Le Monde Diplomatique – Македонско издание

Кинмен, фрагмент од Тајван пред портите на Кина

„Азиски Крим“ е прекарот даден на Кинмен, кој се наоѓа на неколку милји од кинеското копно, од страна на некои коментатори убедени дека Кина ќе го нападне Тајван, бидејќи Русија отвори оган против Украина. Сам, овој мал крајбрежен архипелаг е од мал интерес, но секогаш заземал посебно место во ‚влечењето на военото јаже‘ помеѓу Пекинг и Тајпеј од 1949 година.


Од Александeр Гандил*
*Д-р сци., соработник во Центарот за меѓународни студии и истражувања (CERI) - Sciences Po.


Фото: doreen-chen/pexels

Во контекст на тензиите предизвикани од посетата на претседателот на Претставничкиот дом на САД, Ненси Пелоси, на Тајпеј на почетокот на август 2022 година, кинеско беспилотно летало беше соборено за прв пат на тајванска територија на 1 септември. Не на самиот остров Тајван, туку од другата страна на теснецот Формоза, над мал архипелаг речиси вграден во кинескиот брег: Кинмен. Попознат на Запад како „Кемој“, овој островски фрагмент е априори незначителен по својата површина, еквивалентна на онаа на Лихтенштајн, и по своето население, споредливо со она на Ла Рош-сур-Јон. Архипелагот е поделен на дванаесет острови, од кои само два – островот Кинмен (134 км²) и островот Лију (13 км²) наречен Мал Кинмен – се дом на постојано цивилно население кое се проценува помеѓу 50.000 и 60.000 жители. Сепак, архипелагото продолжува да го трпи најлошото од  ‚влечењето на военото јаже‘ помеѓу неговата географска локација и неговата политичка припадност, резултат на кинеската поделба која јасно се појави во раните 1950-ти.

Два месеци по формирањето на Народна Република Кина (НРК) од страна на Мао Це Тунг во Пекинг, централните институции на Република Кина се повлекоа во Тајпеј под водство на Чанг Каи-Шек, во декември 1949 година. Трупите на вторава, сепак, некако успеале да останат во Кинменскиот архипелаг, и покрај двата обиди за комунистичка инвазија (во октомври 1949 и јули 1950 година). Клучна алка на химерскиот проект за повторно освојување на континентот, поддржан од Чанг Каи-Шек, кој стационирал повеќе од 100.000 војници во 1950-тите, оваа истурена позиција на „Слободна Кина“ речиси го воведе светот во нуклеарна војна за време на првите две кризи наречени ‚Теснецот Формоза‘ (во 1954-1955 година, а потоа и во 1958 година). Во октомври 1958 година, новинарот Фернанд Гигон го спореди Кинмен со „граната во устата на тигарот“.[i] Оттогаш, гранатата постепено се деактивира како што се изострија забите на тигарот, а меѓународните медиуми брзо го изгубија интересот.

Руската инвазија на Украина минатата година предизвика повторно внимание за Кинмен, кој коментаторите сега го нарекуваат – потенцијален „азиски Крим“. Сепак, таквата реторика не може да ги сокрие границите на споредбата меѓу двете територии, ниту фантазијата што ја претставува можноста за непосредна приврзаност на малиот крајбрежен архипелаг кон НР Кина, со сила или со гласачка кутија.

Поради својата историска траекторија, различна од островот Тајван, за време на Студената војна Кинмен претставувал проблем. Додека Мао Це Тунг планирал воено-поморски десант низ теснецот Формоза во 1951 година, избувнувањето на Корејската војна во јуни 1950 година ги поттикнало САД да ја испратат Седмата флота помеѓу островот Тајван и копното.[ii] Во прилог на желбата да се контролира комунизмот во Азија, претседателот Хари Труман ја оправда оваа одлука со изјавата дека статусот на поранешната јапонска колонија Тајван (1895-1945, колонија од која Кинмен не беше дел) е неопределен во меѓународното право: „Окупацијата на Формоза[iii] од страна на комунистичките сили ќе биде директна закана за безбедноста на Пацифичкиот регион и за силите на САД […]. Како резултат на тоа, наредив на Седмата пацифичка флота на САД да спречи било каков напад врз Формоза. Како последица на оваа акција, ја повикувам кинеската влада во Формоза – да ги прекине сите воздушни и поморски операции против кинеското копно. […] Секоја одлука за идниот статус на Формоза ќе треба да почека за враќање на безбедноста на Пацификот, мировен договор со Јапонија или одлука на Обединетите нации.[iv]

Целта била да се прекине кинеската граѓанска војна со наметнување на нејзината линија на фронтот, покрај јужна Кина и средната линија на теснецот Формоза. Сепак, Чанг Каи-Шек и Мао Це Тунг не можеле да решат, и двајцата беа убедени во легитимното членство на островот Тајван во Кина. Првиот одби да го евакуира Кинмен, а вториот да го припои без истовремено да го нападне островот Тајван: „Ние не ги сакаме само Кинмен и Мацу“, објасни „Големиот водач“ во 1960 година, „туку цел Тајван и архипелагот Пенгу. Овој проблем може да нè мачи уште долго време… се додека американските трупи се во Тајван“.[v] Така, двајцата успеале да одржат територијален дисконтинуитет надвор од кинеското копно во име на… континуитетот на кинеската нација преку теснецот.

По втората криза (во 1958 година), Пекинг и Тајпеј симболично поттикнаа клима на граѓанска војна над ракавот на морето што го одвојува Кинмен од градот Ксијамен (во НР Кина) во следниве дваесет години, бомбардирајќи се едни со други – секој втор ден (Народноослободителната армија на НР Кина – НОА – во непарни денови, националистите во парни), користејќи неексплозивни гранати натоварени со пропагандни летоци. Операцијата завршила на 15 декември 1978 година, кога Вашингтон и Пекинг објавиле дека ќе воспостават дипломатски односи на 1 јануари 1979 година. Сепак, ќе бидат потребни околу петнаесет години за животот во Кинмен да го поврати ликот на нормалност.

Од самиот почеток, Чанг Каи-Шек доделил различни улоги на островот Тајван и Кинмен, со тоа што првиот служел како резервна база за националистичкиот режим, а малиот крајбрежен архипелаг се наоѓал во првите редови на одбраната и на истурената позиција за контраофанзива. Ставен под воена администрација и подложен на брутален режим, познат како „воена зона“, архипелагото доживеа строго ограничување на своите слободи. Ова долго време го одвои од напредокот постигнат на островот, вклучувајќи го и познатото „тајванско економско чудо“ и формирањето на структурирана опозиција на тогаш единствената легална партија Куоминтанг (КМТ). Како резултат на тоа, демократизацијата на Република Кина, како држава, беше изделкана во стриктно големите искушенија на самиот остров Тајван. Кинмен и неговите жители не биле интегрирани до подоцна, со еден ‚рикошет‘; воена состојба била укината таму дури во 1992 година, пет години по островот Тајван.

Овој тајвански тропизам продолжува да се доведува во прашање од жителите на крајбрежниот архипелаг и од нивните политички претставници во Република Кина. Во март 2020 година, пратеничката на Кинмен, Чен Ју-чен, предизвика бура со изјавата во парламентот на Република Кина: „Република Кина е држава, но сакам да нагласам дека островот Тајван не е. Затоа што Република Кина ги вклучува Тајван, Пенгу, Кинмен и Мацу. Тоа е она на што ние секогаш инсистираме во Кинмен.“ [vi] Само одредени околности ги наведуваат луѓето од Кинмен да се нарекуваат Тајванци: за време на патувањата во странство да не ги мешаат со државјаните на НР Кина или да го обележат своето противење на комунистичкиот „континент“. Идентификацијата на островот Тајван сепак е почеста и спонтана кај генерациите родени од крајот на 1980-тите години па наваму, кои израснале во радикално поинаква средина од нивните постари сограѓани.

Додека многу млади од Кинмен одат во Тајван за да го завршат своето високо образование и да останат таму за да ги продолжат своите професионални кариери, многумина избираат да останат регистрирани како жители на крајбрежниот архипелаг. Главната причина: систем на бенефиции имплементиран од страна на округот Кинмен од 1990-тите. Приходите од локалната дестилерија за алкохол за сорго, основана во 1950-тите од страна на тогашната самостојна воена администрација, сега се донираат во форма на донации за раѓање и додаток за старост; тие исто така обезбедуваат бесплатна медицинска нега на лице место и значителни попусти на авионската карта до Тајван. Само помеѓу 2004 и 2019 година, овие примамливи награди поттикнаа скоро 7.500 Тајванци да се регистрираат како жители на Кинмен без да мора да се населат таму на одржлив начин. Вкупно, додека официјално населението е 140.000, повеќе од половина не живеат таму во текот на целата година.

Поопшто, малиот архипелаг се чини дека го најде своето место во демократизираната и тајванизирана Република Кина, како „периферен остров“ – статус што му беше доделен во 2000 година и споредлив, до одреден степен, со оној на териториите на француските прекуморски области. Оваа политичко-административна категорија им овозможува на жителите да си играат со дистанцата што понекогаш повикуваат да се надмине, особено за да се пополни развојната празнина во однос на островот Тајван, а понекогаш и во напорите да се одбранат локалните партикуларизми. Но, главната пречка помеѓу локалните власти и Тајпеј останува – односот со копното и со НР Кина.

Од укинувањето на воената состојба во 1992 година, управата на округот постојано бараше отворање на директни врски со Ксиамен, со цел да се обноват контактите нагло прекинати во 1949 година и да станат лабораторија за зближување меѓу двете страни на теснецот. Уште во 2001 година, воспоставувањето на „трите мини-врски“ овозможи движење на луѓе, стоки и пошта – пред овие мерки да бидат проширени на целото кинеско копно и островот Тајван неколку години подоцна. Сепак, владата на Тајпеј останува претпазлива, како што беше видено во 2018 година кога Министерството за континентални работи побара на неодредено одложување на церемонијата на отворање на цевковод за увоз на свежа вода од континентот, т.е. од НР Кина. Одлука донесена по влошувањето на односите со Пекинг со доаѓањето на власт на претседателот на Република Кина Цаи Инг-вен во 2016 година – инаку голем поддржувач на формалната независност на Република Кина, но што беше доживеано како навреда во крајбрежниот архипелаг, бидејќи е спротивна на интересите на неговите локални жители.

Бидејќи во Кинмен, добрите односи со копното се сметаат како неопходно дополнување – а не замена – на врските со Тајпеј. Во реалноста, верноста на жителите на Кинмен кон владата, иако е доведена во прашање од тајванските сепаратисти, не е предмет на дебата. Тие, на пример, го поддржаа Министерството за континентални работи на Република Кина, кое во февруари 2020 година ги прекина врските со Ксиамен, во контекст на големата пандемија на ковид-19.[vii] Бродовите првично биле задолжени да го преминуваат теснецот, а потоа правеле крстарења околу Кинмен за Тајванците кои дошле да поминат неколку дена таму. Туристите се еден од главните извори на приход за округот на архипелагот од демилитаризацијата на раните 1990-ти, поврзани со напуштањето на проектот за вооружено повторно освојување на континентот.

Последните веродостојни податоци покажуваат дека во 2014 година биле стационирани 3.200 војници на Република Кина.[viii] Додека малиот крајбрежен архипелаг во голема мера го загуби својот воен интерес, на можноста за кинески контранапад, всушност, секогаш се гледаше со претпазливост. Самата морнарица на САД, во извештај од 1953 година, веруваше дека загубата на Кинмен можела да биде неутрализирана со поморска блокада.[ix] Дури и успешен десант би отворил малку шанси, бидејќи градот Ксиамен бил изолиран од остатокот од континентот, со високи планини. Денес, најголемиот дел од воената стратегија е артикулирана од островот Тајван, при што малиот крајбрежен архипелаг главно е ограничен на прием на радари и станици за набљудување.

Покрај тоа, додека младите Тајванци долго време се плашеле дека ќе бидат испратени таму за да го служат својот воен рок, сега дестинацијата станува популарна.[x] Оддалеченоста се сфаќа како извор на добредојдена промена на сценографијата, чувство кое локалните власти не се двоумат да го промовираат за време на нивните кампањи за туристичка афирмација на овој архипелаг.[xi] Меѓу жителите, непосредната близина до кинеското копно предизвикува помалку страв отколку љубопитност и фасцинација, па дури и едноставен недостаток на интерес. Всушност, не постои сомнеж за исходот од потенцијалната инвазија на НОА и секојдневниот живот се одвива во сознанието на оваа сигурност, на која на крајот може да се дејствува само со игнорирање.

Сепак, архипелагот Кинмен е од интерес за НР Кина главно поради врската што ѝ овозможува да ја одржува со островот Тајван, како пример за зближување и потенцијално пренесување на влијанието во рамките на Република Кина. Денес, како и вчера, неговото припојување без истовремено да го нападне и островот Тајван – би се покажало контрапродуктивно: таквата операција ќе поттикне веќе силно чувство за тајванскиот идентитет и веројатно ќе ја актуелизира можноста за прогласување независност, сфатена како отцепување од гледна точка на Пекинг. Така, ризикот од кинеска инвазија е сличен и во Кинмен и Тајван, и покрај ефектите на близината предизвикани од историјата и географијата.

Преведено од: Дарко Путилов


Фусноти:

[i] Fernand Gigon, « Vu de Formose. Le conflit des îles côtières chinoises », Le Monde diplomatique, X/1958.

[ii] Philippe Pons, « L’engrenage de la guerre », in: « Corées. Enfin la paix ? », Manière de voir, n° 162, XII/2018-I/2019.

[iii] Старото име за островот Тајван.

[iv] Декларација од 27.06.1950 година.

[v] Interview with Mao Zedong by American journalist Edgar Snow, 22.10.1960. Published in the CCP Literature Research Office (ed.), Selected Texts of Mao Zedong on Foreign Affairs (in Chinese), Beijing, Shijie zhishi chubanshe, 1994.

[vi] Говор од 30.03.2020 година. Legislative Yuan, “Minutes of the 10th Plenary Meeting of the Committee on Home Affairs at the First Session of the 10th Legislative Yuan” (in Chinese), Lifayuan gongbao, Taipei, vol. 109, no 19 (4768), 2020.

[vii] Shun-Te Wang, « A political gamble: Taiwan’s Kinmen Island and the decision of supporting the central government’s Coronavirus prevention measures », Taiwan Insight, 11.03.2020.

[viii] Chen Shou-guo, “Jingtsui Program: Kinmen Defense Command Reduced to 3,000 Men” (in Chinese), Taiwan News, 21.01.2014.

[ix] Bruce A. Elleman, Taiwan’s Offshore Islands: Pathway or Barrier?, Newport, Rhode Island, Naval War College Press, 2019.

[x] Chen Cai-ling, “New soldiers snatch assignment to Kinmen and Matsu”, (in Chinese), China Times, Taipei, 06.09.2021.

[xi] Weng Wei-zhi, “Visiting Kinmen as if going abroad – in Taiwan, the county government actively advertises tourism to Kinmen” (in Chinese), Jinmen ribao, Kinmen County, 25.07.2020.

Поврзани текстови

Кошничка

Cart is empty

Вкупно
ден0.00
0
LeMonde Diplomatique - македон

FREE
VIEW