изјавија за Њујорк Тајмс,[vii] а со тоа и на Киев, дека убиството на крајот на август, најверојатно од украинските разузнавачи, на Дарија Дугина, ќерката на националистичкиот руски идеолог, сепак, не е добра идеја. Нападот на мостот Керч, што го поврзува Крим со копното, на 8 октомври – наиде на иста мешана реакција во Белата куќа. Овие симболични, а не воени „удари“ – мостот беше навремено поправен, а потоа посетен од самиот Путин – ја поттикнаа првата кампања на бомбардирање на енергетските инсталации во Украина, кое, со повторното заземање на Херсон од страна на Киев, само се интензивираше. Со тешки проблеми на теренот, Русија прибегнува кон својата главна предност, имено длабочината на нејзината територија, од која украинските региони, далеку од фронтот, постојано и наголемо се гранатираат: Днепар, Јитомир, Запорожија, Николаев, Хмелницки, Тернопил, дури и еден Лвов, толку блиску до полско-украинската граница.

Далеку од тоа да биде изненадување, падот на проектил на територијата на членката на НАТО, Полска, на крајот на октомври е вид на настан кој најверојатно ќе го прошири конфликтот, а од кој се плашеше Вашингтон. Белата куќа веднаш се дистанцираше од тезата за Киев, кој погрешно ја обвини Москва (сепак, станува збор за заскитана украинска ракета). Не без двоумење, Вашингтон продолжува со намерата да му даде на Киев средства да се спротивстави на руските проектили истрелани од внатрешноста на Руската Федерација. Украинските напади на аеродромите на кои се наоѓаат стратешки бомбардери во Саратов и Рјазан, лоцирани на повеќе од 500 километри од украинската граница, означуваат нова етапа. Уништувањето е предизвикано од „камиказе“ дронови, за кои руските воени аналитичари велат дека зависат од техничката и финансиската помош – директно од Велика Британија и САД.[viii] Дополнително, САД дадоа зелено светло за испорака на противракетни батерии „Патриот“, високо софистицирано оружје резервирано за најверните сојузници на Вашингтон. Рускиот амбасадор во САД оваа одлука веднаш ја нарече „провокативен чекор“ што ќе доведе до „несогледливи последици“.[ix] Иако повеќе не ја исклучуваат идејата за преговори, САД продолжуваат да чекорат, како акробат, на затегнатото јаже на воен сојузник.

Американските воени цели не се нематеријални. Идејата за промена на режимот во Москва, како што смело изјави Бајден во март за време на јавниот настап во Варшава, сега веќе официјално и не постои. Неговиот државен секретар, Антони Блинкен, на 6 декември ја ограничи американската помош на повторно освојување на териториите изгубени од 23 февруари 2022 година, односно надвор од Крим и сепаратистичкиот Донбас… пред да биде демантиран од својот заменик. Само балтичките земји и Полска го поддржуваат планот на Киев да ја продолжи офанзивата до самиот Крим, но тие обезбедуваат само минимален дел од своето оружје за Украина.

Конфликтот достигна ниво на опасна запаливост, што го отежнува враќањето на курсот. Ниту Кремљ, кој се коцка со издржливоста на својот режим, ниту Киев, кој претрпе масовно уништување – засега не сакаат да се вратат на преговарачката маса. Позициите на страните во конфликтот станаа уште потврдокорни. Во септември, Русија анектираше четири украински региони, додека во март се чинеше дека не ја отфрла можноста за евакуација на оние на Херсон и Запорожје на југ, во замена за признавање на независноста на Донбас и на рускиот Крим. Зеленски покажа главно теоретски интерес за преговорите за време на неговото видео-обраќање на состанокот на Г20 на 15 ноември, поставувајќи како предуслов повлекување на руските трупи надвор од границите од 1991 година, вклучително и од Донбас и Крим. Во март, овие два региони беа тргнати од безбедносните гаранции што ги бараше Украина, што укажува на тоа дека Украина е подготвена да размисли за дискусија за нејзините граници со Русија. „Безбедносниот пакт“ на кој сега повикува Киев, има за цел да ја овековечи западната воена и финансиска поддршка преку тесно поврзување на Украина со НАТО, без да ја затвори вратата за членство. Далеку, значи, од првобитната украинската позиција на почетокот на конфликтот, кога украинската делегација ја отвори вратата за можен статус на постојана неутралност, ограничување на воената соработка со НАТО (ниту бази, ниту постојани странски трупи на нејзина територија) и откажување од каква било воена нуклеарна програма. Доколку стапи на сила, овој „пакт за безбедност“, подготвен од началникот на Генералштабот на Зеленски и Андерс Расмусен, поранешниот генерален секретар на НАТО, ќе го реализира стратешкиот кошмар што Москва тврдеше дека го спречи со инвазијата на својата војска на Украина: неуспех што Кремљ не е подготвен да го признае.

Обидувајќи се да ги прекрои границите со сила, Москва изврши едно од најсериозните повреди на Повелбата на ОН, што дури и најверните пријатели на Русија го осудуваат (Индија, Кина). Но, големо мнозинство од нив веруваат и дека не може да биде опција ниту реинтеграцијата на Крим или Донбас со воени средства: покрај нуклеарниот ризик, таа би се соочила и со непријателството на мнозинството од локалното население. За поволниот исход од референдумот за „приклучување на Крим кон Руската Федерација“ во 2014 година, од инат кон соборувањето на тогашниот проруски украински претседател од страна на демонстрантите на плоштадот Мајдан, речиси и да не се зборува. Проблематичен е степенот на одобрувањето (96%) на референдумот, поради бојкотот на локалното татарско малцинство, како и брзањето на неговата организација, под стража на руските трупи без формални ознаки на униформите.

Тешко е и прашањето за Донбас. По осум години војување со низок интензитет, прекинот со Киев на двете сепаратистички републики Луганск и Донецк, сега доста се продлабочи. Овие територии биле подложени на украинска економска блокада, на која Москва одговорила со масовна дистрибуција на руски пасоши на локалното население. Не е за изненадување, што „специјалната воена операција“ на Москва беше пречекана таму со олеснување, за разлика од другите делови на Донбас „ослободени“ со гранатирање од руската армија, вклучително и Мариупол.[x] Неуспехот на Договорот од Минск од 2015 година, кој сепак предвидуваше доделување специјален статус на Донбас во рамките на една федерализирана Украина, сега тежи многу на решавањето на ова прашање. Ќе биде доста тешко да се убедат страните во кредибилитетот на политичкиот процес, кој би можел да доведе, доколку е потребно, и до барање за формално приклучување кон Русија.

Дипломатијата сега е фокусирана на преговори за да се ограничат последиците од конфликтот, наместо на изнаоѓање дефинитивно решение. Заедно со управувањето со безбедноста на нуклеарната централа Запорожје, до која Меѓународната агенција за атомска енергија има пристап од 1 септември – размената на затвореници и спречувањето на кризата со храна, се неколкуте прашања за кои двете страни се подготвени да постигнат напредок. Притоа, географијата на посредниците се префрла од Европа, сега сè позависна од Вашингтон – дури на Блискиот Исток. Двоецот што го формираа Берлин и Париз – спонзори на  договорите од Минск од 2015 година – го преживеа тестот. Германскиот канцелар Олаф Шолц повика на нотирање на „новата реалност“, онаа на „империјализмот“, не оставајќи простор за компромис.[xi] Само Макрон продолжува да преферира да одржува контакт со Москва, а во интервју за каналот ТФ1 на 3 декември, тој дури рече дека е за давање „гаранции [од НАТО] за сопствената безбедност и на Русија“, а не само на Киев. Овие коментари предизвикаа негодување во печатот и повеќето водечки европски кругови. Понудата на Макрон не е од голем интерес за Кремљ поради колебливата и изолирана позиција на Париз во Европа. Киев и Москва претпочитаат да разговараат меѓусебно преку Турција, која се етаблира како главен посредник за преговори. Анкара беше домаќин на мировните разговори во март и ова лето работеше на постигнување договор за украинскиот и рускиот извоз на жито преку пристаништата на Црното Море. Се појавуваат и други нетипични посредници, како Саудиска Арабија, која беше домаќин на разговорите за размена на затвореници во септември, или Обединетите Арапски Емирати, чии дипломатски напори доведоа до заживување на рускиот извоз на амонијак во Азија и Африка – преку украинскиот гасовод. Повеќе од кога и да е, судбината на Европа се крои – далеку од нејзините граници.

Преведено од: Дарко Путилов

Фусноти:

[i] Georges Malbrunot, « Comment les Kurdes ont été trahis par les États-Unis », Le Figaro, Paris, 09.10.2019.

[ii] Hélène Richard et Anne-Cécile Robert, « Le conflit ukrainien entre sanctions et guerre », Le Monde diplomatique, III/2022; Hélène Richard, « Des sanctions à double tranchant », XI/2022.

[iii] Igor Delanoë, « Ukraine, la guerre à tout prix », Le Monde diplomatique, IX/2022.

[iv] Коментарите на Џонсон објавени од анонимен извор, близок советник на Зеленски, преку украинскиот новинар Роман Романјук, во: ‘From Zelensky’s “surrender” to Putin’s surrender: how the negotiations with Russia are going’, Ukrainska Pravda, 05.05.2022, https://www.pravda.com.ua

[v] « Les armes étrangères qui ont permis à l’Ukraine de tenir face aux Russes : Himars, Javelin, drones suicides… », Le Monde, 17.09.2022.

[vi] « Ukraine Support Tracker, Kiel Institute for the World Economy, www.ifw-kiel.de (пристапено на 16.12.2022).

[vii] « U.S. believes Ukrainians were behind an assassination in Russia », New York Times, 05.10.2022.

[viii] « Kiev et Moscou se mettent à échanger des tirs de longue-portée (en Russian) », Nezavissimaïa gazeta, 06.12.2022.

[ix] Телеграмско известување на Руската амбасада во САД, 14.12.2022.

[x] Loïc Ramirez, « Voyage dans le Donbass occupé », Le Monde diplomatique, IX/2022.

[xi] Olaf Scholz, « The global zeitenwende. How to avoid a new cold war in a multipolar era », Foreign Affairs, I-II/2023.