Ако, во ноември 2020 година, на добар дел од светот погледите беа насочени кон претседателската трка меѓу Џозеф Бајден и Доналд Трамп, Американците и самите знаеја дека различните избори (за конгреси, окрузи, референдуми, итн.), што се одржуваат во исто време во секоја од педесетте сојузни држави да се одреди бојата на локалната власт, исто така имаат еднакво големо политичко значење. Кога националните институции се поделени – т.е. Претставничкиот дом, Сенатот и претседателската функција не се контролирани од иста партија – како што беше случај веќе неколку години, федералната законодавна машина станува блокирана: тешко е, ако не и невозможно, да се донесат закони за прашања за кои демократите и републиканците имаат спротивставени мислења. Сојузните држави потоа стапуваат на сцена да го пополнат вакумот што го остави Вашингтон – барем за прашањата што не се однесуваат на одбраната или надворешната политика.
Во сојузните држави кои се најнапреднати во законодавната иновација, кабинетот на гувернерот, локалниот Претставнички дом и Сенатот генерално се на иста политичка страна – троен ефект уште попознат како и „трифекта“. Во моментов има 38 такви сојузни држави: 23 за републиканците и 15 за демократите. Останатите 12 ризикуваат, како сојузната влада, да доживеат политичка парализа. Оваа сцена нуди неверојатен контраст со таа од минатиот век. Во 1992 година, само 19 сојузни држави на САД беа во ситуација на „трифекта“. Во останатите 31, гувернерот мораше да се соочи со барем еден законодавен дом контролиран од спротивниот табор. Оттогаш, политичката поларизација значително се интензивира: и демократите и републиканците уште повеќе ги засилија своите позиции каде што веќе доминираа, поттикнувајќи со тоа и парализа на сојузно ниво.
Соочени со невозможноста за усвојување закони во Вашингтон, партиите и нивните поддржувачи сега ги мобилизираат своите пари и идеи на локално ниво. Според Х амандман на Уставот на САД, сите овластувања што не се специфично дадени на федерално ниво, им припаѓаат на сојузните држави. Бидејќи вториве во теорија не може да преземат мерки што се спротивставуваат на националното законодавство, текстовите што ги усвојуваат ризикуваат да бидат неважечки. Но, всушност, тие уживаат голем простор за интерпретација, особено за прашањата што се оставени неразјаснети од страна на Конгресот и Белата куќа. Па, така, доста сојузни држави донеле одлука за истополови бракови, во смисла дали да го дозволат тоа или да го забранат. Помеѓу 2009 и 2015 година, 15 од нив (Ајова, Вермонт, Мериленд, Њу Џерси, итн.) се решија да ги легализираат, дури и пред Врховниот суд на САД да одлучи да го стори истото за целата земја (случај Обергефел против Хоџис (Obergefell v. Hodges), пресуда од 26 јуни 2015 година).
Во период од 50 години, федералната власт исто така не успеа да донесе закон за употреба на канабис. Таа не донесуваше одлуки за прашања што можеби се појавија од донесувањето на законот во 1970 година (Закон за контролирана супстанца), како што е медицинскиот канабис, што Калифорнија, наскоро следена од други сојузни држави (Орегон, Алјаска, Невада, Флорида итн.), одлучи да го легализира во 1996 година (предлог бр. 215) – одредба што денес важи во 36 од 50 американски држави. Од 2012 година, уште 15 други сојузни држави ја одобрија и рекреативната употреба на оваа супстанца, која останува технички нелегална поради блокадата во Вашингтон.
Друго досие: абортусот. По неговата легализација од Врховниот суд на САД во 1973 година (случај Роу против Вејд (Roe v. Wade)), дебатата се префрли на сродни и нерешени прашања на федерално ниво, како што се употребата на јавни фондови. Десетина републикански државни администрации (Луизијана, Јута, Арканзас итн.) сега забрануваат јавно финансирање на Планирање на семејството, водечки давател на услуги за репродуктивно здравје – контрацепција, доброволно прекинување на бременоста и спречување на неплодност – за луѓе кои не се осигуреници. И обратно, 7 сојузни држави, со јака администрација на демократите, одобруваат финансирање на абортуси од страна на Медикеид (федерална помош наменета за најсиромашните). Мерка која 9 други држави требаше да ја решат со судска одлука.
Покрај тоа, додека Вашингтон заостанува во борбата против климатските промени, 14 државни законодавни тела донесоа закони за ограничување на емисиите на стакленички гасови, со надминување на целите поставени од федералната влада. И, додека демократите редовно ги спречуваа обидите на републиканците да ги ослабат синдикатите во Вашингтон, 6 сојузни држави од 2000 година донесоа закони што им даваат на компаниите ефикасни алатки за спречување на обидите за организирање на работниците.
Треба ли да се сметаат овие примери на моќ, на државно ниво, како израз на демократијата? Со оглед на повеќекратната неспособност на Вашингтон да изгласа буџет, ќе се најде некој во искушение да одговори позитивно. Но, просторот за маневар оставен на 50 држави на федерацијата, од друга страна, придонесува за замолчување на спротивставените гласови и ослабување на демократската застапеност. Навистина, институциите под контрола на републиканците во голема мера ги игнорираат жителите на големите градови. Овие градски жители, не толку религиозни, пообразовани и понаклонети кон различноста отколку нивните хомолози во руралните области (без оглед на партијата на власт во нивната држава), потоа ги ставаат своите надежи во општинските совети, овластени да постапуваат по прашања како што се минималната плата, одбраната на имигрантите, борбата против расизмот, заштитата на животната средина итн. Но, ако државната власт не се согласува со пропис усвоен од еден град, може да изгласа друг, свој, што го поништува претходниот: ова се нарекува „преемпција“.
Денес има стотици примери на општински и градски прописи укинати од републиканските законодавни тела на сојузните држави. Многу поретко, од друга страна, се цензурирани конзервативни градови затоа што тие избрале да спречат вработување мигранти без документи, да забранат престој на поранешните сексуални престапници или локално да забранат медицинска употреба на марихуана.
Во 2017 година, државата Арканзас ја употреби оваа „преемпција“ против мерката донесена од Фајетвил со која се сакаше да се спречи дискриминација на луѓе членови на ЛГБТК заедницата. Во меѓувреме, Северна Каролина и Тексас ги поништија градските прописи донесени од Шарлот и Хјустон со кои се бараше од компаниите да создаваат недискриминаторски тоалети за трансродови лица. Тексас, исто така, се насочи и против мерките за помош на странци без документи, воспоставени од градските собранија на Остин, Далас, Сан Антонио и Хјустон, дури и со барање градската полиција да им помогне на федералните царина и имиграциска полиција во спроведување на федералните одредби. Како Џорџија во 2010 година или Флорида во 2019 година, 9 други држави одлучија да го забранат статусот на „град на прибежиште“ усвоен од некои градови за да ги заштитат илегалните мигранти од апсење и депортирање. 8 сојузни држави, вклучително и 7 контролирани од републиканците, исто така ги поништија мерките за ограничување на употребата на пластични кеси. Од 2016 година, Алабама забранува градовите да одредуваат минимална надница на нивната територија поголема од сегашната сума утврдена од локалните властите во нејзиниот главен град Монтгомери (или 7,25 долари на час) – одговор до градскиот совет на Бирмингем, кој решил сумата да се зголеми на 10,10 долари. Алабама, така, е една од 24-те држави (вклучително и 22 контролирани од републиканците) кои забрануваат какво било локално зголемување на минималната дневница по час.
Ваквите преемпции може да погодат и обиди за регулирање на носењето оружје, зголемување на даноците, регулирање на дигиталните платформи Uber и Airbnb, принудување на работодавците да даваат боледување и родителско отсуство, па дури и за регулирање на ширината на дигиталниот широкопојасен опсег и кабелската телевизија. Во поново време, неколку држави драстично ги намалија мерките преземени за борба против коронавирусот САРС-КоВ-2 особено затворање на несуштински бизниси како салони за маникир и продавници за оружје или места како терени за голф и плажи. Лобистите на работодавците се многу активни на ниво на сојузна држава. Ова е случај, особено, со Американскиот совет за законодавна размена (ALEC). Оваа непрофитна организација обединува конзервативни политичари и претставници на приватниот сектор кои директно подготвуваат предлог-прописи и истите ги доставуваат до локалните градски власти.
Сè поголемата употреба на овие преемпции, особено во републиканските држави со големи градови, го наруши американскиот мит за локалната самоуправа, вредност длабоко вкоренета во националната историја и претстава. Оттогаш, овие големи урбани центри кои сакаат да одржат простор на автономија можат само да се надеваат дека федералната влада ќе интервенира за да ги заштити.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
- « Marijuana legalization and regulation », The Drug Policy Alliance, Drugpolicy.org
- Leah Jessen, « A 10th State defunded planned parenthood. Why there’s so much momentum now », The Daily Signal, 23.02.2016 г., www.dailysignal.com
- « Medicaid funding of abortion », Guttmacher Institute, јануари 2020 г., www.guttmacher.org
- Ben Kesslen, « Gay-friendly towns in red states draw LGBTQ tourists : “We’re here to be normal for a weekend” », NBC News, 26.04.2019 г., nbcnews.com ; Manny Fernandez et Dave Montgomery, « Texas moves to limit transgender bathroom access », The New York Times, 05.01.2017 г.
- Maggie Astor, « Texas’ ban on “sanctuary cities” can begin, appeals court rules », The New York Times, 13.03.2018 г.
- Kim Chandler, « Appeal filed in lawsuit over Alabama minimum wage law », The Montgomery Advertiser, 03.03.2017 г.
- Henry Grabar, « The shackling of the American city », Slate, 09.09.2016 г., www.slate.com ; Nicole DuPuis et al., « City rights in an era of preemption : a state-by-state analysis », National League of Cities, 2018, www.nlc.org
- Alan Greenblatt, « Will state preemption leave cities more vulnerable ? », Governing, 03.04.2020 г., www.governing.com
