Во 2014 и 2017 година, протестите на венецуелската опозиција доведоа до смрт на приближно 180 луѓе, од кои четириесет беа убиени како резултат на употреба на сила од страна на владините власти. Во Перу, народниот бунт од декември 2022 година доведе до смрт на најмалку 60 луѓе од полициски куршуми и повеќе од 1 800 повредени. Во двете земји, демонстрантите се спротивставуваат на нивните лидери : г. Николас Мадуро во Венецуела и г-ѓа Дина Болуарте во Перу. Сепак, и покрај споредливите ситуации, медиумите и дипломатските реакции се различни. Од една страна, осуда на власта и поддршка за демонстрантите; од друга, солидарност со претседателството и дистанцирана презентација на репресијата.
На 6 јуни 2021 година, Перу го избра г. Педро Кастиљо, главно непознат наставник во рурално училиште. Тој победи против г-ѓа Кеико Фуџимори, ќерка на поранешниот диктатор Алберто Фуџимори (1990-2000). Г. Кастиљо и неговиот тим „мора да бидат подготвени за сериозна реакција од олигархијата, поддржана од нивните шефови во Вашингтон. Перу има огромни наоѓалишта на бакар и злато што Западот е навикнат да ги вади од земјата според неговите услови. Тие не прават никакви компромис“, предупредува тогашниот британскиот новинар Мет Кенард, ко-основач на сајтот Declassified UK[1].
Два обиди за разрешување (првиот, четири месеци по неговата инаугурација), седумдесет и осум министри и четири влади подоцна – претседателот објави на 7 декември 2022 година, дека донел „одлука да прогласи вонредна состојба со цел да повторно се воспостави владеењето на правото и демократијата со привремено распуштање на Конгресот и распишување избори за Уставотворно собрание во рок од девет месеци.“ Неговите противници тргнаа во контра-напад. Конгресот го разреши помалку од два часа по неговиот говор поради „трајна морална неспособност“. Кастиљо бил уапсен од сопствениот телохранител и затворен. Всушност, тоа беше државен удар што и овозможи на потпретседателката Дина Болуарте да го преземе претседателскиот појас[2].
Сонцето сè уште не зајде во Лима на 7 декември, кога Вашингтон и Европската унија веќе го нарекуваа Кастиљо „поранешен претседател“[3]. Следниот ден, САД го поздравија Перу за обезбедувањето „демократска стабилност[4]“ и ветија дека ќе соработуваат со новиот претседател. Г-ѓа Болуарте ја добива и поддршката од Европската Унија во „сите напори за обновување на дијалогот и зајакнување на владеењето на правото и демократските институции[5]“. Многу брзо, илјадници Перуанци излегоа на улиците барајќи оставка од Дина Болуарте и враќање на Кастиљо. Пред седиштето на Конгресот тие предупредија : „Ако не биде ослободен, ќе има револуција.“ Земјоделските и општествените синдикати, селските и домородните организации повикуваат на штрајкови и блокади. Мобилизацијата се интензивира насекаде во земјата. Репресијата започна.
Назад во Венецуела г. Мадуро стана привремен претседател по смртта на Хуго Чавез на 5 март 2013 година. Тој беше потврден на функцијата на изборите на 14 април 2013 година, на кои победи со 50,6 % од гласовите. Одлуката на опозицискиот кандидат Енрике Каприлес да ја осуди изборната измама доведе до големи демонстрации, вандализам и судири при што загинаа девет приврзаници на г. Мадуро и полицајци. Новата епизода протести започна во февруари 2014 година. Опозицијата го нарече „La Salida“ (излез) : започна меѓу студентите, во контекст на висока инфлација и постојан недостиг. Уште од првиот ден, маскирани демонстранти фрлаа камења и молотови коктели врз јавните институции, вклучително и седиштето на државната влада Тачира.
Објавувањето на првите три жртви предизвика лавина извештаи и едиторијали во меѓународниот печат. Венецуела стана главна тема во период од четири месеци. На 27 февруари, во извештајот на Би-Би-Си се вели : „Сега тие се речиси структури како тврдини направени од тули, душеци, дрвени штици, а понекогаш дури и бодликава жица (…) Повеќето блокади се подигнати во источниот дел на Каракас, традиционално упориште на опозицијата[6]“. Тогашниот државен секретар на САД, г. Џон Кери, брзо го осуди „бесмисленото насилство“ извршено врз антивладините демонстранти и го обвини претседателот Мадуро дека спроведува „кампања на терор“ против својот народ[7].
Ајде уште еднаш да го погледнеме Перу во 2022 година, каде што медиумите беснеат против демонстрантите. „Зошто овие господа [кои фрлаат камења по полицијата] не се застрелани во глава?“, новинарот Филип Батерс го прашува шефот на националната полиција во Лима за време на интервјуто на каналот Willax (9 декември 2022 година). Во „El Comercio“, новинар објаснува дека „очигледно е дека има дел од гладното население на кое веќе му е преку глава од сè. Особено од демонстрациите и оние кои учествуваат во нив“[8]. На 18 декември, агенцијата France presse (AFP) објави дека „земјата е потресена од смртоносни демонстрации“. „Демонстрациите оставија најмалку 19 мртви и 569 повредени, вклучително и малолетници“, додаде агенцијата. Не полицијата, не армијата : „демонстрациите“. Во истото испраќање, дознаваме дека американскиот државен секретар Антони Блинкен, кој се сретна со г-ѓа Болуарте, ја истакнал „потребата сите перуански партии да се вклучат во конструктивен дијалог со цел да се залечат политичките поделби и да се фокусираат на помирувањето“ и дека САД „се надеваат на тесна соработка со претседателот на заедничките цели и вредности поврзани со демократијата, човековите права, безбедноста, антикорупцијата и економскиот просперитет“.
Малку посеверно, неколку години претходно, одлуката на владата на Венецуела да нареди апсење на петнаесет полицајци осомничени за пречекорување на службените наредби остана незабележана од канцелариите и медиумите[9]. Ништо за насилството на демонстрантите, никаков повик за смиреност или дијалог, и покрај запалените автомобили, пожарите, боевата муниција што ги убива опозициските поддржувачи, како и чавистичките активисти, дури и случајните минувачи. Во март 2015 година, американскиот претседател Барак Обама донесе одлука за санкции против десетици високи венецуелски функционери : „Ерозијата на гаранциите за почитување на човековите права во Венецуела (…) претставува невообичаена и извонредна закана за безбедноста на Соединетите држави“, изјави тој.
На 11 јануари 2023 година, кога бројот на загинати се удвои во Перу, Соединетите држави повикаа на „воздржаност“ и „ненасилство“ од „сите страни“. „Ја охрабруваме владата да употреби минимална сила додека работи за заштита на граѓаните, приватните имоти и слободата на движење на луѓе и стоки“, рече портпаролот на Стејт департментот, цитиран од AFP. На 31 јануари, бројот на загинати се приближи до 50 ; САД побараа од „меѓународната заедница“ да ја поддржи владата на г-ѓа Болуарте. За Вашингтон, „лидерите и институциите на земјата“ требаа да „одлучат“ за датумот на изборите, чие унапредување го бараа демонстрантите. Ден претходно, во соопштението на Канцеларијата за човекови права на Обединетите нации се изразува жалење за смртта на полицаец во пожар во неговиот автомобил и на бебето кое не можело да биде однесено во болница поради блокада на патот. Агенцијата на ОН ги повика демонстрантите „да покажат воздржаност во остварувањето на нивното основно право на мирно собирање“ и го повтори својот „повик до безбедносните сили да ги почитуваат стандардите за човекови права и да осигурат дека силата се користи само кога е строго неопходно и, онаму каде што е соодветно, во целосна согласност со принципите на законитост, претпазливост и пропорционалност“. Тој истакна дека перуанската влада се согласила на платформа за национален дијалог.
Од април до јули 2017 година, Венецуела доживеа нов бран на бунтовнички антивладини протести што доведоа до дополнително насилство, смртни случаи и повредени. На 29 март, Врховниот суд им го одзеде имунитетот на пратениците и ги презеде привилегиите на парламентот контролиран од крајот на 2015 година од страна на опозицијата која по изборот вети дека ќе го собори г. Мадуро „во рок од шест месеци“. Опозицијата го осуди ова како државен удар. Меѓународното негодување беше толку големо што Судот отстапи. Но, веќе беше доцна. На почетокот на април, „guarimbas“ (блокадите) ги запалија улиците, убивајќи десетици од двете страни. На почетокот на јуни, тогашниот министер за одбрана на Венецуела, г. Владимир Падрино, ги призна злоупотребите извршени од војската и вети крај на „злосторствата“. „Не сакам да видам уште една национална гарда која врши злосторства на улица“, се закани тој (AFP, 7 јуни 2017 година). Во текот на овие четири месеци загинаа девет полицајци, а 829 беа повредени.
Венецуела е „диктатура која се обидува да опстане“, вели новоизбраниот француски претседател Емануел Макрон. Додава и дека зголемувањето на цените на енергијата сè уште не го принудило да биде попријателски настроен кон Каракас[10]. Тој се прашува „како некои луѓе може да бидат толку задоволни со режимот што се поставува[11]“. Продолжувајќи и интензивирајќи ја политиката на санкции на неговиот претходник, претседателот Доналд Трамп ветува дека „САД нема да стојат настрана додека Венецуела се распаѓа“. Милијардерот уверува дека Соединетите Држави „стојат со венецуелскиот народ во нивната потрага да ја вратат својата земја во целосна и просперитетна демократија[12]“.
Вкупно 210 венецуелски службеници за спроведување на законот (полиција и војска) беа осудени на затворски казни до 28 години за кршење на човековите права за време на протестите во 2017 година, објави јавниот обвинител на земјата, Тарек Вилијам Сааб[13], на 15 декември 2021 година. Информација која не го обиколи западниот свет. AFP објави кратко известување, кое практично ниту еден француски медиум не го презеде.
Во 2017 година, невладината организација (НВО) Red de apoyo por la justicia y la paz (Мрежа за поддршка за правда и мир) презентираше извештај од 232 страници за насилството од април до јули 2017 година[14]. Невладината организација интервјуираше роднини на многу од 142-те жртви идентификувани и разгледаа опсежни сведоштва, досиеја и документи.
Таа утврди дека повеќе од 50 % од убиените не биле вклучени во јавниот неред, туку главно биле случајни минувачи на местото на митинзи или немири. Според извештајот, 36,6 % од убиените биле жртви на спроведување на законот преку полицијата (т.е 52 смртни случаи) и 49,3 % (70 лица) биле жртви на „цивили“, поединци или вооружени групи кои можеби се „органски поврзани со владата или опозицијата,“ или на линчови или убиства на поединци од превозбудената толпа.
Меѓу овие линчови, случајот со Орландо Хозе Фигуера, жив запален од демонстрантите, особено ги одбележа духовите во Венецуела. Додека само минувал покрај собирот на противници, 22-годишниот млад човек од толпата бил осомничен дека е „чавист“ бидејќи имал црна кожа. Група луѓе почнале да го тепаат и кога веќе бил на земја, мотоциклист го полил со бензин и му фрлил запален кибрит по телото. Според членовите на семејството тој бил и избоден со нож и удиран со клоци. Овој извештај не беше спомнат од ниту еден медиум, освен Telesur, телевизиската станица финансирана од Каракас.
Од перуанската страна, Amnesty International на 16 февруари и достави на г-ѓа Болуарте докази за злоупотреби од страна на безбедносните сили, кои пукаа и „постојано“ убиваа демонстранти[15]. Според организацијата, властите дејствувале „со изразена расистичка пристрасност, насочени кон историски дискриминираните популации“. „Ги презентиравме доказите што ги собравме дека силите на законот и редот употребиле прекумерна, непропорционална и во неколку наврати смртоносна сила, користејќи го своето оружје против луѓето кои протестирале“, рече г-ѓа Ерика Гевара, директорка за Америка во Amnesty, по нејзината средба со перуанскиот лидер.
Не се преземени санкции против де факто перуанската лидерка и нејзините роднини. Нејзината земја не страда од никаква меѓународна забрана. И, во Франција, ниту една петиција на германопратин интелектуалци кои обично не поттикнува да ги поддржи „праведните каузи“ не повика да ги поддржат продемократските демонстрации во земјата.
Преведено од: Павлина Димовска
Фусноти:
[1] Твитер, 7 јуни 2021 година.
[2] Прочитајте Aníbal Garzón, « Au Pérou, le coup d’État permanent », Le Monde diplomatique, јануари 2023 година.
[3] « Pérou: Washington qualifie Castillo, destitué par le Parlement, d’“ancien président” », AFP, Париз, 7 декември 2022 година.
[4] « Washington salue “la stabilité démocratique” au Pérou et félicite la nouvelle présidente », AFP, 8 декември 2022 година.
[5] « Pérou: l’ex-président Castillo placé en détention provisoire », AFP, 7 декември 2022 година.
[6] « Street blockades divide opinion in Venezuela », Би-Би-Си, Лондон, 27 февруари 2014 година.
[7] Прочитајте Alexander Main, « Au Venezuela, la tentation du coup de force », Le Monde diplomatique, април 2014 година.
[8] Gonzalo Ramírez de la Torre, « La venganza de los hambrientos », El Comercio, Лима, 10 февруари 2023 година.
[9] Прочитајте Alexandre Main, op. cit.
[10] Прочитајте Renaud Lambert, « La diplomatie du radiateur », Le Monde diplomatique, декември 2022 година.
[11] « Venezuela : Macron qualifie le régime Maduro de “dictature” », AFP, 29 август 2017 година.
[12] « Trump menace le Venezuela de “mesures économiques” fortes », AFP, 18 јули 2017 година.
[13] Соопштение на јавниот обвинител, 15 декември 2021 година.
[14] « Nos faltan 142 », Red de Apoyo por la Justicia y la Paz, Каракас, декември 2017 година.
[15] « Perú : La represión letal del Estado es una muestra más del desprecio hacia la población Indígena y campesina », communiqué d’Amnesty international, 16 февруари 2023 година.
