Le Monde Diplomatique – Македонско издание

Електронска нараквица за следење, двосмислена пресуда

Помалку затвори или затвореници би можеле да бидат очекуваниот ефект од зголемената употреба на електронски следење на осудените лица, за да се избегне традиционалното затворање или да се спречи рецидивизам. Во реалноста, овие начини на лишување од слобода благодарение на технологијата имаат мало влијание врз зголемувањето на затворската популација. А за да бидат ефикасни, вистинското затворање мора да остане конкретна закана.


Од Оливие Разак*
*Предавач по филозофија на Универзитетот во Гренобл-Алпи. Автор на книгата: Une société de contrôle ? Enfermements, surveillances électronique, gestion des risques et gouvernance algorithmique, која штотуку беше објавена од Kimé (Paris) и од која е извлечен овој текст.


Фото: rodnae-productions/pexels

Кога зборуваме за електронски надзор за осудени лица во Франција денес, мора да направиме разлика помеѓу поставување под фиксен електронски надзор и поставување под мобилен електронски надзор.[i] Технолошки, фиксната поставеност се состои од нараквица што се носи на глуждот, терминал поставен во домот на лицето – исто така наречено „поставено лице“ – и поврзан преку телефонска мрежа со далечински центар за следење кој ги обработува инцидентите. Благодарение на технологијата за радиофреквенција, може да се открие присуството или отсуството на нараквицата, а со тоа и на поединецот, во фиксен периметар (обично домот) според одреден распоред (обично навечер и ноќе). Ова го прави електронски потврден полициски час. Од судска гледна точка, тоа е главно модификација на кратки казни (помалку од две години) за осудениците кои можат да обезбедат одреден број гаранции за интеграција: работа, обука или активност што придонесува за нивна реинтеграција, домување, како и доброволна и „местена“ придружба. Имало 15.064 сместувања заклучно со 1 мај 2022 година.

Поставувањето под мобилен електронски надзор (ПСЕМ), утврдено со законот од 12 декември 2005 година за третман на рецидиви на кривични дела, се состои од ист тип на нараквица, домашен терминал, но и предавател/приемник што се носи на појасот, и врз основа на двојна технологија на геолокација (да се знае каде е поединецот, речиси во реално време) и мобилна телефонија (за да се укаже оваа локација на контролниот центар). Овој уред овозможува да се забрани пристапот до одредени зони (познати како зони на исклучување) и да се обврзе поединецот да остане во зона за вклучување со контури дефинирани според распоред. Дополнително, пробациските служби мора редовно да ги анализираат сите евидентирани движења со цел да ги идентификуваат оние што можат да претставуваат ризици за потенцијалните жртви. Оваа направа засега се однесува на јавност сосема поинаква од онаа на фиксна поставеност. Таа е донесена во посебна правна рамка како можна обврска за безбедносни мерки – судски надзор (2005) и безбедносен надзор (2008) – покрај казната и пред се, постара мерка, социо-судски надзор воведена во 1998 година. Од безбедносна гледна точка за спречување на рецидивизам, одлуката за поставување вклучува проценка на опасноста, односно на значителен ризик поединецот повторно да изврши сериозно кривично дело. Најчесто, тоа следи по долго затворање и може да потрае неколку години. Околу 35 лица биле под оваа мерка заклучно со 31 декември 2021 година. Неколку стотици ја поминале од нејзиното воведување. Ова може да изгледа слабо и ПСЕМ се појавува како уред со помалку влогови. Но, овој електронски ГПС надзор се проширува и во други земји. На пример, оваа мерка стана најкористена во САД. Во 2015 година, се проценува дека околу 130.000 Американци носеле нараквица во секое време, вклучувајќи околу 88.000 ГПС уреди и околу 38.000 радиофреквентни уреди.[ii]

Форма на затворање, или прилично ограничување на слободата на доаѓање и одење, поставувањето под електронско надгледување ја илустрира виртуелизацијата на моќта над просторот, од која ги обединува петте карактеристики.

Леснотија. Границите на зоните на исклучување или вклучување се нематеријални. Тие се одредуваат без да се помести грам материјал. Во случај на фиксирана нараквица, виртуелното продолжување на просторот за ограничување – се поставува од далечина. Во случај на ГПС нараквица, едноставно ги цртате границите со глувче на компјутерски екран во контролниот центар. Софтверот за следење обезбедува компјутеризирана мапа на територијата поврзана со временска мрежа. Надзорникот на затворот е одговорен за транскрипција на оваа мапа на одлуките на судијата за извршување на казната, од типот: „Зона на вклучување: Не го напуштајте домот [X, таква адреса] (радиус од 01 км). Работни денови: пред 07:00 – после 20:00 часот. За време на викендите и државните празници: пред 07:00 – после 21:00 часот. Зона на исклучување: Не одете во: [Таков град] (радиус од триесет километри околу оваа општина).”

Мобилност. На секое поставено лице одговараат одредени разграничувања без промена на физичкиот простор, приватен или јавен. Периметарот на куќниот притвор се „поставува“ толку инстантно колку што се и „отстранува“, може многу лесно да се продолжи или намали. ГПС нараквицата овозможува голема индивидуализација на ограничувањата: забрана на целата територија освен градот; забрана за повеќе места во градот плус обврска за престој дома; единствена забрана за пристап до домот на жртвата на другиот крај на Франција, итн. Покрај тоа, можно е да се изменат овие зони или да се додадат нови (со судска одлука) со неколку кликања на глувчето. Речиси нема техничка кочница за приспособливоста на компјутеризираните разграничувања со речиси моментална брзина – со нула трошоци. Пред сè, оваа ГПС нараквица му овозможува на осудениот да се движи. На тој начин можело да се претстави како пост-карцерален уред кој овозможува да се помине „од затворената средина до моменталниот надзор. (…) Од оваа гледна точка и во однос на затворскиот систем, поставувањето под мобилен електронски надзор претставува оригиналност и парадокс на ветување поголема безбедност за општеството – но, и поголема слобода за осудените лица.[iii]

Пластичност. Ефикасноста на забраната не зависи од отпорноста на материјалите, бидејќи ништо физичко не го спречува влегувањето или излегувањето од дефинираните зони. Овие граници се некако неуништливи – бидејќи и нема што да се уништи. Нивната „цврстина“ зависи од интернализирањето на неговите обврски од страна на лицето вака поставено кое нема интерес да ги прескокне под казна за укинување на неговата мерка и затоа повторно праќање во класичен затвор. Пред сè, поставеното лице се наоѓа помалку соочено со директното насилство на државата отколку со технички уред што му дозволува да биде надвор, под услов да може правилно да управува со него.

Респонзивност. Ефикасноста на уредот се базира на автоматска реакција на надзорот. Со фиксната нараквица, супервизорите на контролниот центар го повикуваат поставениот на неговиот мобилен телефон, така што тој се оправдува и ја регулира својата ситуација, ако не е дома кога треба да биде таму, или дури и ако е дома кога не треба да биде таму. Кај ГПС нараквицата прво доаѓа алармот на преносливиот рисивер (придружен со збирна визуелна порака), потоа барање телефонско објаснување и, на крајот, доколку лицето не стигне до одобрениот простор, алармот на полицијата која го бара како избеган, потпомогната од информациите на уредот за геолокација. Овој „градуиран одговор“ е интегриран од страна на поединец кој знае дека е постојано следен (или поточно, електронски лоциран) – на таков начин што не може да го заборави ова следење и затоа не може да се сомнева во физичката реакција на уредот. Општо земено, лицата поставени на позициите имаат тенденција да ја предвидат реакцијата на уредот – со однапред оправдување на ризикот од аларм.

Дискреција. Не само што затворањето на овие зони е дискретно, туку едноставно е и невидливо. Ова постои само за лицето кое ја носи нараквицата во форма на сликата што ја има за неа и, поконкретно, на телефонски повик или предупредувачки звук кога ќе го премине забранетиот праг. Самата нараквица е релативно лесно скриена под облеката на тој што ја носи. ГПС-рисиверот тешко може да се препознае во однос на неговата специфична функција. Така, можно е да се изврши конкретна повреда на простор, односно контрола на движењата на телото, без таа повреда да може да се согледа или покаже преку алатките што го овозможуваат тоа. Ѕидовите на затворот или, подобро, бодликавата жица, би можеле соодветно да го симболизираат бруталноста на затворањето. Баналниот ГПС-рисивер, па дури и пластичната нараквица, не ја претставуваат специфичноста на виртуелниот затвор.

Според филозофот Жил Делез, преминот од дисциплинирано општество во општество на контрола би бил особено видлив преку процесот на „деинституционализација“ на затворените институции, типични за 19. век. Развојот на секторската психијатрија и намалувањето на местата за хоспитализација би бил флагрантен пример. Сепак, иако е легитимно да се зборува за деинституционализација во однос на психијатриската област, ова е многу помалку очигледно за областа на затворите и сличните институции. Бидејќи не само што развојот на затвори од отворен тип не го намали бројот на затворените и притворените лица, туку и не спречи значително зголемување на бројот на пенитенцијарните институции и поправните домови и, воопшто, на соодветните судски пресуди. Во средината на 1970-тите, имало околу 25.000 луѓе во затвор и поправни домови и 30.000 луѓе следени во отворена средина (главно условни и одложени казни, со пробација), односно околу 55.000 лица под казнена санкција со лишување или ограничување на нивната слобода (или во истражен притвор). Четириесет години подоцна, има околу 71.000 затвореници казнети со затвор заклучно со 1 мај 2022 година, 15.000 осудени лица казнети со електронски надзор, и 170.000 луѓе следени во „отворена средина“ од затворските службите за интеграција и пробација (СПИП) (заклучно со 31 декември 2021 година), за вкупно нешто повеќе од 255.000 луѓе. Така, развојот на отворената затворска средина не го деинституционализира затворот како таков, туку доведе и до „институционализација“ на управувањето со ситниот криминал. Ова, исто така, имплицира дека она што вообичаено се нарекува „алтернативни“ мерки за казната затвор, всушност се прилично „итеративни“ казни, не наместо… туку како додаток на затворот.

Оваа фундаментална двосмисленост во областа на пробацијата е појасна во однос на поставувањето под фиксен електронски надзор. И денес, нараквицата за електронско следење е нашироко претставена како алтернативна мерка за затворањето. Се разбира, ова е точно – од чисто формална гледна точка. Тоа е, во суштина, прилагодување на кривичната казна, што ја трансформира судската одлука од дефинитивен затвор – во полициски час проведен дома. Сепак, три вида аргументи се доволни за сериозно да се доведе во прашање овој формален изглед. Квантитативен аргумент е веќе спомнат: „Во врска со тоа дали електронското следење ја намалува затворската популација, одговорот на еден автор [на студија за темата] е категоричен: „до степен до кој насекаде во светот, промовирањето на оваа мерка, не повеќе од која било друга алтернатива, ја намали затворската популација, се чини дека прашањето е реторичко. Одговорот е не“, соопшти Министерството за јавна безбедност на Квебек во 2000 година.[iv] Ова јасно изјаснување од раните денови на електронското следење низ целиот свет – оттогаш, воопшто не е негирано.[v]

Попрецизен квалитативен аргумент го покренува прашањето – кој е поставен под електронски надзор. „Социо-демографскиот профил на затворениците повеќе наликува на осудениците во затвор од отворен тип, и оваа сличност сугерира дека не се работи за популација која би била осудена на затвор во отсуство на оваа мерка“,[vi] потенцираат криминолозите. Во моментов не е можно да се докаже дека, доколку не постоела електронската нараквица, лицата поставени на системот за следење би биле на условна казна (која стана пробација во 2019 година) – наместо директно во затвор. Сепак, треба да се забележи дека што се однесува до типовите на затворска популација (од казнено-социјална гледна точка), нараквицата „гризе“ повеќе во помалку рестриктивни форми на казнување отколку во затвор, доколку се однесува главно на лица кои се првпат осудени, за дела од помала кривична одговорност, со „гаранции“ за социјална интеграција.

Третиот аргумент, функционален, овозможува да се разбере дека пробациските мерки, кои се т.н. спогодбени казни (затворениците потпишуваат документ со кој се согласуваат да ја носат нараквицата), постојат само во врска со затворот како казна што не може да се одбие. Затворот, како форма на наметната правда, претставува неопходна закана за правилното функционирање на системот на пробација – како форма на правда со спогодувањето за вината, со обвинетото лице. Затоа, развојот на електронската нараквица за следење на осудените лица – не може  да направи затворот да исчезне како таков.

Преведено од: Дарко Путилов


Фусноти:

[i] Електронското следење на осудените, за прв пат се користело во САД, од почетокот на 1980-тите години, а потоа и во Велика Британија. Во Франција е воведено со закон од 19.12.1997 година.

[ii] « Use of Electronic Offender-Tracking Devices Expands Sharply », 07.09.2016, www.pewtrusts.org

[iii] « Le placement sous surveillance électronique mobile », rapport de la mission confiée par le premier ministre à Monsieur Georges Fenech, député du Rhône, ministère de la justice, Paris, 2005.

[iv] « Surveillance électronique : solution ou panacée ? », ministère de la sécurité publique, Sainte-Foy, Canada, 2000.

[v] Abdelmalik Benaouda, Annie Kensey, René Lévy, « Le développement de la surveillance électronique en France et ses effets sur la récidive », Criminologie, vol. 43, n° 2, 2010.

[vi] Annie Kensey et René Lévy (sous la direction de), Poursuivre et punir sans emprisonner. Les alternatives à l’incarcération, La Charte, coll. « Les dossiers de la revue de droit pénal et de criminologie », n° 12, Bruxelles, 2006.

Поврзани текстови

Кошничка

Cart is empty

Вкупно
ден0.00
0
LeMonde Diplomatique - македон

FREE
VIEW