Првиот зголемен бран на вирусот и прикривањето на половина од човештвото помеѓу јануари и јуни 2020 година им даде необичен одек на латентните аспирации – претежно расфрлани, ретко решавачки, честопати поразени – на дел од населението со цел да се изгради еден „свет потоа” кој не би ги носел сите непријатности од стариот и кој дури би имал и некои свои доблести. Свет во кој би имало музичари на прозорците, помалку авиони на небото, патки кои тивко одат по обиколницата, кратки тури кои ја намалуваат разликата меѓу градот и селото. Свет во кој професиите расцепкани од капиталистичката поделба на трудот би си честитале едни на други, качени на нивните балкони секоја вечер, за социјалната работа завршена дење – а и навечер – од сите оние чии плати беа покачени на едно ниво. Свет во кој воздухот би бил почист, каде да се има не би било замена за да се постои, и каде насмевката на касиерката веќе не би била исфорсирана. Периодот на намалувањето на ограничувањата од пандемијата, а потоа и вториот бран на вирусот, веќе докажаа дека многу се бараше. Надежта за враќање во „нормалниот“ живот бргу ги замени другите, и, за делови од населението кое трајно ќе плати со највисока цена за економскиот колапс, ова „враќање во нормала“ веќе би било многу.
Дали ова значи дека не останува ништо, со доаѓањето на зимата, од оние прекрасни аспирации – понекогаш претворени во дејства – што барем дозволија, како што најдобро можеше, да се ублажат маките од првите ограничувањата од пандемијата? Во иднина, како што смета Опсерваторијата за општество и потрошувачка, нема ли да можеме да сметаме на фактот дека кризата секогаш вклучува и „моќен ефект на забрзување на трендовите што ги забележавме пред нејзината појава“ ? „Се чини дека оваа епидемија, накратко, ја ‚таложи‘ во временска, но и во хемиска смисла, оваа добро позната тензија што [Антонио] Грамши ја опиша меѓу стариот свет кој одбива да умре и новиот кој се бори да се роди“, анализира опсерваторијата. Интеррегнум на сите опасности што може да создаде „најразновидни морбидни феномени“, предупреди Грамши1. За жал, новиот свет кој едвај се раѓа сè уште не поминал со главата и нема гаранција дека е нов, па дури и посакуван. Можен е уште еден невозможен свет.
Бидејќи не е сигурно дека сме научиле некои лекции од овој присилен интеррегнум. Дали овој вирус, врз кој се направи ветување за заедничко човештво, навистина ги зближи луѓето низ целиот свет, благодарение на нашето заедништво во ова планетарно страдање? Со сите овие мажи и жени болни во исто време од иста болест, од Индија до Гвадалупе, од Туркоинг до Кејп Таун, од Весул до Лос Анџелес, дали се дозволија илјадниците болнички кревети и лекари за чудо да бидат распределени од Север кон Југ и од Запад кон Исток? Напротив, движењето продолжува да го следи спротивниот правец. Велика Британија, Германија, Франција, Белгија и Италија ги собираат лекарите обучени во поранешните земји од источниот блок или на југот на Медитеранот. Така, „Романија изгуби повеќе од 50% од своите лекари помеѓу 2009 и 2015 година и заминувањето продолжува, каде 10% од нејзините лекари ја напуштаат земјата годишно. Словачка, од 2004 година, изгубила повеќе од 25% од својот медицински персонал. (…) Овој тажен рекорд за најголем извозник на лекари ја прави Романија неспособна да се справи со зголемената побарувачка за здравствена заштита на се постарото население, а епидемиската криза на Ковид-19 ја прави ситуацијата посебно алармантна2“. Иста работа во Тунис, каде лекарите само сонуваат да заминат. Скоро осумстотини лекари секоја година бегаат преку морето, според Генералниот синдикат на туниските лекари3.
Пандемијата не нè зближи. Дури и кога летаа авионите, дали некогаш се приближувавме? Откако истиве беа приковани на земја, дали дојдовме до заклучок дека им дозволија главно на неколкумина да „избегаат“? Од помал обем, оваа криза очигледно сè уште не ги зближи „светот на културата“ и „универзитетскиот свет“ – овие други изведувачки уметници, ограничени колку и првите, во најмала рака сувопарно, како и нивните студенти, принудени да го дистрибуираат своето производство од далечина, пред мртвите полици прикажани на нивните сесии на Зум платформата, овие стели распоредени во редови и колони, бели букви на црна позадина, со натпис, скоро in memoriam, на неверојатни имиња (Лулу 24, Ишам мрмот, Манон од изворите). Кој би имал идеја, згора на тоа, да воспостави ваква врска помеѓу сите овие празни простории?
Вирусот исто така требаше да ни помогне повторно да ги откриеме доблестите на организацијата, како што претседателот Емануел Макрон нè покани во своето „обраќање до Французите“ од 13 април 2020 година: „Ќе ги извлечеме сите последици, со време, кога станува збор за да се реорганизираме“. Времето навистина би било добро избрано да се излезе од технолошкиот и комерцијален фетишизам во кој се заглавени нашите општества, што значи дека, со секоја потешкотија со која ќе се соочиме, бараното решение ќе биде комерцијално или техничко. Досега успеавме да се избориме со вирусот и евентуално да спречиме стотици илјади смртни случаи, со единствени средства за организиран одговор. Зборовите, таа вечер на 13 април, беа скоро таму: „Ќе треба да изградиме стратегија каде ќе најдеме, долгорочно, можност за планирање, јаглеродна трезвеност, превенција, издржливост што самостојно може да ни дозволи да се соочиме со кризите што доаѓаат.“ Зборови што веќе нè воодушевија на 12 март: „Она што го открива оваа пандемија е дека постојат добра и услуги за кои нема да важат законите на пазарот. Делегирање на нашата храна, заштита, способност за грижа, животна средина, во основа, на другите е лудило. Мораме да ја повратиме контролата…“
„Лудило“, навистина? Дали беше решено дека е потребно да се изготви список на педесет индустриски производи што е незамисливо да не се произведуваат на нашата територија (покрај маски и парацетамол), и за прашања поврзани со вработувањето, стратешката контрола на нашето снабдување и еколошката скрупула? Список на педесет производи кои не можат да бидат понудени за продажба без 50% од нивната додадена вредност да биде произведена на локално ниво, како авангардно ветување за нов меѓународен трговски поредок, трговија заснована на реципроцитет меѓу нациите, каде сите би можеле да ја најдат својата сметка и повеќе нема да се остане на единствената алчност на „големиот бизнис“ кој ги полни само своите сметки?
Ништо од ова не се случи, се разбира. Досега, ниту една себе-спасувачка пролет не дојде да го придвижи новиот свет во подобра насока од претходната. „Морбидните феномени“ во овој момент не сугерираат расцутување на полето од афион на почвата на кризата.
За „големиот бизнис“, обилно поддржан од јавни субвенции и намалување на неговите трошоци за работна рака – а која работна рака е невработена, како во САД, или помогната од мерките за невработеност делумно поддржани од заедницата, како во Франција – последниот час очигледно сè уште не е дојден. Индексот Дау Џонс, што ја сумира берзанската вредноста на триесет најголеми американски компании, падна за 40% во март 2020 година (крај на светскиот амбиент); значително се опорави оттогаш, дури и собори историски рекорди во декември, со што се консолидираше со пораст од +70% за пет години.
Се разбира, финансиските актери не секогаш формулираат рационално очекување на профитот кој компаниите, чии акции ги купуваат, ќе го постигнат во следните десет години – три дена пред инвестициската банка Леман Брадерс да побара банкрот на 15 септември 2008 година, нејзината акција сепак вредеше 3,65 УСД! Но, оттаму да се заклучи дека пилотите на Титаникот на финансиите не би го виделе ледениот брег А-68А на помалку од морска милја, што го попречува Гибралтарскиот Проток, несомнено дека има неколку вртења на елисата. Од крахот во март 2020 година, имаа време да го прилагодат опсегот на забележување и да ја направат фокусната должина поселективна.
Во ова казино, кое и покрај ограничувањата од пандемијата, останува отворено дење и ноќе, технолошките акции го држат јажето. Индексот Насдак порасна дури 43% за последнава година. Вреди да се стесни фокусната должина на оваа кристална топка уште повеќе за да се види „светот после“ што ни го ветува. Во текот на 2020 година, акциите на Гугл пораснаа за 32%, Фејсбук 36%, Амазон 79%, Епл 82%, Зум 515% (и покрај падот од 30% по најавите за успешни тестови на проекти на вакцини). На 10 ноември 2020 година, акцијата на ЕрбнБ, едвај котирана на берзата по цена од 68 долари, скокна на 144 долари (или +113%), без сомнение докажува дека нашата потреба да се „приближиме“, во Боинг, со патувања до градовите кај локалниот жител (самиот отиден да брка свои работи), нема да подлегне на вирусот. Ден претходно, берзанското котирање на акцијата на ДорДеш, компанија специјализирана за испорака на оброци и намирници до становите, го доби истиот скок (+ 86%). Деливеру, за кој може лесно да се замисли дека ги споделува своите берзански перформанси со своите луѓе за испорака, поканети да доставуваат свежо зготвени гради од патка до прагот на приградските павилјони (да живеат кратките тури!) при нивното излегување од обиколницата, пред да одат да ја побараат својата бесплатна храна во локалните народни кујни на „Рестос ду кер“ – Деливеру, според тоа: +76% од средината на јануари 2020 година.
Некој скоро и би се сочувствувал со акционерите на Фајзер, кои слабо профитираа од објавувањето на стапките на ефективност на вакцината против вирусот: акцијата порасна само 10% од 25 ноември. Фајзер, индустриска компанија основана во 19 век, со баласт на своите фабрики и инфраструктури од друго доба (четириесет и девет места за производство ширум светот), со свои работници, свои истражувачи, со свои ладилници што ладат дури и до -70° Целзиусови степени…, е принудена да преговара за нејзините цени со државните органи. Компанија од светот порано, чиј успех ќе послужи само за осветлување на полигонот за играње во светот, како што прави агенцијата Бизнис Инсајдер Франција за нас. По најавите на Фајзер, „цените на акциите во САД се зголемија. Индустриите кои се најпогодени од состојбата со вирусот, вклучувајќи ги авиокомпаниите, хотелиерите и бродските компании за крстарење, видоа како нивните акции добиваат во вредност на берзите на Вол Стрит. И обратно, компаниите кои напредуваа благодарејќи на ограничувањата од епидемијата и на проширените домашни активности, претрпеа голем удар. Докусајн, Пелотон и Вејфер се придружија на Зум и на другите компании во падот, а инвеститорите се обложуваа на враќање во светот порано. (…) Овој пад на акциите „останете си дома“ репродуцира веќе забележан образец по објавувањето на други позитивни информации за вакцините.4“
Да бидеме сигурни дека ова е само воздушен џеп. За време на здравствената криза, „целото дигитално“ општество имаше корист на глобално ниво од огромен поттик, чијшто тревожен ефект ќе се претвори во нова отскочна даска. За овие големи компании кои веќе – далеку пред теле-работата – ги ставаат нашите животи на далечина, што ни одземаат време, лични податоци, пари, домашна сфера, автономија, службеници за карти, медицински посети, предавања, ресторани и сл., целосното задржување на нашите „бесконтактни животи“ е веќе завршена работа. Ова веќе не е опција5.
Во овој свет според кој веќе е тука, акциите „останете си дома“ – многу практичен термин додека се чека развој на берзански индекс на „кукавица“ на канибалистички и предаторски вредности – се само еден сегмент од овие „вредности“ кои ги организираат нашите засебни животи, чии извори се нашата изолација, веќе освоени благодарение на потрошувачкото општество (кое го воспостави нашето осамено директно соочување со стоката), фагоцитозата на економските активности на стариот свет и поместувањето на влезните врати на нашите домови, продавници, училишта, медицински канцеларии, администрации, библиотеки, весници, концертни сали, итн., кон новите „портали“ дистрибуирани по сè посилните пукнатини на мрежата на нивните интернет платформи.
На еднаквиот терен за игра на „слободната и неискривена“ глобална конкуренција, нема да бидат сите во истиот брод. И покрај напорите на владите во најбогатите земји да го ограничат неговиот обем, големиот пораз која се најавува за мали продавници, ресторани, театри, мали бизниси за поддршка на туристички и културни активности, секторот на настани и комуникации, итн., нема да се одложи на неодредено време. За 3.500 лондонски „црни такси возила“ кои го напуштија градот за да се приклучат на „такси-гробиштата“ во предградијата од јуни, каде што се трупаат среде рошки и ѓубре, и за нивните возачи, кои веќе немаат доволно да ги плаќаат своите меници на приватни компании на кои им изнајмуваат возило за повеќе од 300 евра неделно, одењето несомнено ќе биде без враќање. Коронавирусот ќе го забрза нивниот банкрот, кој веќе е во тек со процесот на уберизација6.
Фондот за деца на Обединетите нации (УНИЦЕФ) и хуманитарната организација „Спаси ги децата“ од Велика Британија пресметаа дека, во текот на 2020 година, бројот на деца што живеат во светот во сиромашни семејства (според прагот дефиниран од секоја земја) ќе се зголеми за 142 милиони, за да достигне 715 милиони (т.е. 38,4% од децата на планетата)7. Во богатите земји, зголемената сиромаштија се заканува исто толку, особено на оние кои веќе беа меѓу лицата со најнесигурните работни места и примања. Во Франција, Луис Кантуел, одговорен за меѓународни односи во „Рестос ду кер“, национален ланец на приватни народни кујни, верува дека употребата на помош во храна е зголемена „за повеќе од 30% во големите градови во периодот на ограничувањата наметнати од пандемијата. (…) Се наоѓаме во ситуација која ќе трае, подолго од здравствената криза“, а што може да најави и „траен пад во сиромаштија8“.
Стариот свет дефинитивно не сака да умре, и повеќе од кога било ги изложува своите лузни пред очите на новиот, а што и не е толку многу. Здравствената криза им нуди лупа. Соочени со овие опасности, кои во најголем дел сè уште се пред нас, фразата „без оглед на трошоците“ на Макрон се чини дека веќе исчезнува пред правилата на буџетската ортодоксност: на 17 ноември 2020 година, Националното собрание на Франција изгласа првичен финансии закон за 2021 година кој предвидува враќање под прагот од 3% на јавниот дефицит од 2025 година. Со ветување дека нема да се зголемуваат даноците. „Враќање во нормала“, во крајна линија.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
1. Antonio Gramsci, Cahiers de prison, Gallimard, coll. « Bibliothèque de philosophie », Paris, 1983 (1re éd. : 1948).
2. Clotilde Armand, « Le passage à l’Ouest de médecins est-européens », Libération, Париз, 14.09.2020.
3. Maryline Dumas, « En Tunisie, le ras-le-bol des blouses blanches », Le Figaro, Париз, 09.12.2020.
4. « Les actions Zoom et Netflix s’effondrent à la Bourse après la bonne nouvelle autour du vaccin Pfizer », Business Insider France, 09.11.2020.
5. Прочитајте: Julien Brygo, « Travail, famille, Wi-Fi », Le Monde diplomatique, јуни 2020.
6. Mark Landler, « “Field of broken dreams” : London’s growing taxi graveyards », The New York Times, 03.12.2020.
7. « Children in monetary poor households and Covid-19 », Unicef, New York, 11.12.2020.
8. France Info, 06.11.2020.
