Основачите на статистичката наука беа сите, повеќе или помалку, анимирани од евгенистичката, дури и расистичката идеологија. Несомнено, овој наод ретко се споменува. Овде не станува збор за аргументирање дека статистичките алатки, кои сè уште вообичаено се користат и денес, се суштински пристрасни, туку за да се покаже како тие служеле да им дадат научна маска на евгенистичките тези.
„Законот“ за 20% – 80%
Италијанскиот економист Вилфредо Парето (1848-1923) е познат по законот за распределба на приходите според кој најбогатите 20% поседуваат 80% од богатството.[i] Во реалноста, набљудувањата на Парето не му дозволија да ја изведе научно идејата дека распределбата на приходот треба да се стреми кон приближно непроменлива распределба. Овој „Паретов закон“ беше силно критикуван од Томас Пикети. „Дури и денес“, пишува тој, „некои луѓе понекогаш замислуваат, следејќи го Парето, дека распределбата на богатството ќе се карактеризира со непопустлива стабилност, последица на речиси божествен закон. За волја на вистината, ништо не е полажно“.[ii]
Но, оваа непотребна екстраполација му послужи на Парето да ја покаже неефективноста на секоја редистрибутивна политика. Тој, на пример, пишува дека „доколку повисоките примања се намалат на 4.800 марки и разликата се распредели на оние со помалку од 4.800 марки, секој човек би добил само околу 100 марки (…) Затоа, можеме да видиме дека, дури и ако работите се прават со добра намера, предноста што може да ја имаат сиромашните е апсолутно незначителна“. Што се однесува до „државниот социјализам… неговите економски ефекти се сведуваат на губење на богатството, а со тоа тој прилично се влошува, отколку што навистина ги подобрува условите на луѓето“. Подоцна во истата книга, во големата традиција на стигматизирање на сиромашните, тој наведува дека „данокот [заб. на уред.: во корист на сиромашните] е многу лош данок како таков, бидејќи го оптоварува работникот да му помогне на мрзливиот“.[iii]
Оваа конзервативна визија добро се вклопува со реакционерната социологија на Парето, која исто така ќе биде извор на голема инспирација за фашистичките идеолози во Италија. Парето верувал дека „историјата на човечките општества е, во голем дел, историја на сукцесијата на аристократии“. И селекцијата е таа што ја прави возможна ова сукцесија; без нејзина интервенција, „сите раси на живи суштества би паднале во распаѓање: човечкиот род не го избегнува овој закон. (…) Во секоја раса се раѓаат елементи од отпад што мора да се елиминираат со селекција. Болката предизвикана од ова уништување е цената по која се купува совршенството на трката; тоа е еден од оние бројни случаи во кои доброто на поединецот е во спротивност со доброто на видот како целина“.
Конечно, дури и земајќи го предвид духот на неговото време, Парето е анимиран од омразата кон женската еманципација донесена до нејзиниот пароксизам. На пример, во неговото Предавање за политичката економија, тој пишува: „Феминизмот е болест која може да ги погоди само богатите луѓе или богатиот дел од сиромашниот народ. Со зголемувањето на богатството во стариот Рим, се зголемила и расипаноста и необузданоста на животот на жените. Ако некои модерни жени немаа пари да се шетаат во своето безделничење и желба, гинеколозите ќе имаа помалку работа“.
Наследноста и интелигенцијата
Пронајдокот на нови статистички методи ќе обезбеди и научна поддршка за мерење на интелигенцијата кај луѓето и кај различните раси. Британецот Чарлс Спирман (1863-1945) ја развил факторската анализа. Овој метод се состои во извлекување од множество податоци на определувачките фактори кои ја „објаснуваат“ неговата конфигурација. Спирман објавил статија во која го користел својот метод за да го демонстрира постоењето на еден фактор, т.н. „г фактор“ (г – за општото), кој ја мери општата интелигенција користејќи еднодимензионална синтетичка количина.[iv] Овој индикатор се добива со оптимална комбинација на резултатите добиени во различните категории на тестови.
Работата на Спирман беше инспирирана од одредени интуиции на Френсис Галтон (1822-1911), понекогаш изразени на прилично груб начин, на пример кога открил дека, генерално, поединците со долги раце имаат – и долги нозе. Во едно писмо до Кралското друштво на Лондон, Галтон објаснува дека е „лесно да се разбере дека корелацијата мора да биде последица на фактот што варијациите на двата органи [раката и ногата] делумно се должат на заеднички причини“.[v] Тогаш било атрактивно оваа идеја за „заеднички причини“ да се екстраполира на идејата дека може да има и „заедничка причина“ – дури и за различни форми на интелигенција кај поединци и кај одделни раси.
Сепак, Спирман не мислел дека неговиот г-фактор може да прави разлика помеѓу расите: „Расните разлики, дури и ако навистина постојат, несомнено се многу мали во споредба со оние што постојат меѓу поединци кои припаѓаат на истата раса. Доказот за влијанието на наследноста во првиот случај може, на крајот на краиштата, да нѝ помогне малку да го процениме неговиот опсег во вториот“.
Спирман исто така бил многу внимателен во врска со наследноста на вештините, а неговото гледиште е всушност доста погрешно. Од една страна, тој наведува дека „достапните емпириски докази оставаат многу да се посакуваат: одвојувањето на ефектите на наследноста од оние на околината се покажа како многу тешка задача“. Но, тој додава: „Колку што можеме да кажеме, ефектите од наследноста врз г [општата интелигенција] се секако многу важни“.[vi]
Статистиката и фашизмот
Коефициентот или индексот Џини се состои, во едноставни термини, од пресметување на просечното растојание помеѓу приходот на поединците и просечниот приход. Затоа, тоа е синтетичка мерка која варира помеѓу 0 (сите поединци имаат ист приход) и 1 (само еден поединец го добива целиот приход). Сепак, предноста да се има единствена мерка е што таа може да одговара на различни конфигурации: Џини индексот не прави разлика помеѓу нееднаквоста во нискиот приход и во високиот приход. Во своето главно дело Капиталот во 21 век, Пикети објаснува дека овој индикатор е „толку синтетички што на крајот дава прилично премногу техничка и смирувачка – и пред сè не многу читлива – визија за нееднаквостите“.
Излегува дека Корадо Џини, кој го даде своето име на овој важен статистички индекс, имал многу блиски врски со италијанскиот фашистички режим. Во 1925 година, тој бил еден од потписниците на Манифестот на фашистичките интелектуалци. Еве пример за тоа што тој го одобри со ветувањето за верност кон новиот поредок: „Фашизмот е дух на напредок, на мотор на сите национални сили. Она што тој сака да го скрши е парализирачката школка што ја задушуваше вистинската и индивидуалната активност на граѓанинот и што стариот политички поредок беше формиран под лажната маска на стариот либерализам“.
Ангажманот на Џини беше потврден со неговото учество во комитетот од 18 „мудреци“ одговорни за изготвување на новиот фашистички устав на Италија, кој ќе го поднесе својот извештај во јануари 1925 година. Сето ова се претпоставува, бидејќи Џини во фашизмот наоѓа имплементација на неговите теории кои, на некој начин, ја сочинуваат научната основа. Ова е насловот на статијата објавена во 1927 година.[vii]
Поддршката на Џини за фашистичкиот режим не се заснова на опортунизам, туку на длабока интелектуална приврзаност, во согласност со неговата сопствена критика на претставничката демократија. Тој го нагласува контрастот „меѓу психологијата на различните раси, како што е, на пример, меѓу амбицијата, љубовта кон моќта и авантуристичкиот дух на белците и безделничењето, непостојаноста, недостатокот на самоконтрола и честопати соодветната интелигенција на многу обоени луѓе.“[viii] Затоа за него е – и легитимна колонијалната експанзивна политика на фашистичкиот режим.
Во 1919 година, Џини учествувал во основањето на италијанското друштво за генетика, каде и станал претседател во 1924 година. Една од неговите први иницијативи била да испрати писмо до економистот и евгеничар Леонард Дарвин (синот на Чарлс Дарвин) со барање од него, да поднесе до Англиското друштво за евгениско образование, една резолуција во корист на воведувањето легислатива за забрана на браковите со „африканските раси“ низ цела Европа: „По победничкиот крај на светската војна“, напишал тој, „сојузничките сили се наоѓаат во зголемен контакт со африканскиот свет. Затоа, би било погодно за различните евгениски општества да побараат законодавство од владите на различните нации со кое би се забраниле браковите меѓу Европејците и африканските раси и би ги одобриле само оние од Медитеранот (Берберите, Египќаните) и необоените Арапи. Овие забрани мора да се прошират и на браковите со сите групи на население со мешана крв расфрлани низ африканскиот континент. Целта на предлогот е да се спречи растот на европско-африканската мешана раса, што дефинитивно не е пожелно од различни гледни точки.“[ix]
Во својот одговор од 7 мај 1920 година, Леонард Дарвин му објаснил на Џини дека неговиот предлог се смета за „неполитички“. Марија Софија Квин ја резимира содржината на писмото на следниов начин: “Таквата екстремна мерка би имала мали шанси за успех со оглед на демократските услови што владеат во нашата земја. Претседателот на англиското друштво сметаше дека евгеничарите треба да преземат постепен пристап, со подигање на јавната свест за прашањата на расниот опстанок како таков“.[x]
Сепак, евгениката на Џини се спротивставува на англо-саксонската верзија, поради неговиот сопствен став за циклусот на населението заснован на разликите во плодноста помеѓу општествените групи. Покрај наследноста, таа игра улога во „заедницата на животната средина за време на бременоста или, пред, за време на развојот на никулците“.[xi] Затоа, тој е за „регенеративна“ евгеника каде што миграциите и мешавините се средство за обновување на „наследното наследство“, со исклучок на „африканските раси“. Плодноста е исто така фактор на „регенерација“, и затоа тој ја фаворизира политиката на раѓање на фашистичкиот режим: во својот говор за Вознесение во мај 1927 година, Мусолини побарал од Италија да го зголеми своето население од 40 на 60 милиони за дваесет и пет години, со цел нацијата да ја зголеми својата тежина во Европа. Затоа можеме да зборуваме, како што тоа го прави Франческо Касата, за „биномот натализам-евгеника“.
Во 1926 година, Мусолини го формира новиот Централен институт за статистика на Италија (ИСТАТ) и му го доверува на Џини неговото управување. Во својот инаугуративен говор, тој зборува за заканите против хегемонијата на белата раса. Органската врска помеѓу статистиката и евгениката не може подобро да се симболизира. Уште еднаш, оваа историска опсервација во никој случај не треба да доведе до заклучок дека статистичката наука е инхерентно реакционерна. Но, таа, сепак, доста помогна да се обезбеди псевдонаучна основа за евгениката како таква.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[i] Vilfredo Pareto, « La courbe de la répartition de la richesse », Compendium published by the Faculty of Law on the occasion of the Swiss National Exhibition, Lausanne, Ch. Viret-Genton (impr.), 1896. “La courbe des revenus”, во: Cours d’économie politique, t. 2, Lausanne/Paris, F. Rouge/F. Pichon, 1897.
[ii] Thomas Piketty, Le capital au 21e siècle, Paris, Le Seuil, 2013.
[iii] Vilfredo Pareto, Cours d’économie politique, t. 2, op. cit.
[iv] Charles Spearman, « “General Intelligence” Objectively Determined and Measured », The American Journal of Psychology, vol. 15, n° 2, Champaign, IV/1904.
[v] Francis Galton, « Co-relations and their measurement, chiefly from anthropometric data », Proceedings of the Royal Society of London, vol. 45, 1888.
[vi] Charles Spearman, The Abilities of Man. Their Nature and Measurement, London, MacMillan & Co, 1927.
[vii] Corrado Gini, « The Scientific Basis of Fascism », Political Science Quarterly, vol. 42, n° 1, New York, III/1927.
[viii] Цитирано од Francesco Cassata, Building the New Man. Eugenics, Racial Science and Genetics, во: Twentieth-Century Italy, Central European University Press, Budapest/New York, 2011.
[ix] Цитирано од Francesco Cassata, Building the New Man. Eugenics, Racial Science and Genetics, во: Twentieth-Century Italy, op. cit.
[x] Maria Sophia Quine, “From Malthus to Mussolini. The Italian Eugenics Movement and Fascist Population Policy, 1890-1938”, теза, University of London, 1990.
[xi] Цитирано од Francesco Cassata, Molti, sani e forti. L’eugenetica in Italia, Bollati Boringhieri, Turin, 2006.
