Скриени пратки во сандаци со овошје, грнчарија, кутии со чоколади, хумус или локум, па дури и во цревата на живи овци. Секоја година, неколку илјади килограми каптагон, синтетичка психотропна супстанца, се запленети на повеќе гранични премини на Блискиот Исток. Најмалку три милиони апчиња скриени во кутии со јаболка беа запленети минатиот март од ирачките власти меѓу сириската провинција Деир Езор и пустинскиот регион Анбар на западот од земјата. Неколку недели подоцна, Саудиска Арабија објави дека запленила осум милиони единици, при што властите покажаа шверцери фотографирани од зад грб пред куп апчиња на оваа опасна дрога.[i] Американската експертска група Институтот за стратегија и политика Њу лајнс, проценува дека прометот генериран од оваа супстанца би достигнал 3,5 милијарди долари во 2020 година и би можел да изнесува веќе 5,7 милијарди долари во 2021 година.[ii] Поголемиот дел од оваа трговија се однесува на земјите од Блискиот Исток и монархиите од Заливот, дури и ако, од време на време, се случуваат и запленувања и во Магреб. Минатиот ноември, мароканските власти објавија дека заплениле два милиони апчиња од дрогата со потекло од Либан, од кои дел требало да бидат пренасочени кон наркопазарите на западноафриканските земји.
Леснотијата на производство на оваа психотропна супстанца, која може да се синтетизира со евтини материјали, ја прави оваа илегална трговија уште попривлечна, бидејќи маргините на профитот – се навистина големи. Така, една таблета, чија цена е неколку стотици американски долари, се продава 20 долари на корисникот во Саудиска Арабија или Емиратите и тоа за ефект што може да трае и до четири дена. Друга предност на каптагонот е тоа што иако е забранет од властите, корисниците не го ставаат во иста категорија со супстанците кои се јасно забранети од исламските верски власти, како што се алкохолот или пак дрогата, како што се класичните канабисот, кокаинот или хероинот. „Каптагон е високо ценет во монархиите од Заливот поради неговите рекреативни ефекти. Исто така, делумно го заобиколува локалното културно табу поврзано со употребата на дрога“, анализира Каролина Роуз, коавтор на извештајот од Институтот Њу лајнс. „Фактот дека тоа е поврзано со постигнување на поголема продуктивност, како што е можноста да останете будни за да се подготвите за испитите, го направи многу популарен.“
Германската фирма Дегуса фарма групе, го продавала каптагонот од почетокот на 1960-тите години како психотропен лек составен од фенетилин – синтетичка дрога од семејството на амфетамини – што треба да се препише во случај на нарушување на дефицитот на внимание или нарколепсија. На белото апче, две испреплетени „Cs“ претставувале полумесечини. Многу брзо, војниците, но и студентите или редовните посетители на ноќните забави го користеле, откако утврдиле дека може да помогне против спиењето.
Овој потенцијал за немедицинска употреба и ризикот од зависност довеле во 1986 година до вклучување на фенетилин во Анексот II на Конвенцијата на Обединетите нации за психотропни супстанци, кој имал за цел да го ограничи неговото производство и нелегалната трговија. По уништувањето на поголемиот дел од резервите во Западна Европа во следните години, првата неформална трговија била воспоставена во балканскиот регион, со производство во Бугарија насочено кон Турција, а потоа и на Блискиот Исток.
„Шверцерите прво ги користеле постоечките залихи додека не се потрошиле, а потоа го замениле фенитилинот со амфетамин сулфат“, вели Лоран Ланиел, научен аналитичар во Европскиот центар за мониторинг на дроги и зависности од дрога. „Каптагонот го задржа своето име, но неговата хемиска формула е целосно трансформирана и може да продолжи да се развива“, објаснува тој. На крајот на 1990-тите, изгледите за пристапување на Бугарија во Европската унија и зближувањето меѓу Анкара и Брисел го ограничија просторот за маневрирање на шверцерите, принудувајќи ги да го преместат своето производство, сега на Блискиот Исток. Денес, иако Европа останува главен светски производител на амфетамин сулфат, пазарот на каптагон главно се наоѓа во областа што ги опфаќа Либан и Сирија. Спомнатата Роуз потсетува дека од почетокот на 2000-тите, лабораториите кои ја произведуваат оваа дрога, биле демонтирани во Либан. Две децении подоцна, Либан сè уште е дом на многу мали мобилни лаборатории, по должината на порозната сириско-либанска граница, особено во долината Бека.
„Секогаш кога либанските власти спроведуваат операции за откривање и чистење, овие нарко-лаборатории се преселуваат во Сирија на привремен период и потоа се враќаат внатре во границите откако репресијата ќе стивне“, нѝ потврдува Роуз. Илегалната трговија е причина за судири меѓу либанската армија и шверцерите, кои не се двоумат да отворат оган. Во февруари, тројца војници беа убиени во рација против дрогата во Хаур Таала, Бека.[iii] Каптагонот, исто така, предизвикал постојани дипломатски тензии меѓу Бејрут и монархиите од Заливот. Во јуни 2021 година, Саудиска Арабија, не случајно, дури и го забрани увозот на овошје и зеленчук од Либан. Доволно за да ги натераат шверцерите, да најдат други методи и решенија. Во април, либанските сили за внатрешна безбедност (ИСФ) објавија заплена на околу 10 милиони таблети скриени во пратка на каучук во Триполи и наменети, според властите, за Сенегал, а потоа и за Саудиска Арабија.
Либан е далеку од тоа – да е единствената база за производство на илегален каптагон. Според спомнатата Роуз, поголемиот дел од производствениот потенцијал се наоѓа во Сирија со лаборатории кои оваа истражувачка ги опишува веќе како „фабрики“. Ова „индустриско производство“ вклучува најмалку 15 главни локации, особено долж сирискиот брег контролиран од режимот на Башар ал-Асад. Исто така, може да се најде во провинциите Дамаск, Алепо и Хомс, без да се заборават пограничните области со Либан, Ирак или Јордан, а каде што психотропните супстанци се извезуваат по копнен пат. Во земја каде режимот ја наметнува својата железна тупаница во сите области што ги контролира, очигледно е дека производството на каптагон е можно само затоа што е поттикнато од политичката власт. Дипломатски изолиран, погоден од санкциите на западните земји, во деликатни односи до неодамна со своите турски и ирачки соседи, Дамаск се обиде да ги диверзифицира своите приходи дури и да биде обвинет дека станува нарко-држава. Наводи кои Дамаск ги порекнува.
Сепак, според информациите што успеавме да ги собереме, Махер Ал Асад, братот на претседателот и де факто лидер на злогласната четврта дивизија, елитна воена единица, игра клучна улога во овој нарко-шверц. „Четвртата дивизија надгледува серија производствени капацитети за индустриски каптагон, кои првенствено се лоцирани во областите под контрола на режимот. Исто така, го зајакна своето присуство и долж јужната граница, со Јордан и Либан“, објаснува Роуз. Томас Пјечман, истражувач на дрога во Канцеларијата на Обединетите нации за дрога и криминал (УНОДЦ), предупредува да не се именуваат, со леснотија, одговорните за трговијата со дрога. „Тоа е игра на обвинувања, а која сите актери ја користат според сопствената политичка агенда. Некои тврдат дека каптагонот е произведен од сирискиот режим, други ќе ги обвинат бунтовничките групи или џихадистите“. Во секој случај, оваа дрога ја користат Либан и Сирија исто како и во соседните земји.
За да се справат со развојот на шверцот со каптагон, вклучително и ограничување на неговата трговија во регионот, САД го усвоија Законот за каптагон во септември, во кој се вели дека трговијата со овој производ е „транснационална закана за безбедноста“ на САД. Според Френч Хил, републикански сенатор кој го претстави предлог-законот во декември 2021 година, текстот мора особено да ги прекине и разбие мрежите за производство на дрога поврзани со сирискиот режим. „Ние развивме стратегија, заедно со нашите сојузници и партнери, верувајќи дека тоа ќе го подобри јавното здравје во регионот, ќе го намали нелегалното финансирање на режимот на Асад и ќе ја зајакне стабилноста во областа“, нагласи тој. САД и Велика Британија воведоа санкции во март минатата година за оние кои се вклучени во трговијата со дрога што, според Вашингтон и Лондон, би му донеле 57 милијарди долари на режимот на Асад.[iv] Тоа е десет пати повеќе од најчестите проценки за пазарот на капитал на Блискиот Исток и три пати повеќе од вредноста на комбинираната нелегална трговија на мексиканските нарко-картели.
Листата вклучува високи претставници на режимот, истакнати бизнисмени, лидери на локални паравоени формации и роднини на Асад, како и членови на либанската партија Хезболах, обвинети дека ги користат своите воени и логистички способности за заштита на производствените локации и транспортните стоки. Сепак, за Ланиел, мрежата оди подалеку од сириската држава, а оние поврзани со неа понекогаш премногу лесно се обвинуваат за дрогата.
„Тешко ми е да поверувам дека само сириската држава е во состојба да испорача тони и тони каптагон без соучесништво. Ризиците за шверцерите на дрога се големи, на пример, со смртната казна за нив во Саудиска Арабија. Со оглед на обемот на оваа нелегална трговија, сигурно има институционализиран шверц во земјите од Персискиот залив со локални актери кои ја преземаат одговорноста за стоката“.
Сепак, властите во Заливот се решени да го спречат каптагонот дефинитивно да се етаблира како широко консумиран производ, на пример, како локалното растение катот во Јемен, каде е легален стимулант за еуфорија. Помеѓу 2020 и 2022 година, бројот на заплени на овој производ се зголеми од 80 на 513, што претставува зголемување од 541,25%, според документот на УНОДЦ што можевме да го консултираме. Дали тековната нормализација меѓу Сирија и другите членки на Арапската лига ќе ја промени ситуацијата, при што Дамаск ќе биде принуден да ја ограничи нелегалната трговија – за да им угоди на своите партнери и соседи? На 19 мај о.г., самитот на Арапската лига во Џеда го одбележа враќањето на режимот на Асад во таа институција, вклучувајќи го и интензивирањето на дипломатските контакти меѓу Дамаск и монархиите од Заливот, со исклучок на Катар. Додека во преговорите меѓу Ријад и Дамаск се разговараше и за прашањето за каптагонот, откако минатиот март Махер Ал-Асад веќе ја посети Саудиска Арабија за да се подготви за нормализација на односите, саудиските дипломати потврдија дека прашањето за каптагонот било дискутирано и на самитот на Арапската лига. Но, тие, исто така, ги негираа извештаите во печатот во Заливот, дека Ријад му понудил на Дамаск и 4 милијарди долари во замена за целосно запирање на производството на психотропната дрога или, барем, за запирање на пратките до полуостровот.[v] Следните месеци и инвентарот на заплените ќе сведочат за опсегот на оваа стандардизација и нејзините ефекти врз мрежите за трговија со оваа опасна и актуелна дрога.
Во меѓувреме, и покрај мерките преземени од земјите од Персискиот залив за следење на стоката што доаѓа од Либан или Сирија, пратките на каптагон сега минуваат низ земјите во транзит во Азија, Африка или Европа. Беа извршени неколку заплени, сега веќе и во Грција и Италија. И земјите кои се граничат со Сирија и Либан, се чини дека сè повеќе се вклучени во локалниот шверц и потрошувачка, вклучувајќи го веќе и еден Јордан.
Преведено од: Дарко Путилов
Фусноти:
[i] Adam Lucente, « Saudi Arabia seizes 8 million Captagon pills as it courts Syria’s Assad to clamp down », Al-Monitor, 10.05.2023, https://www.al-monitor.com
[ii] Caroline Rose et Alexander Söderholm, « The Captagon threat: a profile of illicit trade, consumption, and regional realities », New Lines Institute for strategy and policy, Washington, 5.04.2022, https://newlinesinstitute.org
[iii] Layal Dagher, « Three soldiers killed in Bekaa during raid on drug traffickers », L’Orient Today, 16.02.2023, https://today.lorientlejour.com
[iv] Press release, « Tackling the illicit drug trade fuelling Assad’s war machine », Foreign, Commonwealth and Development Office, London, 28.03.2023, https://www.gov.uk
[v] Maya Gebeily, « Arabs bring Syria’s Assad back into fold but want action on drugs trade », Reuters, 10.05.2023, https://www.reuters.com
