*Кинески шах е стратешка игра слична на конвенционалниот шах при што целта е да се овладеат што повеќе теротории.
„Кинеските високи службеници во Обединетите нации може да се избројат на прсти. Сепак, не е дека недостасуваат одговорните позиции.“ Да се навратиме на 2005-та година…
Г. Ванг Jингџанг (Wang Jingzhang), сега веќе пензиониран кинески дипломат и долгогодишен секретар на Комитетот за санкции во Ирак, се жали во печатот на својата земја. Малата кохорта службеници испратена од страна на Пекинг во Њујорк, во најголем дел, е составена само од преведувачи и уредници. Нелингвистите „еволуираат распрснати во разни технички или општи служби“. Според него, од вкупно осумте дирекции на Секретаријатот на Обединетите нации (ООН), самиот оддел на Генералното собрание и управување со конференции, одговорно за управување со пребројните состаноци, понекогаш е препуштено на еден кинески функционер, кој може да достигне до рангот на заменик генерален секретар. Кинезите имаат чувство дека се последна дупка на кавалот на ООН.
Петнаесет години подоцна, сликата е значително изменета: повеќето од нив заземаат раководни позиции, како на пример во Меѓународниот суд за правда (МСП) или во Меѓународната унија за телекомуникации (МУТ) (видете во инфо блокот „За една деценија…”). Некои загрижени коментатори сметаат дека ретко која земја ќе добие толку големо влијание за толку кратко време. Нешто слично на тоа кога изутрината, по вечер помината во долга пијанка по повод прослававувањето на „крајот на историјата“, Западот би се разбудил мамурен во 2020-та година и би сфатил дека на трпезата на Обединетите нации, Кина го подготвила појадокот.
Сепак, собирањето сведоштва за последиците од ваквиот развој оди тешко: служебниците на ООН, обврзани со договор за дискреција чиешто прекршување може да ги чини нивното работно место, се претпазливи; дипломатите, кои, всушност, можат да стравуваат единствено од кинескиот гнев, се исто така претпазливи. Сите, или скоро сите бараат да останат анонимни. „Кина ги впишува своите активности во времето, на многу организиран и систематски начин“, коментира М. П. Ф., француски дипломат во Њујорк. Начинот на кој функционира кинеското општество е начинот на планирање на нештата, што се гледа и во нејзиниот меѓународен пристап.”
Приклучувајќи се на Обединетите нации во 1971-та год., каде таа го замени Тајван, Народна Република Кина, и покрај нејзиниот статус на постојана членка на Советот за безбедност, долго време остана на нејзините маргини. Дури во 2003-та год., заедно со г. Ши Јујанг (Shi Jiuyong), таа го доби претседателството со МСП. Потоа, работите започнаа да се движат со полна пареа. Во 2007-та год., Маргарет Чан (Margaret Chan) од Хонг Конг, ја презеде претседателската функција во првата специјализирана агенција на ООН, Светската здравствена организација (СЗО). Влијателна позиција која особено ќе ѝ овозможи на традиционалната кинеска медицина да се издигне на степен на меѓународен стандард во 2018-та година, една година по истекот на нејзиниот мандат. За тоа време, Тајван беше вклучен како набљудувач на генералните собранија на СЗО, пред да биде исклучен под притисок на Кина, а по изборот на г-ѓа Цаи Инг-Вен (Tsai Ing-wen), претседателка на Прогресивната демократска партија, независна странка, на чело на островот, во 2016-та год.
Во 2007-та год., г. Ша Зуканг (Sha Zukang) ќе стапи на чело на важниот Оддел за економско-социјални работи (ОЕСР), котелот со седумнаесетте „Цели за одржлив развој“, официјално усвоени од Генералното собрание во 2015-та год. Истата година, без да привлече поголемо внимание, Кина веќе контролираше четири специјализирани агенции. Ситуацијата е иста и денес, но гледањето на работите се изменија и загриженоста се зголемува.
Сепак, колку и да изгледа чудно, бројките покажуваат дека Кина е, всушност, недоволно застапена во запчаниците на Организацијата: Во 2018-та год., помеѓу 37.505-те лица вработени само во Генералниот секретаријат (без мировниците), имеше само 546 кинески службеници, од кои голем број преведувачи (132), треба да се земе предвид дека мандаринскиот е еден од шесте официјални јазици на ООН. Кина се најде зад Индија (571), Ирак (558) или Велика Британија (839). Заостана многу далеку зад Франција (1.476) или од САД (2.531). Иако, во сите сектори и одделенијата на ООН заедно (со исклучок на мировниците), бројот на Кинезите се зголеми меѓу 2009-та и 2019-та год., наспроти бројот на Американците кои се намали, хиерархијата, таа не се измени. Кина сочинува 1,2% од вкупната работна сила (наспроти едвај 1% десет години порано) и САД 5% (наспроти 5,8%). Тешко дека би можеле да кажеме како таа ја окупирала Организацијата.
„За разлика од некои земји, чие присуство истовремено е многу широко и многу распространето, Кинезите се фокусираат на одредени насоки“, објаснува М. П. Ф. „на клучни позиции, кои не се задолжително на многу високо ниво, но кои имаат пропишувачка димензија или кои се одлучувачки во функционирањето на администрацијата. Тие многу добро знаат како да ги идентификуваат.“ Типичен пример: ОЕСР. Поврзан со Секретаријатот, тој претставува кинески посед веќе четиринаесет години, со тројца последователни раководители. Малку е познато дека, овој оддел, е, сепак, главниот автор на целата литература на ООН: Неговите извештаи и препораки служат како основа за преговорите и работата на Комитетите на Генералното собрание, како и на Економско-социјалниот совет (ЕСС), советодавно тело на ООН. Неговите годишни публикации за целите на одржлив развој или неговите „Перспективи на светската економија“ се користат нашироко низ целиот свет, многу пошироко од кулоарите на ООН.
„Повеќето одлуки и активности преземени од овие субјекти [од ОЕСР] се насочени кон директните интереси на Кина, или барем не се начени противно на истите“, продолжува дипломатот. Тоа е стратегија за позиционирање која, исто така, се фокусира на текстовите. Одредена резолуцијата на одредена тема којашто ги користи јазичните елементи на еден текст ќе има законско влијание врз начинот на кои државите ќе бидат ограничувани и врз конституирањето на последните норми.„ Меѓу текстовите составени од овој оддел, може да се најде „Кинескиот модел за економски успех“ – се разбира пофален – каде може да се види како „Иницијативата за Појас и пат (ПП) ( Belt and Road Initiative, BRI )“, големиот проект на Пекинг, е претставен како средство за „соработка за одржлив развој“.
Потајно, Кина се обидува да го контролира својот имиџ благодарение на присвојување територии, или, во најмала рака, со контрола врз говорот. Така, нејзината „способност да биде дел од општите цели, како што се Целите за одржлив развој, нависитина никогаш не била оспорувана“, крцка со забите нашиот дипломат, иако не можеме да кажеме дека кинеската индустрија е најмалку загадувачка, ниту дека обврските преземени од г. Ши Јинпинг за животната средина беа особено импресивни. Сепак, Кина насекаде се споменува како голем бранител на животната средина, биодиверзитетот итн. Во однос на говорот и имиџот, ефектот е убедлив.”
Стратешки гледано, ОЕСР, во таа насока, „е една од влезните точки за невладините организации [НВО] кои бараат консултативен статус при ЕСС. Преку неговата поддршка на Комитетот за невладини организации, тој ги води [нив] на најдобриот начин да придонесат за работата на Советот“. И, со оглед на тоа што прашањата поврзани со „автохтоните народи“ се исто така во надлежност на ОЕСР, штом се манифестира непожелниот тибетски или ујгурски активизам, неговото кинеско раководство се наоѓа во првата ложа…
Така, во 2017-та год., г. Ву Хонгбо (Wu Hongbo), тогашен заменик генерален секретар, се истакна играјќи на картата за сомнеж од тероризам со цел безбедносните сили да го протераат ујгурскиот активист Долкун Иса, кој се појавуваше на годишната седница на Постојаното тело на Обединетите нации за автохтони прашања – гест побаран на кинеската државна телевизија од страна на г. Ву. Следната година, неговиот наследник, г. Лиу Зенмин (Liu Zhenmin), се обиде да го стори истото, но тоа помина без успех, зарад интервенцијата на германските и американските дипломатски мисии.
Последниот извештај на Организацијата на непризнаени нации (УНПО), една хетероклитна НВО која ги обединува и Привремената влада на Државата Савој и Светскиот конгрес на Ујгурите, детално ги опишува сите техники за бирократско блокирање развиени во однос на активистите од страна на дипломатите и службениците на ОЕСР, ЕСС дури и на Советот за човекови права: Процедури за акредитација што се одолговлекуваат, заплашувања, монополизација на времето за говорење… Повеќе од која било друга земја, покрај Русија и Иран, Кина е таму редовно прикачена. Во март 2018та год., процедуралната резолуција (за која се потребни 9 гласови без вето) и која му овозможува на високиот комесар за човекови права да го извести Советот за безбедност за кршењето на човековите права во Сирија, беше отфрлена откако Брегот на Слоновата Коска гласаше против. Многумина во тоа видоа резултат од силниот притисок од страна на Пекинг. Во октомври, Кина го доби одбивањето на резолуцијата на Генералното собрание против репресијата и кршењето на правата на Ујгурите со 57 гласа (со оние на Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати), иако таа полека го губи тлото: триесет и девет земји гласаа за, додека претходната година беа само дваесет и три.
Изборот во 2019-та год., – уште во првиот круг – на г. Ку Донгју (Qu Dongyu) во Организацијата за храна и земјоделство на Обединетите нации (ФАО) беше сфатено како уште еден симбол на ова влијание. Според некои коментатори, Пекинг би профитирал од повлекувањето на кандидатот од Камерун во замена за простување на долг во износ од 70 милиони долари. Жан-Жак Габа, истражувач и специјалист за кинеските земјоделски политики во Африка, гледа на тоа повеќе како на гласање-санкција против Западот од страна на африканските земји, отколку како на знак за вистинсо привлекување за Кина. Облогот, за овие земји, би се состоел во зајакнување на нивната моќ за преговорање на меѓународната сцена и во зголемување на помошта, кинеските директни инвестиции и трговија. „Сѐ до епидемијата“, објаснува тој, она што произлегуваше од говорите на Ку Донгју, беше многу силниот акцент ставен на новите технологии, 5G мрежата и желбата да се продаде еден модел на интензивирање од типот „зелена револуција“, како што имавме во 1960-тите, со подобрени семенски материјали, пестициди, итн. Таму имаше малку простор за агроекологија, за биодиверзитет. Новиот извршен директор ја постави Кина во улога на лидер.“ Политика што е повеќе комерцијална отколку добронамерна, насочена кон изнаоѓање продажни места за земјоделски влезови – Кина е најголемиот производител на фосфати во светот. Габа забележува дека, со почетокот на кризата, се појавија прашањата за социјална благосостојба и локални производства. “Постои нова динамика. Ку Донгју го следи трендот, кој е насочен кон повторно враќање на претходните практики и го презема дискурсот на многу африкански држави во однос на негативните ефекти од Covid-19.”
Моделот за развој на земјоделството што го застапува Пекинг е, всушност, далеку од атрактивен за африканското население кои е во целосен демографски раст и кое би требало претежно да остане рурално сѐ до 2050 година. Тогаш, дали оваа промена во дискурсот произлегува од желбата да се чујат овие земји или од ненадејна комуникација? Од почетокот на пандемијата, Кина не котира многу добро во печатот: сведоштвата на Африканците од Кантон, фрлени на улица од страна на полицијата во април, посеаја гнев на континентот, што кинескиот амбасадор го чинеше отповикување од страна на нигериските власти.
Друго тело од интерес во ООН: Меѓународната унија за телекомуникации (МУТ), царство на г. Хулин Џао (Houlin Zhao) од 2015-та година. Таа се занимава со управување со спектарот на фрекфенции на глобално ниво, со доделување сателитски орбити (оној кој сака да испрати сателит во вселената мора да достави барање до него), како и за Интернетот, што влезе во неговите активности во 2000-тите – проширување на неговата надлежност што предизвика полемика.
Пекинг се осомничува за тоа дека сака да ги обликува стандардите како што нему му одговара. 5G мрежата долго време беше предмет на борба за тоа кои фреквенции треба да ѝ се распределат во спектарот, особено помеѓу Соединетите држави (кои претпочитаа повисоки фреквенции, околу 28 GHz) и Кина (под 6 GHz). „Мрежите за телекомуникација и информатика бараат меѓународни стандарди за да може опремата да комуницира“, објаснува Марсо Купешу, професор во „Телеком Париз„ и во Полетехничкото училиште. Колку повеќе една норма (или еден стандард) се споделува од голем број уреди, толку повеќе мрежата е од интерес за нејзините корисници. Битката помеѓу земјите и помеѓу компаниите се води во голем дел во органите за стандардизација. Не е ни чудо што големите сили, од кои и Кина, се обидуваат да го наметнат своето влијание.”
Но, тука, исто така, се чини комплицирано да се измери опсегот. Г. Жил Брежан, директор на Националната агенција за фреквенција (АНФР), што ја претставува Франција пред МУТ-Р, органот надлежен за ковање на меѓународните стандарди за радиокомуникација, сака да се измери: „На производителите им оди во интерес да се усогласат со светските опсези. Работата за хармонизација на МУТ се состои во изнаоѓање заеднички јазик што ќе направи, на пример, вашиот француски телефон да фукционира во САД и обратно. Нема борба околу заедничката цел што треба да се постигне, ниту обиди да се наметне опсег што го бранат Американците или Кинезите за од нив да се направи заеднички опсег.„ Нема да има ниту посебни стратешки проблеми за сателитите: „Многу земји ги имаат, и се работи за еден прилично „континентален“ систем: фреквенциите над Европа мора да бидат исти како и тие во Турција, но е помалку сериозно доколку се различни од оние над Сечуан [во Кина]… Ситуацијата е посложена за сателитските констелации, но, денес, не постојат кинески мегаконстелации на исто ниво на развој како оние на Американците OneWeb или SpaceX.“ Според г-дин Брежан, само дирекцијата надлежна за програмите за земјите во развој, МУТ-Д, би можела да биде способна за промовирање на кинеските технологии. Сепак, нејзината директорка сега е Американка…
Од друга страна, Одделот за мировни операции (ДПКО), приспоен кон Секретаријатот на Обединетите нации, изгледа дека е занемарен од Пекинг. Се разбира, Кина има таму повеќе војници од останатите четири постојани членки на Советот за безбедност. Несомнено е дека ова масовно присуство ѝ овозможува да ги следи своите инвестиции, особено во Африка, каде што се одвиваат шест од тринаесетте мировни операции извршени во 2020-та год. Сепак, нејзиното влијание во самото тело не делува сосема убедливо. „Ова е едно од големите прашања што сите си го поставуваат тука“, ни се доверува г. М. Б. С., африкански службеник во ДПКО. Но, Кина не се обидува да преземе улога на моќ.„ Овој оддел, далеку најтежок во однос на трошоците, останува улов чуван од Франција, која го предводи од 1997-та год. “Имаше гласини при доаѓањето на Антонио Гутереш [сегашниот генерален секретар на Обединетите нации, избран во 2016та год.], дека Кинез бил предвиден за нејзината дирекција, но се работеше повеќе за драматизирање од страна на Западњаците со цел да ги свртат сите против Пекинг“. Конечно, и без изненадувања, беше именуван Французинот Жан-Пјер Лакроа.
Што се однесува до буџетските лостови, Кина сè уште не ги зграпчила. Иако нејзините (задолжителни) придонеси во буџетот на ООН не надминуваа 2% од вкупниот буџет, веќе петнаесетина години, таа денес е единствената, заедно со Соединетите држави, што објавува двоцифрена квота: 12%, наспроти 22% за Вашингтон. Таа е водечки извор на придонеси на Организацијата за индустриски развој на Обединетите нации (Онуди), во која придонесува со 19,8% од своите ресурси и во Организацијата за образование, наука и култура на Обединетите нации (УНЕСКО), со 15,49% – две агенции од кои Соединетите Држави си заминаа, соодветно во 1996-та и 2018-та год. Освен тоа, таа плаќа добро и точно на време: пролетва, таа веќе го имаше платено целиот свој дел од Буџетот за 2020-та год.
Но, нивото на овие квоти не дава никакви информации за нејзината стратегија. Всушност, тие се во голема мера утврдени со обврзувачки правила утврдени во Повелбата на Обединетите нации, на кои се придржуваат сите земји-членки, и се директно поврзани со бруто домашниот производ (БДП) на секоја нација. Тие се плаќаат во пакет и не се наменети на специфични трошоци.
Единствено доброволните придонеси, наменети за специфични трошоци, можат да дадат индикација за кинеските преференции. Следствено на г. Доналд Трамп, многумина го обвинија Пекинг дека СЗО му е оставена на неговата финансиска милост. Сепак, иако неговиот задолжителен придонес – сразмерен со нејзиниот БДП и нејзиното население – е значаен (22% од вкупниот), нејзиниот доброволен придонес е слаб (1,4%). Најголеми извори на придонеси се САД, Фондацијата Бил и Мелинда Гејтс, Велика Британија, Германија, Јапонија…
Мао Руипенг (Mao Ruipeng), истражувач при Институтот за меѓународни студии во Шангај, ги испита придонесите платени на Програмата за развој на Обединетите нации (УНДС), која е одговорна особено за спроведување на Целите за одржлив развој.. Според него, овие средства би ѝ овозможиле на Кина да побара поголемо учество во БРИ. Всушност, УНДС е првото тело во рамките на Обединетите нации што потпиша меморандум за разбирање за БРИ во 2016-та год., давајќи му на проектот легитимитет за кој сонуваше Пекинг. Со оглед на тоа што овој оддел, чија главна карактеристика му е пристапноста на влез во скоро секое тело на ООН, Мао Руипенг допушта како можност Кина да го искористила истиот, без надомест, за да добие членство кон БРИ на тринаесет агенции и програми, вклучително и ФАО, ОЕСР, СЗО, Заедничката програма на Обединетите нации за ХИВ/СИДА (УНАИДС) и Високиот комесаријат за бегалци. Но, истражувачот ги признава ограничувањата на неговата студија: „Финансирањето на УНДС од страна на Кина е релативно слабо во споредба со традиционалните донатори“ – поточно Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД), што ги обединува развиените капиталистички земји.
Сума сумарум, кинеските доброволни придонеси се толку ниски што е тешко да се генерализира и да се заклучи дека Пекинг ги купува институциите. „Германија дава многу повеќе пари на доброволна основа и троши многу повеќе од Кина“, ни објаснува висок службеник кој работи во Петтиот комитет на Генералното собрание, одговорен за буџетски прашања. Во оваа фаза, буџетот за неа претставува инструмент на присуство, на легитимитет, но не и на влијание. Што не значи дека тоа нема да се промени за неколку години.„ Кинескиот дипломат и поранешен службеник на УНЕСКО, г. Шу Бо (Xu Bo) дури смета дека “зголемувањето на кинеските задолжителни придонеси е повеќе наметнато отколку посакувано. Тоа е до кинескиот ген да не сакаме многу да даваме пари; претпочитаме да ги чуваме за помош за излегување од сиромаштијата во самата Кина“.
Недоволната застапеност во бројот на службеници, влијание ограничено на круговите каде се одигруваат нејзините комерцијални интереси, слаба употреба на буџетски лостови…„ Може да добиеме впечаток дека кинеското присуството во ООН е релативно, и дека не е поврзано со нејзината економија или нејзината популација, забележува М. П. Ф. Но, не треба да се заборави дека Кина често се изјаснува во рамките на Г77, група на земји во развој, каде што таа управува со пакет од 150 гласа. Многу често, тоа не се појавува на почетокот на одлуката, но е движечка сила кога овие држави гласаат за прашања што не ги засегаат директно нив.”
Кинеската постојана дипломатска мисија во седиштето во Њујорк не одговори на нашите барања. Но, г. Шу Бо ја отфрла идејата за гласање преку ополномоштување и поради желбата за доминација: „Штом се појави некоја конфронтација, зборуваме за кинеска офанзива за промена на светскиот поредок. Тоа е погрешно. Додека Американците ја преземаат улогата на полицајци во светот, Кина го плаќа својот данок и ужива во придобивките од постоењето на една институција како Обединетите нации“. Оваа позиција потсетува на претседателот Ши Јинпинг (Xi Jinping), кој уште еднаш го бранеше „мултилатерализмот“ на Генералното собрание на ООН на 22 септември. Оваа кинеска верзија на мултилатерализам, која толку добро му успеа…
Преведено од: Жаклина Илиевска
Сите права се задржани. Преземањето на содржината е забрането без претходна писмена согласност од редакцијата на Le Monde Diplomatique – Македонско издание.
Фусноти:
Wan Jingzhang, « La vie secrète des employés chinois de l’ONU », Radio Chine International, 20ти декември 2005та год., http://news.cri.cn
2 « Composition du Secrétariat : données démographiques relatives au personnel : rapport du secrétaire général, A/74/82 », Assemblée générale des Nations unies, Њујорк, 22ри април 2019та год., https://undocs.org
3 « Chief Executives Board for Coordination », ONU, 31ви декември 2009та и 2019та година, www.unsystem.org
4« Le modèle chinois de réussite économique », DAES, ONU, 23ти февруари 2012та год.
5 « Jointly building the “Belt and Road” towards sustainable developments goals », ONU, 16ти август 2016та год..
6 Cf. « Bureau de l’appui aux mécanismes intergouvernementaux et de la coordination », DAES, www.un.org
7« Compromised space : Bullying and blocking at the UN Human Rights Mechanisms », Unrepresented Diplomats Project, Брисел, 15ти јули 2019та год., https://unpo.org
8 Valérie Segond, « Les étranges pratiques de la Chine pour conquérir la FAO », Le Figaro, Париз, 21ви јуни 2019та год.
9 Martine Bulard, « À Canton, les Africains confinés à la matraque », Planète Asie, 14ти април 2020та год., https://blog.mondediplo.net
10 « European Parliament warns against UN Internet control », BBC News, 22ри ноември 2012та год.
11« Pays contributeurs en soldats et policiers », DOMP, 31ви август 2020та год., https://peacekeeping.un.org
12 Резолуција усвоена од Генералното собрание на ООН на 22ри декември 2018та год.
13 « Scale of assessments for the fiscal period 2020-2021 », Onudi, Виена, 1-3ти јули 2019та год., www.unido.org
14 « Contribution to Unesco’s regular budget », Unesco, Париз, 1ви јануари 2020та год., https://teamsnet.unesco.org
15 « Contributors – Financial Flow », OMS, Женева, 2019та год., http://open.who.int
16 Mao Ruipeng, « China’s growing engagement with the UNDS as an emerging nation : Changing rationales, funding preferences and future trends », Deutsches Institut für Entwicklungspolitik, Бон, 2020та год.